سرای حاج‌ علیقلی زنجان استفاده دقیق از«قرینه»

کاروانسرای حاج علیقلی، از کاروانسراهای معتبر شهر که در دوره قاجار در موقعیت فعلی، بناشده است و توسط شخصی به نام حاج‌ علیقلی بنا، ساخته‌شده است. سرای علیقلی زنجان، یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین سراهای بازار است دو ایوانه بوده که محور اصلی آن در جهت شمالی ـ جنوبی و عمود بر راستای اصلی قرارگرفته است. در پشت هر یک از ایوان‌ها سردر زیبایی با آجرکاری دیده می‌شود که با تزئینات کاشی پوشانده شده و تأکید بر آن را بیشتر می‌نماید، اما در حال حاضر ایوان شمالی به حجره‌ آن اضافه‌شده و دارای یک در شیشه‌ای است. ورود به حجره‌های حیاط با دو پله امکان‌پذیر است که حجره‌ها خود دارای طاق آهنگ و طاقچه‌هایی در آن هستند. در معماری سرای حاج علیقلی، برجسته‌ترین مسئله‌ای که موردتوجه معماران بوده، استفاده درست و دقیق از قانون قرینه بودن در طراحی حیاط مرکزی این سرا بوده که ایوان‌های پیرامون آن با شایسته‌ترین قالب‌های هندسی زینت داده‌شده‌اند. ازجمله کاشی‌کاری استفاده‌شده در این بنا کاشی‌کاری هفت‌رنگ است که در ایوان شمالی و چند طرح کوچک در طرح ایوان‌ها به کار گرفته‌شده است. در این کاشی‌کاری‌ها رنگ‌های زیادی مثل سبز، فیروزه‌ای، آبی، لاجوردی، مشکی، زرد تیره و قرمز متمایل به قهوه‌ای به‌کاررفته است. برجسته‌ترین عنصر زینتی در سرای حاج علیقلی کاربندی طاق وسطی است. این سرا که با مساحت ۴۱۰۰ یکی از بزرگ‌ترین و برترین سراهای بازار زنجان است، در یک طبقه و به‌صورت رواق دار شکل‌گرفته است. این سرا دارای پنج ورودی است. کاروانسرا حاج علیقلی دارای قسمت‌های مختلفی ازجمله دو حیاط مجزا و هفت در ورودی است که سه در آن به میدان سمیع باز می‌شود، دو در به میدان میوه‌فروش‌ها باز می‌شود و در دیگر به بازار پالان‌دوزها. ورودی اصلی آن روی محور اصلی بنا و عمود بر راستای اصلی و به‌صورت شمالی ـ جنوبی است که از چهارچشمه طاق کلمبو و هشت حجره تشکیل‌شده است.سرای حاج علیقلی زنجان مجاور میدان سمیعی ساخته‌شده که در زمان‌های قدیم کانون اصلی خریدوفروش نیازهای روزمره اهالی زنجان بوده و امروزه اکثر کالاها به‌صورت کلی مانند لبنیات، حبوبات، خشکبار و خواروبار در آن به فروش می‌رسد.به‌دلیل اینکه سرا دارای غرفه‌های فراوان است و چون در مجاورت میدان اصلی قرارگرفته از گذشته‌های دور تا به امروز محل فعالیت‌های تجاری فراوانی بوده که غرفه‌داران در این سرا، در گروه تاجران رتبه اول صاحب‌منصب محسوب می‌شوند. بر اساس گفته کاسبان سرای علیقلی و تاریخی که بالای یکی از راهروهای آن نوشته‌شده این بنا توسط حاج علی‌قلی آقا که جز مالکین و تاجران شهر زنجان به‌حساب می‌آمده، در سال ۱۳۰۷هجری قمری ساخته‌شده است. مساحت سرای حاج علیقلی به بیش از ۲۹۰۰مترمربع می‌رسد.با در نظر گرفتن تاریخ و روش ساخت این بنا و همچنین مقایسه آن با کاروانسراها و بناهای معاصر می‌توان پی برد که الگوی آن از سبک اصفهان برداشته‌شده و همچنین در دوره قاجاریه ساخته‌شده است.