شهرنشینی حیات‌وحش

تعارض منافع انسان و محیط‌زیست سبب شده تا موجودات مختلفی ناگهان جلوی چشم شهروندان شهرها ظاهر شوند. بدون شک این تعارض برای انسان‌ها و بیش از آن برای موجودات زنده که توانایی مقابله با این پدیده را ندارند، خطرناک و خطرآفرین است.چند ماه قبل، تلف شدن دو قلاده خرس قهوه‌ای و پلنگ در نمین اردبیل و قائم‌شهر مازندران در روزهای دوم و چهارم اردیبهشت‌ماه بار دیگر زنگ خطر را برای حل مشکل کهنه انسان و محیط‌زیست و تعارض منابع موجود در شهرها و روستاهایی که در مجاورت حیات‌وحش قرار دارند به صدا درآورد.در همین زمینه، حمید ظهرابی معاون سابق محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست و مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان فارس با بیان عوامل مختلف تعارض انسان و حیات‌وحش به‌خصوص درگیری انسان با گونه‌ای مانند پلنگ به ایسنا گفته است: یکی از اصلی‌ترین عوامل بروز این چالش، جزیره‌ای و تکه‌تکه شدن زیستگاه‌هاست که باعث فراهم شدن شرایط برای مواجهه حیوان با زیستگاه‌های انسانی و ایجاد تعارضات بین انسان و حیات‌وحش می‌شود. این تعارضات در بسیاری از موارد به آسیب دیدن و کشته شدن گونه زنده می‌شود.وی افزود: احداث جاده‌ها، راه‌آهن، خطوط انتقال گاز و نفت، توسعه شهرها و روستاها، توسعه کشاورزی و صنعت و معدن از عوامل عمده جزیره‌ای و تکه‌تکه شدن زیستگاه‌ها به شمار می‌روند. یکی دیگر از عوامل کاهش جمعیت و آسیب دیدن ‌پلنگ ایرانی حضور انسان در زیستگاه‌های این‌گونه به علت انجام فعالیت‌هایی مانند دامداری سنتی و کشاورزی ‌پراکنده است. با ورود افراد به زیستگاه‌های گونه‌های حیات‌وحش میزان تعارضات بین انسان و ‌پلنگ افزایش می‌یابد.بسیاری از موارد مواجهه و برخورد انسان و حیات‌وحش در فصول سرد اتفاق افتاده است. گونه‌هایی که در شرایط عادی با گسترش بی‌رحمانه شهرها به عقب رانده‌شده و مجبور بودند با این شرایط تحمیلی سازگار شوند، در فصول سرد چاره‌ای به‌جز نزدیک شدن به عرض‌های جنوبی جغرافیایی و برخورد با مرزهای زندگی انسان برای تأمین غذا را ندارند.۱۸شهریورماه ۱۴۰۰ نیز خبری مبنی بر کشته شدن یک قلاده خرس قهوه‌ای در شهرستان فیروزکوه منتشر شد. این اتفاق در شرایطی رخ داد که به نظر می‌رسید این‌گونه به علت نزدیکی به زیستگاه‌های انسانی مورد هدف قرارگرفته است. این در حالی است که حیوانات معمولاً در فصل‌های سرد برای یافتن غذا به زیستگاه‌های انسانی نزدیک شوند. این مورد نشان‌دهنده این است که شرایط برای برخورد حیات‌وحش و انسان بیش‌ازپیش فراهم‌شده است.تخریب زیستگاه‌ها، جزیره‌ای شدن آن‌ها، تغییر کاربری اراضی، شکار غیرمجاز و شیوع بیماری‌های گوناگون از اصلی‌ترین عوامل نزدیک‌ شدن گونه‌های وحشی به محیط زندگی انسان است. چنین عواملی سبب شده تا زندگی شاخص‌ترین گونه در خطر انقراض ایران یعنی یوزپلنگ نیز در سال‌های گذشته بارها مورد خطر قرار گیرد و در چندین مورد این‌گونه جان خود را از دست بدهد. یکی از این موارد تلف شدن یک قلاده توله یوز ماده بر اثر تصادف در محور عباس‌آباد – میامی بود که تقریباً یک ماه پیش در روز ۱۵مردادماه رخ داد. در سال‌های اخیر تصادفات جاده‌ای با گونه‌های حیات‌وحش بر جمعیت آن‌ها به‌ویژه گونه‌های در معرض انقراض تأثیرگذار بوده است.در همین زمینه حسن اکبری معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید:‌ یوزپلنگ به زیستگاه‌های بسیار وسیعی برای زندگی نیاز دارد. در گذشته در محدوده‌های شمالی پس از حوالی گرمسار، کل مجموعه پارک ملی کویر، دو طرف جاده تا سمنان و از ادامه آن تا میامی همه دشت‌ها و کوهپایه‌ها دست‌خوردگی کمی داشتند و در بیشتر دشت‌ها آهو و در کوهپایه‌ها قوچ و میش زندگی می‌کردند و مانند امروز تعداد رفت‌وآمدها و ساخت‌وسازها در قلمرو یوز زیاد نبود اما امروزه طعمه‌ها از بین رفته‌اند، قلمروی نسبتاً مناسب آن‌ها نیز تنها به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست محدودشده است و به علت تعارضات بیش‌ازاندازه مانند جاده کشی‌ها حیوان دوام نمی‌آورد.همچنین در سال‌های گذشته یکی از خبرسازترین ملاقات حیات‌وحش و انسان، برخورد گاندو با انسان است. گاندو یا همان «تمساح پوزه‌کوتاه ایرانی» گونه‌ای است که پراکنش آن در کشور در قسمت جنوب استان سیستان و بلوچستان است.در این شرایط که حیوانات وحشی به محل زندگی انسان نزدیک می‌شوند، مردم نیز باید نحوه برخورد با این موجودات را بیاموزند. حسن اکبری معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست دراین‌باره می‌گوید: غذادهی دستی به خرس‌ها توسط کوهنوردان و گردشگران می‌تواند منجر به تعارض بین حیات‌وحش و انسان و وقوع حوادث ناگوار برای انسان‌ها شود و مشکلات زنجیره‌ای در مدیریت این‌گونه به وجود آورد.وقتی از بالا و به‌صورت جامع به اخبار روبه‌رو شدن گونه‌های وحشی با انسان‌ها در شهرها و محل زندگی انسان می‌نگریم، متوجه می‌شویم که این چالش محصول گسترش افسارگسیخته تمدن بشری و غفلت از حقوق اولیه و طبیعی محیط‌زیست است‌ و متأسفانه در این رویارویی به علت عدم آموزش، همواره حیات‌وحش قربانی بوده است.