آتش‌بازی تازه همسایگان شمالی ایران

همدلی| محسن رفیق: درگیری تاره شکل‌گرفته بین آذربایجان و ارمنستان، با توافق سریع بین ایروان و باکو به برقراری دوباره آتش‌بس منجر شد و دو کشور را از آغاز دور جدیدی از تهاجمات، دور کرد. این البته در شرایطی است که گزارش‌ها، شکننده بودن این آتش‌بس و بروز درگیرهایی شدید و همه‌جانبه را همچنان محتمل دانسته‌اند. این در حالی است که ارتش آذربایجان اواخر روز دوشنبه با استفاده از توپخانه و هواپیماهای بدون سرنشین، مواضعی را در مرز خود با ارمنستان گلوله‌باران کرد که در نتیجه آن، ۴۹سرباز ارمنی کشته شدند. مقام‌های آذربایجانی اعلام کرده‌اند که نیروهای ارتش ارمنستان به مواضع نیروهای آذربایجان در مرز شلیک کرده‌اند و همین امر باعث بروز درگیری شده است. بااین‌حال، روز گذشته پایگاه خبری حققین جمهوری آذربایجان به نقل از برخی منابع گزارش داد که ایروان و باکو بر سر آتش‌بس از صبح امروز به توافق رسیده‌اند.
بنا به گزارش‌ها، ارتش‌ جمهوری آذربایجان به قلمروی ارمنستان شلیک و از پهپادها و توپخانه استفاده کرد. وزارت دفاع ارمنستان مدعی شده که زیرساخت‌های نظامی و مدنی این کشور در مناطقی نظیر سوتک، واردنیس، گوریس، کاپان، آرتانیش و ایشخاناسار، هدف این حملات قرار گرفته‌اند. ایروان همچنین ادعای دولت باکو را مبنی براینکه تیراندازی‌ها ابتدا از سوی ارمنستان آغاز شد را رد کرد و آن‌ها را نادرست دانست. این درگیری جدید بین دو کشور با واکنش‌های زیادی از سوی مقام‌های سیاسی جهان روبرو شد چراکه احتمال بروز یک جنگ همه‌جانبه جدید بین ارمنستان و آذربایجان دور از انتظار نیست. در همین زمینه روز گذشته، سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران، در پاسخ به تماس تلفنی نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان، با ابراز نگرانی از تداوم تنش در منطقه گفت: «منطقه قفقاز شرایط خاصی را طی می‌کند و متأسفانه هنوز آرامش به این منطقه بازنگشته است.» او با اشاره به اینکه امنیت در منطقه قفقاز برای جمهوری اسلامی ایران بسیار حائز اهمیت است، تصریح کرد: «مرزهای تاریخی ایران و ارمنستان بستر رفاه، همگرایی و امنیت منطقه محسوب می‌شود و تهران مصمم به ادامه همکاری در همه زمینه‌ها به نفع رفاه و ثبات منطقه است.»
رئیس شورای عالی امنیت ملی همچنین با اشاره به نفوذ رژیم صهیونسیتی در منطقه، حضور آن را ضد امنیت و تهدیدی برای کل منطقه ازجمله میزبانانشان معرفی کرد. رئیسی با بیان اینکه پیوسته اوضاع و تحولات را در منطقه قفقاز رصد می‌کنیم، خاطرنشان کرد: «منطقه تحمل جنگ دیگری را ندارد.» رئیس‌جمهور همچنین با اشاره به اینکه امنیت در منطقه قفقاز برای جمهوری اسلامی ایران بسیار حائز اهمیت است، تصریح کرد: امضاکنندگان بیانیه سه‌جانبه آتش‌بس به مفاد آن پایبند باشند و از هرگونه اقدامی در جهت ایجاد تنش در منطقه دوری کنند.رئیسی اضافه کرد: «مرزهای تاریخی ایران و ارمنستان بستر رفاه، همگرایی و امنیت منطقه محسوب می‌شود و تهران مصمم به ادامه همکاری در همه زمینه‌ها به نفع رفاه و ثبات منطقه است.» نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان نیز در این تماس تلفنی با ارائه گزارشی از آخرین وضعیت تحولات در منطقه قفقاز گفت: جمهوری اسلامی ایران همواره در رفع تنش‌ها و بحران‌های منطقه نقشی سازنده و تأثیرگذار داشته است. او همچنین با ابراز خرسندی از روابط رو به گسترش تهران و ایروان، تأکید کرد: «ارمنستان به دنبال تعمیق روابط با جمهوری اسلامی ایران در تمامی زمینه‌هاست.»
از سوی دیگر، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز با ابراز نگرانی از تشدید تنش و درگیری‌های مرزی بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، خواستار خویشتن‌داری و حل‌وفصل اختلافات از طریق مسالمت‌آمیز و بر اساس حقوق بین‌الملل بین دو کشور شد. به گزارش ایسنا، ناصر کنعانی بار دیگر غیرقابل‌پذیرش بودن هرگونه تغییرات در مرزهای جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان از سوی جمهوری اسلامی ایران را مورد تأکید قرار داد. کنعانی با تأکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران به‌دقت تحولات مرتبط با این موضوع را تحت نظر دارد، بر لزوم رعایت تمامیت ارضی دو کشور جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان تصریح و آمادگی کشورمان برای هرگونه مساعدت به حل‌وفصل اختلافات بین دو کشور همسایه را اعلام کرد.
وزارت خارجه روسیه نیز اعلام کرد که این کشور از ارمنستان و جمهوری آذربایجان خواسته تا از ایجاد تنش بیشتر در مرز خودداری کنند و نسبت به آتش‌بس پایبند باشند. به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، وزارت امور خارجه روسیه روز گذشته با انتشار بیانیه‌ای عنوان کرد: «ما از طرفین می‌خواهیم از تشدید بیشتر اوضاع خودداری کنند، خویشتن‌داری پیشه کرده و بر اساس بیانیه‌های سه‌جانبه سران روسیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان که به تاریخ ۹ نوامبر ۲۰۲۰، ۱۱ ژانویه و ۲۶نوامبر ۲۰۲۱ برمی‌گردد، نسبت به آتش‌بس پایبند باشند.»وزارت خارجه روسیه همچنین تأکید کرد تمامی مناقشات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان باید به‌طور اختصاصی از طریق سازوکارهای دیپلماتیکی و سیاسی، حل‌وفصل شوند. وزارت خارجه روسیه همچنین گفت که این کشور درخواستی را از سوی ارمنستان جهت کمک به حل‌وفصل وضعیت در مرز با جمهوری آذربایجان دریافت کرده است. وزارت امور خارجه روسیه در ادامه این بیانیه اعلام کرد: «ما رابطه نزدیکی با باکو و ایروان داریم. ما درخواستی را از سوی رهبری ارمنستان مبنی بر کمک به حل‌وفصل این وضعیت پیش‌آمده بر اساس توافقنامه‌های دوجانبه موجود و از طریق سازمان پیمان امنیت جمعی دریافت کرده‌ایم. امیدواریم با میانجیگری روسیه آتش‌بس به‌طور کامل اجرا شود.»این در شرایطی است که آرارات میرزویان، وزیر امور خارجه ارمنستان در گفتگو با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، اوضاع مرزی با جمهوری آذربایجان را به اطلاع او رساند. بر اساس بیانیه وزارت امور خارجه ارمنستان، میرزویان، روز گذشته به لاوروف درباره اوضاع پیش‌آمده در مرز با جمهوری آذربایجان اطلاع داد. همچنین به گزارش اسپوتنیک، در این زمینه سورن پاپیکیان، وزیر دفاع ارمنستان و سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه، بر سر اتخاذ تدابیری برای تثبیت وضعیت در مرز ارمنستان و آذربایجان توافق کردند. وزارت دفاع ارمنستان گفت: «وزیر دفاع ارمنستان وضعیت مرز را به همتای روس خود اطلاع داده است.» پاپیکیان و شویگو توافق کردند که اقدامات لازم را برای تثبیت اوضاع انجام دهند. از سوی دیگر مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نیز از ایروان خواست بر مذاکرات صلح با آذربایجان تمرکز کند. چاووش‌اوغلو در توییتی نوشت: «تحریکات ارمنستان در مرز دولتی آذربایجان و ارمنستان با برادرم وزیر امور خارجه آذربایجان موردبحث قرار گرفت. ارمنستان باید تحریکات خود را متوقف کند و بر مذاکرات صلح و همکاری با آذربایجان تمرکز کند.»همچنین خبرگزاری فرانسه نیز به نقل از کاخ الیزه گزارش داد که فرانسه تصمیم گرفته است تا جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد را جهت بحث پیرامون تشدید اوضاع در مرز ارمنستان-جمهوری آذربایجان تشکیل دهد. فرانسه که در حال حاضر ریاست این شورا را بر عهده دارد، در خصوص این موضوع بحث و گفت‌وگو خواهد کرد.دولت ارمنستان همچنین اعلام کرد که نخست‌وزیر در تماسی تلفنی با وزیر امور خارجه آمریکا درباره تنش در مرز با جمهوری آذربایجان صحبت کرده است. به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، در این بیانیه همچنین آمده است: «نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان جزئیات مربوط به درگیری صورت گرفته از سوی طرف جمهوری آذربایجان، علیه قلمروی مستقل ارمنستان را مطرح کرد.»در این میان، کابینه ارمنستان پس از نشست شورای امنیت ارمنستان به رهبری نیکول پاشینیان اعلام کرد که به دلیل وخامت اوضاع در مرز با جمهوری آذربایجان از روسیه کمک می‌گیرد. کابینه ارمنستان اعلام کرد: «در این دیدار گام‌های بعدی برای مقابله با اقدامات تجاوزکارانه جمهوری آذربایجان علیه ارمنستان که از نیمه‌شب آغاز شد، موردبحث و بررسی قرار گرفت. در رابطه با تجاوز به قلمرو مستقل جمهوری ارمنستان، تصمیم گرفته شد به‌منظور اجرای مفاد معاهده دوستی، همکاری و کمک متقابل و همچنین سازمان معاهده امنیت جمعی و شورای امنیت سازمان ملل، رسماً از فدراسیون روسیه درخواست کمک شود.»به گفته کابینه ارمنستان، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا نیز نگرانی عمیق خود را بابت اوضاع پیش‌آمده اعلام کرد و آن را غیرقابل‌قبول دانست و اعلام کرد که آمریکا آماده انجام اقداماتی با هدف با ثبات سازی اوضاع است. بلینکن نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: «آمریکا به‌شدت نگران گزارش‌هایی درباره وقوع حملاتی در مرز دو کشور است و می‌خواهد هر چه سریع‌تر این درگیری پایان گیرد. ما مدت‌هاست که به‌صورت واضح گفته‌ایم درگیری نظامی نمی‌تواند راه‌حلی برای این درگیری باشد. ما به طرف‌های درگیر تأکیدداریم تا هر چه سریع‌تر این خصومت نظامی را پایان بخشند.» دفتر نخست‌وزیری ارمنستان همچنین در بیانیه‌ای اعلام کرد: پاشینیان جزئیات اقدامات تحریک‌آمیز و تهاجمی نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان علیه اراضی مستقل ارمنستان را که از نیمه‌شب آغاز شد و با گلوله‌باران توپخانه و سلاح گرم کالیبر بزرگ همراه بود، بیان کرد. او اقدامات جمهوری آذربایجان را غیرقابل‌قبول دانست و بر اهمیت پاسخ کافی جامعه بین‌المللی تأکید کرد. پاشینیان همچنین در ساعات اولیه دیروز با امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه نیز تماس تلفنی داشت و درباره حملات توپخانه‌ای و سلاح سنگین طرف جمهوری آذربایجانی علیه مواضع ارمنستان به وی اطلاعاتی داد.وزارت دفاع جمهوری آذربایجان نیز در بیانیه‌ای، خرابکاران ارمنی را متهم کرد که در روز دوشنبه جاده‌ها و زیرساخت‌ها را در سمت مرز جمهوری آذربایجان مین‌گذاری کرده‌اند که باعث تلفات نظامی نامشخصی شد. دولت باکو همچنین گزارش‌های مربوط به تهاجم تمام‌عیار این کشور به ارمنستان را نادرست خواند. در همین حال، رسانه‌های ارمنستان گزارش کردند که روسیه آتش‌بسی را که در ساعت ۲:۳۰ به‌وقت محلی آغاز می‌شد را میانجی‌گری کرده اما دولت باکو آن را رد کرد و برخی گزارش ها حاکی از آن است که درگیری‌ها همچنان ادامه دارد.در همین حال، وزارت خارجه جمهوری آذربایجان نیز اعلام کرد که وزیر خارجه این کشور روز گذشته با دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور اروپا و اوراسیا پیرامون وضعیت مرزی با ارمنستان، گفت‌وگوی تلفنی انجام داد. وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان با انتشار بیانیه‌ای عنوان داشت: «در تاریخ ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۲ یک مکالمه تلفنی میان جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان و کارن دانفرید، دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور اروپا و اوراسیا انجام شد و در خصوص درگیری‌ها و تنش‌های مداومی که توسط تحریکات گسترده ارمنستان صورت گرفته، صحبت شد.» بایراموف، دانفرید را از وضعیت مرز جمهوری آذربایجان-ارمنستان و همچنین اقداماتی که در راستای جلوگیری از تهدیدات نظامی اتخاذ شد، مطلع کرد. این وزیر خارجه خاطرنشان کرد هم‌زمان با اینکه جمهوری آذربایجان در حال انجام عملیات گسترده بازسازی و ساخت‌وساز در این منطقه است، علاقه‌ای به افزایش تنش‌های نظامی در منطقه ندارد. دانفرید در خصوص شرایط فعلی و مناقشات مرزی ابراز نگرانی کرد و از طرف‌ها خواست تا درگیری‌های نظامی را متوقف کنند.
مناقشه بر سر منطقه قره‌باغ که یک سرزمین کوهستانی درون جمهوری آذربایجان است که از دهه ۹۰ میلادی کنترل آن در اختیار ارمنی‌هاست، در سال ۲۰۲۰ به یک جنگ شش‌هفته‌ای کشیده شد و طی آن نیروهای جمهوری آذربایجان بخش‌هایی از این سرزمین را دوباره به دست گرفتند. دو طرف بعد از میانجیگری روسیه برای رسیدن به آتش‌بس روی یک طرح صلح کار کردند اما گاه‌وبیگاه یکدیگر را به شلیک به آن‌سوی مرز متهم می‌کنند.