زنگ خطر پس‌روی آب دریای خزر

همدلی|  کاهش نزولات آسمانی و تبخیر آب در کنار نحوه مدیریت آب در حوضه شمالی دریای خزر و سدسازی‌ها در آن منطقه، عاملی برای پس‌روی آب دریای خزر شده است. عضو هیئت عامل و معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی کشور روز گذشته با اعلام اینکه آب دریای خزر سالانه به شکل متوسط ۲۰سانتی‌متر کاهش می‌یابد گفت این مساله یک زنگ خطر برای بنادر شمال کشور است و در این راستا لایروبی در دستور کار قرار گرفت. کارشناسان محیط‌زیست مخاطرات پس‌روی آب را به لحاظ زیست‌محیطی بیشتر از پیشروی آب می‌دانند و تأکید دارند که به‌جای استفاده از روش‌های کوتاه‌مدت همانند لایروبی باید تجزیه‌وتحلیل اطلاعات توسط خبرگان دریایی و ساحلی دستکم در دوره 50ساله صورت گیرد تا بتوان نتیجه‌گیری خوبی داشت.
از نیمه دوم دهه 70 کاهش تراز آب دریا آغازشده و همچنان شاهد پس‌روی آب دریای خزر هستیم، اما میزان این پس‌روی هنوز به تراز منفی دهه 40 و 50 نرسیده‌ است. سال ۱۳۵۷ تراز آب دریای خزر به منهای ۲۹سانتیمتر رسید که پایین‌ترین تراز طی ۵۰۰سال اخیر بود. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که تا پایان قرن حاضر بین ۹ تا ۱۸متر سطح تراز آب دریای خزر افت خواهد کرد و این افت می‌تواند برای کشورهای حاشیه خزر اثرات محیط‌زیستی، ژئوپلیتیکی، اقتصادی، سیاسی و حتی اجتماعی داشته باشد.
 بیشترین سطح از آسیب متوجه چه نقاطی است؟
به گفته کارشناسان افت آب دریای خزر بیشترین آسیب‌پذیری را در کم‌عمق‌ترین مناطق دریا خواهد داشت که این مناطق در فلات قاره واقع‌شده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد قطعاً کشورهایی که بستر ناحیه کم‌ژرفای دریایی و منطقه خشک ساحلی آن‌ها از شیب بسیار ملایمی برخوردار است مانند ترکمنستان و روسیه و حتی برخی مناطق قزاقستان بیشترین آسیب را خواهند دید و کشورهایی مانند ایران و جمهوری آذربایجان که شیب نسبتاً تندی در بخش خشک و کم‌ژرفای خود دارند میزان آسیب‌پذیری‌شان کمتر خواهد بود، البته باید به این نکته توجه کرد که در سواحل شمالی کشور ما هم مناطق بسیار کم شیبی مانند منطقه ساحلی مشرف در استان گلستان و بخش شرقی استان مازندران که شامل شبه‌جزیره میانکاله و خلیج گرگان می‌شود، وجود دارد این‌ها مناطق بسیار آسیب‌پذیری هستند به‌طوری‌که با شتاب به سمت خشکزایی پیش می‌روند.
 از بین رفتن زیستگاه ماهی‌ها
یکی از تبعات مهم پس‌روی آب دریای خزر بحث خشک شدن تالاب‌های ساحلی است که زیستگاه بسیار مهمی برای ماهیان است که در این صورت آسیب‌های جدی به شیلات روسیه و همچنین سواحل کم‌عمق در کشورمان مانند خلیج گرگان و سواحل جنوب شرقی دریای خزر پیش‌بینی می‌شود. همچنین موجب از بین رفتن زیستگاه‌های ساحلی و تالابی مانند تالاب میانکاله و خلیج قره بغاز که یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های طبیعی دریای خزر هستند می‌شود، از بین رفتن زیستگاه‌های دلتای ولگا و بسیاری از مناطق از دیگر عواقب پس‌روی آب در این منطقه می‌تواند باشد.
 افزایش غلظت آلاینده‌ها در دریای خزر
عقب‌نشینی آب خزر همچنین باعث افزایش غلظت آلاینده‌ها در این دریا می‌شود، هرچقدر حجم آب کاهش یابد غلظت مواد آلاینده بیشتر می‌شود و ریسک آلودگی بالا می‌رود که می‌تواند در سلامتی انسان اثر بگذارد. یکی دیگر از مهم‌ترین تبعات پس‌روی آب خزر تصرف اراضی ساحلی و تغییر کاربری است کما اینکه در خلیج گرگان این اتفاق افتاده است، خلیج گرگان در بخش جنوب غربی خشک‌شده و در حال حاضر در این زمین‌ها کشت می‌شود.
 اقدامات ضرب‌الاجلی برای محیط‌زیست سازنده نیست
مجید علی‌نازی، عضو هیات عامل و معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی در خصوص اقدامات انجام‌شده در زمینه پس‌روی آب دریای خزر گفت: کاهش سطح تراز آب دریای خزر یک مسأله مبتلابه بوده و سازمان بنادر و دریانوردی در این خصوص تمهیداتی را اندیشیده که در سند راهبردی لایروبی بنادر شمالی، ساخت یک فروند هاپرساکشن و دو فروند لایروب را در دستور کار قرار داده است.
معاون امور دریایی سازمان بنادر و دریانوردی کشور از اتمام مراحل برگزاری مناقصه ساخت هاپرساکشن و مشخص شدن برنده آن خبر داد و در خصوص دو فروند لایروب توضیح داد: یکی از لایروب‌های در دست احداث، ظرفیت بالای یک هزار مترمکعبی دارد که ادامه احجام را به‌صورت کوتاه‌مدت و ضربتی در اختیار پیمانکاران خصوصی قرار می‌دهد.
علی‌نازی با بیان اینکه سالانه سطح آب دریای خزر به شکل متوسط ۲۰سانتی‌متر کاهش می‌یابد و در پی این کاهش، شاهد پس‌روی آب این دریا هستیم، ادامه داد: پس‌روی آب خزر یک زنگ خطر برای بنادر شمال کشور است و سازمان بنادر و دریانوردی کشور نگاهی ویژه به لایروبی بنادر شمالی دارد.
او در خصوص آخرین وضعیت خشک شدن مرداب انزلی و الزام برچیده شدن موج‌شکن‌های جدید اسکله انزلی، توضیح داد: اگر برنامه‌های مطالعاتی انجام شود و کمیته تالاب‌ها به این جمع‌بندی برسد، سازمان بنادر و دریانوردی بحث حذف موج‌شکن‌های جدید اسکله انزلی را در دستور کار خود قرار می‌دهد.
اما همایون خوشروان، کارشناس حوزه محیط‌زیست دراین‌باره با بیان اینکه ما در کشور هنوز یک سازمان منسجم برای ساماندهی سواحل نداری گفت: وقتی مشکلی پیش می‌آید راهکارهایی ارائه و کمیته و کارگروه‌هایی تشکیل می‌شود بعدازآن یک راهکار مثلاً مانند لایروبی را به‌عنوان بهترین گزینه مطرح می‌کنند درحالی‌که این روش منطقی و سیستماتیک نیست، روش منطقی یعنی اندازه‌گیری‌های بلندمدت توسط یک سازمان مسئول که حداقل ۵۰سال دوره مشاهدات و اندازه‌گیری داشته باشد و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات توسط خبرگان دریایی و ساحلی انجام شود در این صورت می‌توان نتیجه‌گیری خوبی گرفت.