اروپا در تیررس بحران انرژی مسکو

همدلی|  محسن رفیق: جنگ در اوکراین، وارد یک بن‌بست تمام‌عیار شده است. این در شرایطی است که به عقیده ناظران سیاسی، هیچ‌یک از طرف‌های جنگ روسیه و اوکراین نمی‌توانند به اهداف جنگی حداکثری خود دست یابند. در همین حال پیش‌بینی‌ها از این حکایت دارد که روسیه نمی‌تواند کل اوکراین را تصرف کند و از طرفی اوکراین هم نمی‌تواند به‌صورت جامع، نیروهای روس را از خاکش بیرون کند. بر این اساس، این احتمال وجود دارد که دو طرف به یک جنگ فرسایشی شدید رو بیاورند که به شکلی خطرناک تنش‌ها را تشدید کند. در حالت کلی، در جنگ روسیه و اوکراین، به نظر می‌رسد هیچ‌یک از طرفین تمایلی به گفت‌وگو با یکدیگر در این مرحله نداشته باشند و این خود یکی از دلایل مهم تشدید این بحران است؛ بحرانی که با نزدیک شدن به فصل سرما در اروپا خود را به شکلی غیرمنتظره در شکل بحران انرژی نشان داده است.
این در شرایطی است که افزایش دوباره دامنه این تخاصم، موجب کمبود گاز و قطعی برق گسترده در منطقه دونتسک شده و این احتمال را بالا برده است که این منطقه، در دوره زمستان از گرمایش برخوردار نخواهد بود و بنابراین حدود ۲۰۰ تا ۲۲۰هزار سکنه آن باید خانه‌هایشان را ترک کنند. در حال حاضر در منطقه دونتسک مطلقاً گاز وجود ندارد و باوجودآنکه تمام خطوط لوله گازی که قابلیت تعمیر داشتند تعمیر شده‌اند اما نیروهای روسیه بازهم به نابود کردن هر چیزی که به گرم کردن مردم در زمستان کمک می‌کند پرداخته‌اند. به همین دلیل، دولت کی‌یف دستور داده است تا فوراً مردم از بخش‌هایی از جمهوری خودخوانده خلق دونتسک که همچنان در کنترل نیروهای اوکراینی است، تخلیه شوند. به گفته معاون نخست‌وزیر اوکراین، تأمین گرمایش سکنه این منطقه در ماه‌های سرد ممکن نیست.
به گزارش خبرگزاری راشا تودی، ایرینا ورشچوک، معاون نخست‌وزیر اوکراین که همچنین ریاست وزارت ادغام مجدد سرزمین‌های موقتاً اشغال‌شده را در دست دارد، شنبه گفت با توجه به این شرایط، تخلیه خانه‌ها وظیفه هر عضو بزرگ‌سال خانواده است. او تأکید کرد: «به‌عنوان‌مثال ۵۲هزار کودک در منطقه دونتسک هستند و آن‌ها باید تخلیه شوند چون اگر در زمستان بدون گرما و برق بمانند، در معرض خطر خواهند بود.» بر اساس گفته او، دستور تخلیه اجباری طبق قوانین اوکراین مجاز است اما کسانی که بر ماندن اصرار داشته باشند، باید سندی که تایید می‌کند آن‌ها کاملاً به تبعات تصمیمشان واقف هستند و مسئولیت کامل آن را می‌پذیرند، امضا کنند. همچنین منطقه زاپوریژیا که ۶۵درصد اراضی‌اش بدون گاز مانده است، احتمالاً هدف بعدی تخلیه قرار گیرد.
بر اساس گزارش راشا تودی، حتی پیش از آغاز جنگ اوکراین، منطقه دونتسک، کی‌یف را به هدف گرفتن زیرساخت غیرنظامی متهم می‌کرد. با آغاز این عملیات، صرفاً بمباران‌ها و اتهام‌زنی‌های متقابل شدت گرفت. روز جمعه دولت کی‌یف از ابتکار وزارتخانه این مقام برای ایجاد یک مرکزی هماهنگی که بر تخلیه از منطقه دونباس نظارت کند، حمایت کرد. در بیانیه دولت کی‌یف آمده است: «دونتسک اکنون در آستانه یک فاجعه انسانی است. خصومت‌ها در آنجا ادامه دارد و زیرساخت‌ها ویران شده است. نه‌تنها مردم هر لحظه با این خطر مواجهه هستند که در معرض آتش قرار گیرند، بلکه در زمستان در غیاب نور، گرما، دارو و غذا زنده ماندن آسان نخواهد بود. راه‌حل، تخلیه است.»
بر اساس گزارش رویترز، روز شنبه همچنین ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری اوکراین تصمیم دولتش برای تخلیه اجباری از منطقه دونتسک واقع در شرق این کشور را اعلام کرد. او در سخنرانی تلویزیونی شامگاه شنبه خود همچنین گفت، صدها هزار تن از مردم هنوز در مناطق درگیری در کل منطقه دونباس هستند که باید خارج شوند. زلنسکی گفت: «اکنون هر چه مردم بیشتری منطقه دونتسک را ترک کنند، ارتش روسیه تعداد کمتری از مردم را می‌کشد. به این سکنه غرامت پرداخت می‌شود. بسیاری از رفتن امتناع می‌کنند، اما این کار باید انجام شود. اگر می‌توانید، با کسانی که هنوز در مناطق درگیری در دونباس باقی مانده‌اند، صحبت کنید. لطفاً آن‌ها را متقاعد کنید که رفتن ضرورت دارد.»
این البته فقط به مشکل مردمان دونتسک ختم نمی‌شود. کاهش عرضه گاز از سوی روسیه، ممکن است در همبستگی اتحادیه اروپا در زمستان امسال شکاف ایجاد کند زیرا بودجه‌های محدود و مشکلات عرضه، ظرفیت این بلوک برای تاب‌آوردن در برابر کمبود ناگهانی و شدید انرژی را به چالش می‌کشد. به گزارش ایسنا، کشورهای اتحادیه اروپا با گذشت پنج ماه از زمان حمله نظامی روسیه به اوکراین، به دنبال حفظ یک پاسخ مشترک در برابر اخاذی‌گری ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، هستند؛ اما مذاکرات آن‌ها منعکس‌کننده تنش‌هایی است که بین کشورهای شمالی و جنوبی اروپا پس از بحران مالی، شکاف انداخته بود.
کشورهای عضو اتحادیه اروپا سه‌شنبه هفته گذشته موافقت کردند تقاضا برای گاز را در هشت ماه آینده به میزان ۱۵درصد کاهش دهند و اختلال جدی عرضه از سوی روسیه، این هدف را اجباری خواهد کرد. این توافق در حالی حاصل شد که کشورهای جنوبی با پیشنهاد اولیه کمیسیون اروپا به‌شدت مخالفت کرده بودند. ترزا ریبرا، معاون نخست‌وزیر اسپانیا، طرح اولیه کمیسیون اروپا را فداکاری نامتناسبی دیده و گفته بود برخلاف کشورهای دیگر، ما اسپانیایی‌ها ازنقطه‌نظر انرژی فراتر از توانمان، زندگی نکرده‌ایم.
آلمان با بخش صنعت انرژی‌بر و عظیم خود، هدف بخشی از این خشم و غیض بوده است. این کشور که سال‌ها پرتغال، یونان و اسپانیا را به رفتار اقتصادی غیرمسئولانه متهم می‌کرد، با وابستگی بیش‌ازحدی که به مسکو برای تأمین گاز طبیعی ایجاد کرده، اکنون خواستار همبستگی کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای مصون ماندن از تأثیر کاهش جریان گاز روسیه شده است.در همین زمینه یک دیپلمات اروپایی ارشد که مایل نبود نامش فاش شود، به بلومبرگ چنین گفت: «بعضی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا ممکن است رغبتی به فداکاری برای برلین نداشته باشند زیرا این کشور درحالی‌که به کشورهای جنوبی برای مرتب کردن اوضاع مالی‌شان درس می‌داد، در متنوع کردن منابع انرژی خود کوتاهی کرد.»
در همین حال، هم‌زمان بااینکه بار افزایش هزینه‌های برق در اروپا بیش‌ازپیش احساس می‌شود، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا معتقد است تحریم‌های غرب علیه روسیه هنوز به اقتصاد این کشور آسیب رسانده است. جوزپ بورل، مسئول روابط خارجه اتحادیه اروپا در گفت‌وگو با دویچه وله گفت، آنچه از کاهش مصرف گاز روسیه مهم‌تر است، این است که روابط اقتصادی روسیه با دیگر کشورها قطع شود. بورل در اشاره به تانک‌های روسی که از قطعات غربی استفاده می‌کنند، گفت: «ماشین نظامی روسیه علاوه بر پول، به فناوری هم نیاز دارد. به لاشه یک تانک نابود شده روسیه نگاه کنید. می‌بینید که چه مقدار از قطعات الکترونیک شرکت‌های غربی در آن بکار رفته است. روس‌ها دیگر به آن‌ها دسترسی نخواهند داشت.»
او به‌عنوان دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا بیان کرد که تولید ناخالص داخلی روسیه در سال میلادی جاری ۱۰درصد کاهش یافته و به گفته بورل، منجر به بزرگ‌ترین رکود از زمان فروپاشی شوروی می‌شود. او همچنین گفت، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه به‌زودی باید بین سلاح و غذا برای مردم کشورش، انتخاب کند. او همچنین انتقادات وارده به سیاست انرژی اتحادیه اروپا را رد کرد و افزود، از آغاز حمله روسیه به اوکراین، اروپا میزان خرید گاز از روسیه را به نصف میزان قبل از جنگ کاهش داده است. بورل بااین‌حال تصریح کرد: «نمی‌شود از اقتصاد اروپا انتظار داشته باشید که یک‌شبه خرید گاز از روسیه را متوقف کند، ما که نمی‌توانیم معجزه کنیم!»
مصاحبه‌کننده از بورل پرسید که چرا بروکسل تعرفه‌های سنگینی بر گاز روسیه اعمال نمی‌کند تا از بودجه‌ جنگ مسکو کاسته شود، این دیپلمات پاسخ داد که این پیشنهاد مطرح‌شده، اما رد شده است. بورل تصریح کرد که در عوض این اتحادیه تصمیم گرفته‌ است که از پایان سال میلادی جاری خرید گاز روسیه را متوقف کند و در حال حاضر روند توقف خرید گاز را طی می‌کند. او گفت که کاهش بیشتر گاز روسیه به‌زودی انجام خواهد شد.
از سوی دیگر، پایگاه نشنال اینترست آمریکا در گزارشی به قلم استیون سایمون که در دولت‌های اسبق آمریکا در وزارت امور خارجه و شورای امنیت ملی کار کرده و هم‌اکنون کارشناس انستیتوی سیاستمداری مسئولانه کوئینسی است، نوشت: «عملکرد نظامی چشمگیر نیروهای اوکراینی این دیدگاه را تقویت کرده که دستیابی به یک پیروزی قاطع علیه روسیه برای این کشور امکان‌پذیر است، اما اوکراین شایستگی یک پیروزی به همراه بیرون راندن نیروهای روسیه از شرق خاکش را نداشته و این امری است که هر چه بیشتر غیرمحتمل می‌شود. بر همین اساس، آمریکا و متحدانش باید اولویت را بر این بگذارند که آتش‌بس اجراشده و نیروها جداسازی شوند. آمریکا ابزار و تجربه لازم برای تحقق آن را دارد.»نشنال اینترست در ادامه این مطلبش با تیتر «اوکراین نیازمند راه‌حل‌هاست نه جنگ بی‌پایان» نوشته است: «هیچ‌یک از طرفین نمی‌تواند اهداف جنگی حداکثری خود را برآورده کند؛ روسیه نمی‌تواند تمام اوکراین را فتح کند و اوکراین نیز نمی‌تواند نیروهای روسیه را به‌طور همه‌جانبه از خاکش بیرون کند. هرکدام از طرف‌ها همچنین به تضمین‌های حداقلی نیاز دارند. اوکراین به تضمین‌ها از این جنبه نیاز دارد که روسیه به تلاش برای پاک کردن آن از روی نقشه ادامه ندهد درحالی‌که روسیه نیز به ناتو اجازه نخواهد داد در امتداد مرزش مستقر شود. این‌ها الزامات غیرمنطقی نیستند. اوکراین یک کشور مستقل به رسمیت شناخته‌شده در سطح بین‌المللی است. با وجود بهانه‌های نادرست ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، این کشش اوکراین به سمت غرب بوده که محرک این جنگ که منافع واقعی روسیه را در برمی‌گیرد بوده است. هر دو کشور به تضمین‌های امنیتی نیاز دارند.»در بخش دیگری از این گزارش آمده است: «ازآنجایی‌که رهبران دو طرف جنگ و به‌ویژه پوتین، تمایلی به مذاکره ندارند، گفت‌وگوها تنها می‌تواند از دل یک جنگ فرسایشی که اکنون در جریان است و در زمانی که نیروهای جنگی دو طرف خسته شده باشند بیرون بیاید. از سوی دیگر، هر دو طرف نگرانی‌هایی جدی دارند که می‌تواند منجر به تشدید تنش در سطحی بالا و به نحوی سریع شود.» نشنال اینترست در انتهای این مطلب اضافه می‌کند: «اوکراینی‌ها نگران هستند که حمایت اروپا از آن‌ها ضعیف باشد. تأثیر پدیده گازکتومی روسیه بر اقتصاد و سیاست آلمان در زمستان امسال می‌تواند حمایت تا کنون نابرابر این کشور از اوکراین را تضعیف کند. اگر آلمانی‌ها از جمع اروپایی‌ها جدا شوند، اروپایی‌های دیگر نیز ممکن است رویه آن را دنبال کنند. اوکراین همچنین هزاران سرباز و شهروند خود را درحالی‌که زیرساخت‌هایش در حال تخریب است از دست می‌دهد. با وجود وعده عضویت در اتحادیه اروپا در آینده به اوکراین، اوکراینی‌ها احتمالاً گمان می‌کنند که هر چه این جنگ طولانی‌تر شود، بازسازی آن فرآیندی دلهره‌آورتر خواهد بود و تمایل اهداکننده‌های بالقوه برای پرداخت هزینه آن کاهش خواهد یافت.»