کاخ ریاست جمهوری در اشغال گرسنگان

همدلی| محسن رفیق: پس از چندین روز، اعتراضات گسترده مردمی در کشور ۲۲میلیون نفری سریلانکا نسبت به افزایش تورم و اوضاع بد اقتصادی، نتیجه داد و در نهایت رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر این کشور را ناچار به کناره‌گیری کرد. در چند ماه گذشته، سریلانکا با بدترین بحران مالی هفت دهه اخیر روبه‌رو بوده و برای پرداخت پول واردات مواد غذایی، سوخت و دارو، با کمبود شدید ارز خارجی مواجه شده است. این روزها، صف‌های طولانی که گاهی به چند کیلومتر می‌رسد، منظره رایجی در نزدیک جایگاه‌های سوخت در سرتاسر سریلانکا، در کنار خاموشی‌های گسترده ناشی از قطع برق است. این در شرایطی است که در ماه گذشته، نرخ تورم در این کشور به بالای ۵۴.۶درصد رسیده است. دولت سریلانکا که قادر به بازپرداخت ۵۱میلیارد دلار بدهی خارجی خود نبوده است، در ماه آوریل اعلام کرد که در حال ورشکستی است و با صندوق بین‌المللی پول برای کمک احتمالی مذاکره می‌کند.
پیشتر به دنبال اعتراض‌های مردمی گسترده علیه کمبود موادغذایی و سوخت در سریلانکا، دولت این کشور دسترسی به شبکه‌های اجتماعی را مسدود و مقررات منع رفت‌وآمد وضع کرد. از سوی دیگر اعضای هیات دولت، دسته‌جمعی استعفا دادند. در همین حال، روز شنبه، شدت اعتراض‌های مردمی در این کشور به میزانی افزایش پیدا کرد که دامنه آن،‌ تظاهرکنندگان خشمگین را وارد کاخ ریاست‌جمهوری کرد. از سوی دیگر، برخی دیگر از معترضان نیز وارد خانه شخصی رانیل ویکرام‌سینگه، نخست‌وزیر سریلانکا شده و آنجا را به آتش کشیدند. در پی این حوادث، نخست‌وزیر ویکرام‌سینگه استعفا کرد و گوتابایا راجاپاکسه، رئیس‌جمهوری فعلی نیز اعلام کرد روز چهارشنبه از قدرت کناره‌گیری خواهد کرد. معترضان سریلانکایی معتقدند که گوتابایا راجاپاکسه، رئیس‌جمهور سریلانکا مسئول بدترین بحران اقتصادی در این کشور است.
چندی پیش و در جریان خشونت‌ها، بیش از پنج نفر ازجمله یکی از اعضای حزب حاکم در این کشور کشته و بیش از ۲۰۰نفر مجروح شدند. بحران مالی ناشی از شیوع کرونا، اقتصاد این کشور را متوقف کرده و سررسید میلیاردها دلار بدهی خارجی، اقتصاد آن را در آستانه ورشکستگی قرار داده است. ذخایر ارزی سریلانکا در دو سال گذشته حدود ۷۰درصد کاهش داشته و این کشور از صندوق بین‌المللی پول و کشورهای چین و هند درخواست وام کرده است. از سوی دیگر کاهش درآمدهای حوزه گردشگری، سررسید بدهی‌های کلان این کشور ۲۲میلیون نفری با اقتصادی ۸۰میلیارد دلاری به چین و دیگر کشورها، اجبار دولت به کاهش مالیات و حمایت از بازارهای داخلی که از کرونا صدمه دیده‌اند، باعث شده است که دولت با کمبود شدید منابع مالی مواجه شود.روز شنبه، هزاران معترض،‌ در کلمبو پایتخت تجاری سریلانکا موانع پلیس را شکستند و اقامتگاه رسمی رئیس‌جمهوری این کشور را تصرف کردند؛ اتفاقی که به یکی از بزرگ‌ترین اعتراضات ضددولتی در این کشور بدل شد. به گزارش خبرگزاری رویترز، برخی از معترضان با در دست داشتن پرچم سریلانکا به اقامتگاه رسمی گوتابایا راجاپاکسه، رئیس‌جمهوری این کشور هجوم بردند. دو منبع از وزارت دفاع سریلانکا نیز گفتند که رئیس‌جمهور قبل از این اعتراضات از پیش‌برنامه‌ریزی شده، ساختمان محل اقامتش را به دلیل مسائل امنیتی ترک کرده بود. معترضان از ساعاتی قبل در برابر اقامتگاه ریاست‌جمهوری دست به تجمع زده بودند و پس از هجوم آن‌ها به این ساختمان، نیروهای امنیتی اقدام به شلیک هوایی کردند. یک ویدئو زنده در فیسبوک داخل اقامتگاه رئیس‌جمهوری سریلانکا را نشان می‌دهد که صدها معترض با پرچم‌هایشان شعارهایی را علیه راجاپاکسه سرمی‌دهند.منابعی در یک بیمارستان نیز به رویترز گفتند که طی این اعتراضات دست‌کم ۲۱نفر ازجمله دو پلیس زخمی و به بیمارستان برده شدند. اندکی بعد رسانه‌ها اعلام کردند که معترضان سریلانکایی توانسته‌اند اقامتگاه ریاست جمهوری این کشور را تصاحب کنند. معترضان معتقدند که راجاپاکسه بابت بحران اقتصادی بی‌سابقه سریلانکا مقصر است. پس از تصرف اقامتگاه ریاست‌جمهوری سریلانکا به دست معترضان، رانیل ویکرمسینگه، نخست‌وزیر این کشور خواستار جلسه اضطراری با رهبران حزب شد. دفتر این نخست‌وزیری در بیانیه‌ای اعلام کرد: «نخست‌وزیر رانیل ویکرمسینگه خواستار یک جلسه اضطراری با رهبران حزب شده است تا در خصوص این اعتراضات گفت‌وگو و راه‌حلی را فورا پیدا کنند.» در همین حال، ماهیندا یاپا آبیواردانا، رئیس پارلمان سریلانکا، در مورد ‌تصمیمات اتخاذشده در نشست اضطراری دیروز رهبران حزب که در پاسخ به اعتراضات گسترده در کلمبو تشکیل شده بود، گفت: «پارلمان ظرف هفت روز برای تعیین رئیس‌جمهور موقت تشکیل خواهد شد.» این در شرایطی بود که تظاهرکنندگان خشمگین سریلانکایی روز شنبه وارد کاخ ریاست‌جمهوری این کشور شده و با تسخیر این مجموعه، در استخر آن، آب‌تنی کردند. روز گذشته نیز برخی تظاهرکنندگان در کاخ ریاست‌جمهوری گشت‌وگذار کرده و سلفی گرفتند.از سوی دیگر، رسانه‌های محلی گزارش دادند که یک گروه 16نفره از قانون‌گذاران حزب حاکم سریلانکا نامه‌ای نوشتند و در آن از رئیس‌جمهور راجاپاکسه خواستند تا از مقامش استعفا کند. آن‌ها همچنین در این نامه از رئیس‌جمهور می‌خواهند تا نشست پارلمانی را برگزار کند و یک دولت جدید همه‌حزبی جهت بازگشت ثبات به سریلانکا تشکیل دهد. از سوی دیگر، پلیس سریلانکا نیز به دلیل اعتراضات ضددولتی در این کشور، در پایتخت سریلانکا و نواحی اطراف تا اطلاع ثانوی منع آمدوشد اعلام کرد که این اطلاعیه انتقاداتی را از جانب رقبای دولت به همراه داشت. منتقدان چنین قانونی را نقض حقوق اساسی دانستند و آن را علناً غیرقانونی خواندند.سریلانکا این روزها با سخت‌ترین افول اقتصادی خود از زمان استقلالش در ۱۹۴۸ درگیر است. قطع مکرر و طولانی‌مدت برق‌ و کمبود شدید موادغذایی، سوخت و دیگر ضروریات، گریبان مردم این کشور را گرفته است. روز گذشته و هم‌زمان با تشکیل صف‌های بی‌سابقه برای بنزین و گازوئیل در سراسر سریلانکا، مقامات این کشور گفتند که ارتش برای مهار ناآرامی و پایان دادن به اعتراضات در یک پمپ‌بنزین اقدام به تیراندازی کرده است. به گزارش خبرگزاری فرانسه، نیلانتا پرماراتنه، سخنگوی ارتش سریلانکا گفت که سربازان شامگاه شنبه در ویسووامادو، در ۳۶۵کیلومتری شمال کلمبو، هنگامی که به منطقه نگهبانی آن‌ها سنگ پرتاب شد، آن‌ها هم شروع به تیراندازی کردند.» او ادامه داد: «یک گروه ۲۰ الی ۳۰نفری سنگ‌هایی را پرتاب کردند و به کامیون ارتش خسارت زدند.»
در جریان این تیراندازی‌ها برای اولین بار توسط ارتش جهت سرکوب ناآرامی‌های مرتبط با بدتر شدن بحران اقتصادی، پلیس اعلام کرد که چهار غیرنظامی و سه سرباز زخمی شدند. به گفته پلیس این کشور، با تمام شدن بنزین در پمپ‌بنزین‌ها، رانندگان شروع به اعتراض کردند و با نیروهای پلیس درگیر شدند. رانیل ویکرمسینگه، نخست‌وزیر سریلانکا گفته بود که این کشور برای تأمین سوخت موردنیاز خود ابتدا به دیگر منابع و تأمین‌کنندگان چشم خواهد داشت، اما برای خرید نفت خام بیشتر از مسکو هم آماده است.درحالی‌که واشنگتن و متحدانشان تلاش می‌کنند درآمدهای انرژی روسیه را قطع کنند اما مسکو تخفیف چشمگیری برای فروش نفت می‌دهد که باعث شده است کشورهای متعددی مانند سریلانکا، مایل باشند نفت از روسیه وارد کنند. نخست‌وزیر سریلانکا که وزیر دارایی این کشور هم است، هفته گذشته و پیش از بالا گرفتن این اعتراضات، اعلام کرد که تمایل دارد کمک مالی بیشتری از چین قبول کند. او گفت: «شرایط فعلی سریلانکا متوجه خود این کشور است اما جنگ در اوکراین، با تشدید کمبود مواد غذایی، آن را وخیم‌تر کرده است. از سوی دیگر، روسیه به سریلانکا عرضه گندم را هم پیشنهاد کرده است.» بر اساس گزارش رویترز، سریلانکا تلاش می‌کند از تولیدکنندگان خاورمیانه، نفت و زغال‌سنگ دریافت کند. مقامات سریلانکا با تأمین‌کنندگان خصوصی مذاکره می‌کنند اما یک مسئله‌ای که با آن مواجه هستند، وجود نفت زیادی است که ممکن است مبدأ آن، ایران یا روسیه باشد. گوتابایا راجاپاکسه رئیس‌جمهور سریلانکا در چند هفته گذشته تلاش کرد تا وضعیت اقتصادی آشفته را از طریق سرکوب معترضان، سامان دهد. او حتی چند تن از بستگان خود ازجمله برادرانش را که نقش کلیدی در سیاست این کشور ایفا می‌کردند، از کار برکنار کرد؛ اما بااین‌حال در تلاش بوده تا از کناره‌گیری خود جلوگیری کند. در بحبوحه اعتراضات چندماهه در سریلانکا که به دلیل بحران بی‌سابقه اقتصادی خواستار برکناری رئیس‌جمهوری بوده‌اند، حدود سه هفته پیش کابینه این کشور اصلاحات قانون اساسی را با هدف کاهش قدرت و اختیارات ریاست‌جمهوری تصویب کرد.
هفته گذشته نیز نخست‌وزیر سریلانکا با بیان اینکه اقتصاد کشورش گرفتار فروپاشی شده، گفته بود که کلمبو برای میزبانی از یک کنفرانس مشترک با چین، هند و ژاپن با هدف جلب حمایت مالی آن‌ها برنامه‌ریزی کرده است. او از تلاش دولت برای جلب کمک‌های خارجی با هدف یافتن یک راه خروج از بدترین بحران اقتصادی چند دهه اخیر خود، سخن گفته و اعلام کرده بود که به‌زودی کمک‌هایی مالی از چین، هند و ژاپن دریافت خواهد کرد. او اظهار کرد: «ما نیازمند حمایت هند، ژاپن و چین هستیم که هم‌پیمانان تاریخی بوده‌اند.» نخست‌وزیر سریلانکا همچنین تصریح کرد که به دنبال ماه‌ها کمبود موادغذایی، سوخت و برق، اقتصاد گرفتار بدهی این کشور، فروپاشیده است. او در پارلمان گفت: «این کشور جنوب آسیا، با شرایط بسیار جدی‌تر فراتر از کمبود شدید سوخت، گاز، برق و موادغذایی مواجه است. اقتصاد ما کاملاً متلاشی‌شده است.» ویکرمسینگه که وزیر دارایی هم هست، گفت: «سریلانکا به دلیل بدهی‌های سنگین شرکت نفت خود قادر به خرید سوخت وارداتی، حتی به‌صورت نقدی نیست.» نخست‌وزیر سریلانکا همچنین گفت که دولت این فرصت را از دست داد تا اوضاع را تغییر دهد و اکنون شاهد نشانه‌هایی از سقوط احتمالی هستیم.روز گذشته، ژنرال شوندرا سیلوا، فرمانده ارتش سریلانکا گفت: «در حال حاضر فرصتی برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز بحران فعلی وجود دارد و خواستار حمایت مردم برای حفظ صلح در این کشور جزیره‌ای شد.» ژنرال سیلوا که رئیس ستاد دفاعی سریلانکاست، در بیانیه‌ای مختصر گفت: «برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مناقشه فعلی فرصتی به‌دست‌آمده است.» او از همه شهروندان کشورش خواست از نیروهای مسلح و پلیس حمایت کنند تا صلح به این کشور بازگردد.
در کنار شرایط اقتصادی دشوار در سریلانکا، توزیع برق در این کشور با مشکلات بسیاری روبرو شده و اعتراض شهروندان را برانگیخته بود. چندی پیش، هیئت برق سیلان، برای مشترکان خود درخواست افزایش قیمت تکان‌دهنده بیش از ۸۰۰درصدی داشته است، زیرا این کشور در شرایط بحرانی اقتصادی، سوخت ندارد. این کشور آسیای جنوبی با بحران ارز خارجی مواجه شده و با کمبود دلار برای واردات، ازجمله سوخت برای تولید برق و حمل‌ونقل مواجه شده است. جاناکا راتنایاکه رئیس کمیسیون خدمات عمومی سریلانکا، چندی پیش به خبرنگاران در کلمبو گفت: «اکثر مصرف‌کنندگان داخلی قادر به پرداخت این نوع افزایش شدید نخواهند بود. ازاین‌رو ما یارانه مستقیم خزانه‌داری را پیشنهاد کردیم تا این افزایش به کمتر از نصف چیزی که آن‌ها خواسته‌اند، برسد.»در همین حال، در واکنش به این تحولات، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفت که این کشور از نزدیک این تحولات را دنبال می‌کند و هر گونه خشونت علیه معترضان صلح‎جو و روزنامه‌نگاران را محکوم می‌کند. او اضافه کرد: «واشنگتن خواستار تحقیقات کامل، دستگیری و محاکمه هر کسی است که در حوادث خشونت‌آمیز مربوط به اعتراضات دست دارد.»سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز با اشاره به تحولات اخیر در سریلانکا از ایرانیان مقیم این کشور خواست از نزدیک شدن به مراکز تجمع خودداری کرده و ارتباط خود را با سفارت ایران در کلمبو، حفظ کنند. ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه با توجه به تحولات داخلی سریلانکا، ضمن تأکید بر ضرورت احترام به حقوق اساسی مردم این کشور، اظهار امیدواری کرد که امور این کشور هرچه سریع‌تر در مسیر و روند قانونی قرار گیرد. سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین با اشاره به تماس مستمر با سفارت کشورمان در کلمبو و دریافت خبر سلامتی ایرانیان مقیم سریلانکا، از آنان درخواست کرد از نزدیک شدن به مراکز تجمع خودداری کرده و با سفارت جمهوری اسلامی ایران در کلمبو ارتباط خود را حفظ کنند.