روزی که مرتضی راوندی، مورخ تاریخ اجتماعی ایران درگذشت

مرتضی راوندی از مورخان بزرگ اما کمتر شناخته‌شده ایرانی در دوره معاصر است. وی متولد سال ۱۲۹۲ تهران و نویسنده کتاب (۱۰جلدی) تاریخ اجتماعی ایران است. علاقه‌ای وافر به ایران و تاریخ آن داشت و تاریخ ایران را تاریخی پرفرازونشیب و بسیار عجیب‌وغریب می‌دانست. در همین رابطه دست به نگارش تاریخ ایران برد و در این خصوص خود می‌گوید و می‌نویسد: «سفری به فرانسه داشتم و با دیدن کتابی که ترجمه نام آن «زندگی روزمره مردم فرانسه در قرن هجدهم» بود، شوق نوشتن کتابی درباره زندگی اجتماعی مردم در گذشته در من ایجاد شد. چون گمان می‌کردم جای مردم در تاریخ گذشته ایران خالی است و عموم مورخین شرح احوال و اوصاف و اعمال سلاطین را نوشته‌اند. در شروع کار و در حقیقت در همان زمان که به این موضوع فکر می‌کردم، از ابعاد آن تصوری درست نداشتم؛ اما می‌دانستم در منابع و کتاب‌های گذشتگان، به‌هرحال می‌توان نشانه‌هایی از مردم و زندگی آن‌ها و حتی پوشاک و غذا و تفریحات آن‌ها پیدا کرد. این بود که تصمیم گرفتم و شروع کردم.» مرتضی راوندی فرزند سیدمهدی از خانواده‌ای روحانی تا اخذ دیپلم در مدرسه دارالفنون مشغول بود. پس‌ازآن وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد. از سال ۱۳۱۸ به‌عنوان قاضی در دادگستری شروع به کار کرد و به گواه مراجعانش در زمره خوشنام‌ترین قضات دادگستری وقت قرار داشت. راوندی از جوانی با همت شخصی و با نیت تهیه تاریخ جامع زندگی «مردم ایران»، پژوهش و فیش‌برداری از منابع گوناگون داخلی و خارجی را آغاز کرد. به باور راوندی، تاریخ ایران را همواره بر پایه اقدامات سلاطین و امیران نوشته‌اند و می‌باید کتاب‌هایی نوشته شود که موضوع آن‌ها مردم عادی که صاحبان اصلی مملکت هستند باشد. وی به نگارش تاریخ سیاسی، اقتصادی از منظر مردم اصرار داشت. حاصل قریب به نیم‌قرن تکاپوی راوندی، فیش‌برداری و نگارش کتاب‌هایی درباره تاریخ گذشته ایران، ۱۰جلد تاریخ اجتماعی ایران است که به گواه اهل‌فن در نوع خود «کم‌نظیر» است. او به زبان‌های عربی و فرانسوی تسلط داشت. راوندی اعتقاد داشت: تاریخ فقط شرح اقدامات شاهنشاهان و برگزیدگان و حکایت فتح و شکست در جنگ‌های کوچک و بزرگ نیست. نخستین دوره تاریخ اجتماعی در ۱۳۴۰ و در سه جلد از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر شد. در پی استقبال خوانندگان راوندی با تقسیم‌بندی موضوعی کتاب دست به تدوین مجدد و انتشار تاریخ اجتماعی ایران بر این اساس کرد و در زمان حیاتش ۹جلد آن و در نبودش آخرین جلد آن انتشار یافت و این مجموعه در ۱۰جلد به اتمام رسید. مرتضی راوندی در مورد شیوه تاریخ‌نویسی گفته است: «من معتقدم وقتی راجع به یک شخص بررسی می‌کنیم باید تمام جنبه‌های مثبت و منفی او را در نظر بگیریم.» مدت‌ها اکثر کتاب‌های او به‌خصوص جلدهای اول تا سوم که به فرهنگ و تمدن ایران قدیم و حمله اعراب بادیه‌نشین می‌پرداخت مجوز نشر نیافت و جلدهای ۹ و ۱۰ که به‌نقد اعتقادات ایرانیان می‌پرداخت با عناوین «فرقه‌های مذهبی در ایران» و «تاریخ فلسفه در ایران» در سوئد چاپ شد. تاریخ اجتماعی ایران که گردآوری آن بیش از ۴۰سال به طول انجامید اساسی‌ترین کار مرتضی راوندی است و یکی از مهم‌ترین مراجع در زمینه جامعه‌شناسی تاریخی ایران به‌شمار می‌رود. با این کار او پایه‌ای محکم و قابل‌ستایش در این عرصه بنیان نهاد. مرتضی راوندی در روز۲۳شهریور ۱۳۷۸، در ۸۶سالگی، در تهران درگذشت و در گورستان بهشت‌زهرا دفن شد. آثار مرتضی راوندی: «تاریخ تحولات اجتماعی در سه جلد، تشریح قانون اساسی ایران، تاریخ اجتماعی ایران، زندگی روزمره ایرانیان در خلال روزگاران، سیر فرهنگ و تاریخ تعلیم و تربیت در ایران و اروپا، سیر قضا و تاریخ دادگستری در ایران و اروپا» ترجمه:«زندگی مسلمانان در قرون‌وسطی، از علی‌اکبر مظاهری، اقتصاد بشری، اثر رنه ساد (از مجموعه چه می‌دانم؟) و... .»