در بروز زورگیری، نقش جامعه را از یاد نبریم

همدلی|  ستاره لطفی- گسترش زورگیری و افزایش سرقت‌های خشن، هم‌زمان با روزافزونی فقر، به درجه نگران‌کننده‌ای در کشور رسیده‌ است، به‌طوری‌که این روزها تقریباً هر روز اخبار و تصاویر نگران‌کننده‌ای از زورگیری، جفت‌گیری و سرقت مسلحانه در رسانه‌ها منتشر می‌شود.
 همین چند روز پیش فیلم یک زورگیری خشن در ولنجک خبرساز شد. قبل از آن ویدیویی از یک زورگیری با قمه در اتوبان نیایش رسانه‌ای شد این سارق بعد از دستگیری به 100فقره سرقت اعتراف کرد. همین دیروز نیز ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست شد که نشان می‌دهد چند نفر در کمین یک موتورسوار ایستاده‌اند و به او حمله می‌کنند. فرد قربانی موردحمله 5نفر قرار می‌گیرد. از تصاویر به نظر می‌رسد یکی از حمله‌کنندگان به او چندین بار با چاقو ضربه می‌زند، در نهایت فرد دیگر با کیفی در دست به همراه بقیه از محل فرار می‌کند. این سرقت‌ها در یک یا دو مورد خلاصه نمی‌شود و حداقل در روز چند بار اتفاق می‌افتد که تنها فیلم برخی از آن‌ها به شبکه‌های اجتماعی راه پیدا می‌کند. تصاویر این مدل دزدی‌ها که عمدتاً به فیلم‌های پلیسی و جنایی شباهت دارند، موجی از نگرانی را در میان مردم و خانواده‌ها ایجاد کرده‌ است، به‌طوری‌که محسنی اژه‌ای رئیس قوه قضاییه هم مجبور به واکنش شد و با تائید افزایش سرقت و ناامنی در جامعه گفت: «زورگیران و مرتکبان سرقت‌های خشن باید سریع شناسایی و دستگیر شوند.» او همچنین گفت که لازم است در هر دادسرایی شعبه‌ای ویژه برای رسیدگی سریع و قاطع به سرقت‌های خشن و زورگیری‌ها ایجاد شود. یک روز قبل‌تر هم دادستان کل کشور از مردم خواسته‌ بود با موبایل‌های خود از سرقت‌های خشن فیلم‌برداری و مستندسازی کنند و در دستگیری سارقان با پلیس همکاری کنند
 شرایط اقتصادی جامعه در افزایش زورگیری تأثیر دارد
یک جامعه‌شناس با بیان اینکه فقر، بیکاری، بالا بودن هزینه زندگی و تأمین معاش در افزایش زورگیری تأثیر دارد، به «همدلی» گفت: «همه دلایل زورگیری این موارد نیست، هر پدیده‌ای در جامعه عوامل متعددی در آن دخالت دارد. برخی از سرقت‌ها از نداری و ناچاری نیست؛ نوع خانواده، دوستان، محله زندگی، زیست‌بوم وضعیت حاشیه‌نشینی وضعیت اقتصادی و ... در ارتکاب جرم ازجمله سرقت و زورگیری نقش دارد.»
امان‌الله قرایی مقدم در گفت‌وگو با «همدلی» با اشاره به مکتب شیکاگو به تأثیر محل زندگی و زیست‌بوم اشاره کرد و گفت: «جرم خیز بودن یک منطقه به دلیل بر هم خوردن تجانس فرهنگی و مهاجرپذیری آن است، یک شهر به قول مکتب «شیکاگو» یک دریاچه کوچک است، افرادی که از قبل ساکن شهر بودند بومی آن شهر محسوب می‌شوند، اما مهاجران با ورود به شهر بومی را بیرون می‌کنند و در حقیقت مهاجران جایگزین بومی‌ها شده و رفت‌وآمد و تغییر در شهر بسیار زیاد است.»
این جامعه‌شناس، اظهار کرد: «اگر فردی در یک محیط شهری به دلیل عامل تنازع بقا نتواند زندگی کند مجبور است از آن محیط شهری خارج شود و در مکانی بالاتر یا پایین‌تر در شهر ساکن شود و شهر با غربالگری‌هایی که برای شهروندان انجام می‌دهد حالت انتخاب اصلح را برای آن‌ها دارد.»
قرایی مقدم، خاطرنشان کرد: «در مکتب بوم‌شناسی شهری «شیکاگو» رابطه فرد با محیط زندگی این معنا را دارد که در محیط زندگی جدید هم یک رابطه متقابلی بین فرد با حیطه زندگی او وجود دارد، وقتی شهروندی از یک محیط خارج می‌شود و به محیط دیگری می‌رود به دلیل اینکه انسان است، به‌مرورزمان با آن محیط جدید و شرایط آن‌هم کنار می‌آید. وی ادامه داد: در تهران و شهرهای بزرگ ترس از شناخته شدن ضعیف است و همین نیز می‌تواند تأثیر. گذار باشد به قول یک جامعه‌شناس آمریکایی خلاف‌کارها در انبوه انسان‌ها گم می‌شوند.»
 فایده دزدی برای سارقان بیشتر از هزینه آن است
قرایی مقدم به متناسب نبودن جرم با مجازات اشاره کرد و گفت: «بر اساس تئوری هزینه و فایده وقتی خلاف‌کارهای خشن می‌بینند هزینه‌ای که بابت انجام خلافشان پرداخت می‌کنند از فایده‌ای که می‌برند کمتر است، در انجام جرائم گستاخ‌تر می‌شوند و همین موضوع برای آن‌ها ایجاد انگیزه می‌کند که به سرقت‌های بیشتری دست بزنند. حالا شرایط به‌گونه‌ای است که برخی از دزدان بعد از آزادی از زندان مستقیم به خیابان‌ها برای دزدی برمی‌گردند. برخی از دزدها بعد از دستگیری می‌گویند بیست یا سی‌امین بار است که دستگیر شدند، این‌ها به معنای این است که فایده دزدی از هزینه آن برای سارقان کمتر است.»
وی به محیط زندان نیز اشاره کرد و گفت: «اغلب زندان‌ها تبدیل به دانشگاه برای خلاف‌کاران شده است و در آنجا راهکارهای دزدی و خلاف را با هم در میان می‌گذارند و از تجارب هم استفاده می‌کنند.»
وی با اشاره به اظهارات جدید قوه قضاییه در مورد شناسایی و دستگیری سریع زورگیران و سارقان، گفت: «این خوب است و باعث می‌شود هزینه سرقت از منفعت آن برای دزدها بیشتر شود.»
قرایی مقدم ادامه داد: «قوه قضائیه باید خلاف‌کاران را به اشد مجازت برساند تا هزینه خلاف برای آنان بیشتر از نفع آن باشد. تا قوه قضاییه مثل همه دنیا اعمال قانون نکند و قضات این موضوع را جدی نگیرند روزبه‌روز سرقت‌های خشن افزایش پیدا می‌کند و دامن همه را می‌گیرد چراکه دزد وکیل و قاضی نمی‌شناسد و برای رسیدن به خواسته‌اش که دزدی است به اموال همه چشم می‌دوزد.»
این جامعه‌شناس افزود: «البته ابتدا قوه قضاییه باید قبل از مجازات سارقان، دولت را محکوم و مجازات کند، چراکه تورم، فقر، بی‌خانمانی، حاشیه‌نشینی و ... حاصل سیاست‌های غلط اقتصادی دولت است. ضمن اینکه نباید فراموش کنیم سرقت معلول است نه علت، هر انسانی بالفطره دزد و مجرم متولد نمی‌شود، شرایط اجتماعی و اقتصادی از او یک دزد می‌سازد.»
قرایی مقدم به یک باور در کشور اشاره کرد و گفت: «مشکلی که در جامعه ما و مسئولان وجود دارد، «ذات پنداری» است. برخی تمام افعال انسان‌ها را به ذات ربط می‌دهند و نقش عوامل محیطی، اجتماعی، اقتصادی و ... را نادیده می‌گیرند. این نوع نگاه از مسئولان دفع مسئولیت می‌کند و گناه را به گردن فرد می‌اندازد.»