پاسخ به گزارش «همدلی» درباره ضرغامی

همدلی|  پس از گذشت سه هفته از انتشار گزارش روزنامه همدلی درباره عملکرد عزت‌الله ضرغامی در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، این وزارتخانه جوابیه‌ای به روزنامه همدلی انتشار کرد. روزنامه همدلی پنجم مردادماه 1401در گزارشی با تیتر «ارزیابی کارشناسان فعالان تاریخی و فرهنگ از یک سال حضور ضرغامی در وزارت میراث فرهنگی؛ نمایشی بی‌ربط و جنجالی»، به عملکرد و حواشی حضور ضرغامی در یک سال وزارت او پرداخته بود. نویسنده این گزارش با اشاره به مصادیق و نمونه‌هایی مثل برخورد غیر کارشناسی با جام زرین 4500ساله، اظهارات عجیب و همراه با اشتباه تاریخی درباره مجسمه هرکول در بیستون کرمانشاه و برخی موارد دیگر نتیجه‌گیری کرده بود تا زمانی که افرادی که هویتشان ارتباطی به میراث فرهنگی و گردشگری ندارد در رأس این وزارتخانه قرار داشته باشند، حال میراث فرهنگی و گردشگری خوب نیست و تکرار حوادثی مثل تغییر شکل گنبد مسجد شیخ لطف‌الله در پی مرمت غیراصولی یا سرقت پرتره مظفرالدین شاه از کاخ گلستان دور از ذهن نخواهد بود. میراث فرهنگی اما در جوابیه‌ای که برای روزنامه همدلی ارسال کرده، درصدد پاسخ‌گویی به برخی از موارد این گزارش برآمده است. برای نمونه توضیح داده‌شده است که عملیات مرمت مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان 12سال پیش (یازده سال پیش از آغاز وزارت عزت‌الله ضرغامی) آغازشده بود و سرقت نقاشی پرتره مظفرالدین شاه از کاخ گلستان نیز ربطی به دوره ضرغامی ندارد. البته در این جوابیه اظهارات جنجال‌برانگیز ضرغامی از قبیل نوع سخنانش درباره مجسمه هرکول و بهره‌برداری ایران از جام جهانی قطر مسکوت گذاشته‌شده است؛ اما گفتنی است که در گزارش «همدلی» تاریخ سرقت نقاشی پرتره مظفرالدین شاه «در فاصله سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۶۱» عنوان‌شده بود. هر عقل سلیمی نیز متوجه می‌شود که مرمت بخشی از یک بنای تاریخی مثل مسجد شیخ لطف‌الله در طول یک سال محقق نمی‌شود که تقصیر را بر گردن مدیریت یک‌ساله یک وزیر انداخت، بلکه جان کلام گزارش روزنامه همدلی آن است که حضور افراد بی‌ارتباط و ناآشنا با حوزه بسیار کارشناسی میراث فرهنگی منجر به چنین رخدادهایی خواهد بود و تا زمان تداوم حضور این افراد در میراث فرهنگی و گردشگری شاهد رخدادهای تلخ دیگری خواهیم بود. در ادامه اما بر اساس آنکه روزنامه همدلی حق اظهار عقیده و بیان نظر را برای میراث فرهنگی قائل است جوابیه این وزارتخانه را به‌صورت کامل منتشر می‌کند.
 پیرو انتشار مطلب مورخ پنج مرداد 1401 در صفحه چهار آن روزنامه با تیتر «ارزیابی کارشناسان فعالان تاریخی و فرهنگ از یک سال حضور ضرغامی در وزارت میراث فرهنگی؛ نمایشی بی‌ربط و جنجالی» خواهشمند است توضیحات ذیل برای روشنگری اذهان عمومی، وفق قانون مطبوعات در اسرع وقت در همان صفحه و ستون منتشر شود.
پاسخ: قاعده بدیهی در حرفه روزنامه‌نگاری این است که هنگام بررسی و نقد عملکرد یک دستگاه- اگر قرار است اقدامات رییس دستگاه ارزیابی شود- عملکردش در دوره مدیریتی شخص او بررسی می‌شود، این در حالی است که موارد درج‌شده در گزارش آن روزنامه، مربوط به دوران گذشته بوده است. در دیگر موارد نیز تلاش شده تا حداقل ضعف‌ها، به شکلی بزرگنمایی شده و منتشر شود. لذا توضیحاتی در پنج بند ارائه می‌شود.
عملیات مرمت مسجد شیخ لطف‌الله ١٢سال پیش آغاز شد که چندی پیش پس از برداشته شدن داربست و اتمام این عملیات اشکالاتی در نحوه مرمت بنا مشاهده شد. پس از اطلاع جناب آقای مهندس ضرغامی وزیر محترم، موضوع از طریق پژوهشگاه مورد پیگیری گرفت. در حال حاضر دستورات لازم برای رفع اشکال از سوی یک تیم متخصص و خبره و همچنین برخورد با متخلفان صادر شده است. با توجه به نگاه ویژه وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به مقوله میراث فرهنگی کشور مقررشده است تمامی فعالیت‌های مرمتی با نظارت همه‌جانبه یک هیئت کارشناسی انجام شود در این زمینه قائم‌مقام محترم وزارتخانه، شورای عالی نظارت بر حفظ و مرمت میراث فرهنگی را تشکیل و اعضای آن را منصوب کرده است تا رسیدگی به وضعیت مرمت به بهترین نحو صورت گیرد. لازم به توضیح است ازآنجاکه عمر کاشی‌ها با قرار گرفتن در فضای آزاد کاهش پیدا می‌کند به‌خصوص که مشکل آلودگی هوا این معضل را دوچندان می‌کند، کاشی‌های گنبد عظیم مسجد امام(ره) اصفهان جنبه تزئینی دارند و حفاظ گنبد محسوب نمی‌شوند. بی‌توجهی‌های دوره قاجار به بناهای تاریخی موجب شده  بود که بخش‌هایی از این کاشی‌ها دچار ریزش شود که در تصاویر برخی عکس‌های آن دوران همچون ارنست هولستر قابل‌مشاهده است، درعین‌حال که گزارش‌ها نشان می‌دهد برخلاف برخی اظهارنظرها، دیگر هیچ کاشی دوره صفوی روی این گنبد باقی نمانده است. اوایل دهه ۸٠ تعداد ١٣ترک مرمت شد اما با انتخاب اصفهان به‌عنوان «دومین پایتخت فرهنگی جهان اسلام»  بعد از شهر مکه و برای اجرای برنامه‌های مختلف، گفته شد داربست‌ها باید جمع‌آوری شود و عملیات مرمت سه ترک در ضلع جنوب غربی این گنبد به حالت تعلیق درآمد. در سال ١٣۹٠ بار دیگر داربست زده شد و چون مرمت ١٣ترک دیگر نیز ایراداتی داشت، مرمت این گنبد دوباره از اول شروع شد. با توجه به کمبود بودجه میراث فرهنگی در سال‌های گذشته و همچنین حساسیت‌هایی که این عملیات مرمتی داشت، مرمت لایه‌های زیرین بدنه این گنبد و کاشی آن ١١سال طول کشید و امسال در هفته میراث فرهنگی مرمت به پایان رسید و مرمتگران، ترک به ترک، این داربست‌ها را باز کردند. 
در سال ۸۹ گزارش‌هایی مبنی بر طبله کردن سه ترک گنبد و ریزش کاشی‌ها منتشر شد چراکه در معماری سنتی برای نصب کاشی‌ها بر بدنه گنبد از گچ و آهک استفاده می‌شود. به همین علت گچ از بدنه گنبد جداشده و کاشی‌ها طبله کرده و در خطر ریزش قرار گرفت. برای مرمت گنبد، بیش از ١١٠٠مترمربع در ١١سال گذشته داربست زده شد که طولانی شدن آن موجب آسیب‌هایی به گنبد شد زیرا سنگینی این داربست‌ها طی این سال‌ها روی گنبد بوده است، زمانی که داربست‌های بخش یا ترک ١٥ و ١۶ را باز کردند مشخص شد در رأس این ٢ ترک، خمیدگی ایجادشده است، این مشکل نیز به صورتی بود که تا داربست‌ها باز نمی‌شد، قابل‌مشاهده نبود. تصویری که در فضای مجازی بارگذاری شده با عکس‌های اصلی که به‌تازگی از گنبد گرفته‌شده، کمی متفاوت است، می‌توان عکس را با واقعیت مقایسه و ناهمخوانی را مشاهده کرد. البته مرمتگران هنوز کارگاه مرمتی را تحویل نداده‌اند و موظف هستند مشکلات گنبد را رفع کنند. گفتنی است برای اینکه باران و برف روی گنبد جذب نشود، روغن کوهان شتر از گذشته بر روی سطح گنبدها مالیده شده و اصلاحات عایق‌بندی می‌شد که عملاً سه تا پنج سال اثر مطلوب دارد. پس از پایان مرمت‌ها، باز کردن داربست‌ها چون دیگر امکان و هم‌زمان دسترسی به بخش‌های این گنبد عظیم وجود نداشت، این روغن به سطح کاشی‌های گنبد مالیده شد اما متأسفانه با توجه به تغییر اقلیم و وزش طوفان در استان، گردوغبار با نشستن روی روغن‌ها، موجب تغییر رنگ و کدر شدن بخشی از گنبد شد که قابل اصلاح است.
٢ –در خصوص پرتره مظفرالدین شاه اثر کمال‌الملک بر اساس بررسی کارشناسان همان‌طور که پیش‌ازاین اعلام شد در فاصله سال‌های ١٣١۷ تا ١٣۶١ از کاخ گلستان و بعدها قاچاقی از کشور خارج و فروخته شد، باید توجه داشت این رویداد مربوط به دوره وزارت مهندس ضرغامی نیست اما پس از اعلام این واقعه و بررسی و تأیید مدیرکل موزه‌ها مبنی بر سرقت این اثر تاریخی، شکایت و بازگردانده شدن این پرتره تاریخی در دستور کار قرار گرفت. 
با توجه به این‌که ایران عضو کنوانسیون استرداد اموال فرهنگی است، اگر اثری از میراث فرهنگی کشور به سرقت رفته و از کشور خارج شود، وزارت میراث فرهنگی می‌تواند به پلیس اینترپل شکایت کند تا اثر را توقیف و به کشور مبدأ بازگرداند؛ مانند آثاری که در سال‌های گذشته از موزه‌های کشور به خارج از کشور منتقل شدند که پس از طرح شکایت و پیگیری به موزه‌ها مسترد شدند. استرداد ١۸مجموعه از اشیای فرهنگی تاریخی مسروقه به موزه ملی ایران در سال گذشته نمونه بارز آن است.
٣ -وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به‌هیچ‌وجه به دنبال حفر چاه در کنار مقبره کوروش نیست و سخنان وزیر در سفرهای استانی و نشست‌های عمومی همواره مبنی بر حفاظت از میراث فرهنگی کشور بوده و هست. ایشان صراحتاً اعلام کردند: «به‌هیچ‌عنوان به دنبال حفر چاه در مقبره کوروش یا حتی در نزدیکی آن نیستیم. من تعجب می‌کنم که چرا مردم ایران این شایعات را باور می‌کنند و اجازه می‌دهند که چنین اخبار کذبی در سراسر کشور منتشر شود. نه‌تنها من بلکه هیچ وزیر میراثی در دوره وزارت خود نمی‌تواند چنین تصمیمی بگیرد. مردم ایران هزاران سال از پاسارگاد حفاظت کرده‌اند و ما نیز این حفاظت را ادامه خواهیم داد.» تصویب تخصیص اعتبار دولت و تشریح نحوه هزینه کردن این اعتبارات برای حفظ این میراث ارزشمند نیز گواه این واقعیت است، درعین‌حال که آگاهی بخشی دقیق و کارشناسی اصحاب محترم رسانه می‌تواند مدیران و کارشناسان وزارت میراث فرهنگی را در ادامه سیاست‌های حفاظت از آثار ارزشمند این سرزمین یاری کند.
٤ -در خصوص ویدئوی منتشرشده در فضای مجازی که گفته شد یک جام زرین در مشکین‌شهر درون یک ظرف پلاستیکی به نمایش درآمد، باید گفت سیاست مهندس ضرغامی از ابتدای وزارت تأکید بر تغییر رویه پیشین، ضرورت ساماندهی اشیاء تاریخی و نگهداری اصولی آنان در مخازن بوده و در این زمینه دستورات جدید صادر شده است. از زمان تصدی مهندس ضرغامی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای سامان گرفتن اشیای تاریخی و خروج آن‌ها از مخازن به‌منظور نمایش عمومی، گسترش و توسعه موزه‌ها در دستور کار قرارگرفته است که موزه مشکین‌شهر یکی از آن‌ها است. کارهای عمرانی این موزه نیز در حال انجام است که امسال افتتاح خواهد شد.
نکته مهم اینکه، اساساً نگهداری صرف اشیا و اسناد تاریخی در مخازن موزه‌ها سیاست جدید وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیست، بلکه هدف انتقال این اشیاء به موزه‌ها با حفظ دقیق موازین و مقررات حفاظتی، برای نمایش عمومی است. ازاین‌رو تکمیل موزه‌ها و انتقال اشیای تاریخی به این مکان‌ها ازجمله برنامه‌های معاونت میراث فرهنگی است که به‌صورت جدی دنبال می‌شود. در خاتمه باید گفت هرچند برخی با گرفتن یک عکس گفته‌اند آثار تاریخی با چنین ارزشی در ظرف نان نمایش داده می‌شود، اما واقعیت این است که این اشیا در بانک ملی و مخازن چندلایه در گاوصندوق نگهداری می‌شوند تا امنیت کامل در صیانت از آن‌ها رعایت شود.
٥ -طبق بررسی‌های کارشناسی مشخص شد سیستم انتقال آب و مخزن حوض‌های ورودی موزه فرش، طی سال‌های گذشته تخریب‌شده و نیازمند بازسازی اساسی است، لذا برای بهسازی محیطی موزه فرش و احیای حوض‌های هفتگانه ورودی موزه درخواست اعتبار شد. از سوی دیگر حوض‌های هفتگانه به‌واسطه عقب‌نشینی سردر و طراحی جدید حصار، در خارج از عرصه موزه فرش قرارگرفته و همین امر موجب شده بود که این مکان به محلی برای تجمع و تخلیه زباله و زیست شبانه کارتن‌خواب‌ها تبدیل شود، ازاین‌رو شهرداری منطقه به‌طور موقت فضای داخلی حوض‌ها را پس از پاک‌سازی، گل‌کاری کرد، اقدامی که ازنظر فنی در بازه زمانی کوتاه، آسیبی متوجه حوض‌ها نخواهد کرد.
 این کار صرفاً برای زیباسازی منظری بخش ورودی موزه آن‌هم به‌صورت موقت انجام‌شده است و به‌محض ابلاغ اعتبار، حوض‌ها به حالت اولیه ترمیم خواهند شد.