روزی که پیمان سعدآباد بسته شد

هفدهم تیر 1316، وزیران امور خارجه ایران، ترکیه، عراق و افغانستان در کاخ سعدآباد قراردادی را امضاء کردند که میان آنان نوعی اتحاد راهبردی به وجود می‌آورد. این قرارداد به پیمان سعدآباد مشهور شد. هفدهم تیر 1316، وزیران امور خارجه ایران، ترکیه، عراق و افغانستان در کاخ سعدآباد قراردادی را امضاء کردند که میان آنان نوعی اتحاد راهبردی به وجود می‌آورد. این قرارداد به پیمان سعدآباد مشهور شد. دولت‌های امضاکننده این پیمان متعهد شدند از مداخله در امور داخلی یکدیگر خودداری کنند، مرزهای مشترک را محترم بشمارند، از هرگونه تجاوز نسبت به یکدیگر خودداری ورزند و از تشکیل جمعیت‌ها و دسته‌بندی‌هایی که هدف آن‌ها اخلال در صلح میان کشورهای هم‌جوار و هم‌پیمان باشد جلوگیری کنند. با انعقاد این عهدنامه اختلافاتی که از سالیان دراز بین ایران و عراق موجود بود مرتفع و جای نهایت مسرت است که... محیط حسن تفاهم واقعی و صدق و صفا که حاکی از روح مودت و الفت فی‌مابین است در مناسبات دو دولت حکم‌فرما شده و موجبات تشدید روابط برادرانه بین دو ملتی که دارای علائق بی‌شمار مادی و معنوی هستند فراهم گردیده و زمینه همکاری دو کشور را در طریق معاضدت برای تحکیم مبانی صلح بر اساس متنی استوار ساخته است. پس‌ازاین دیدار، فیض محمدخان، وزیر امور خارجه افغانستان نیز روز چهارشنبه ۱۶ تیر به تهران وارد و صبح پنجشنبه با رضاشاه دیدار داشته و نهار مهمان وی بوده است. سرانجام در ساعت ۵ بعدازظهر پنجشنبه ۱۷ تیر ۱۳۱۶ خورشیدی، این پیمان بین چهار دولت ایران، افغانستان، عراق و ترکیه درکان سعدآباد به امضا رسید. وزرای خارجه چهار کشور ایران، ترکیه، عراق و افغانستان پیمان عدم تعرضی را در کاخ سعدآباد امضا کردند که بسترهای آن از سال‌ها قبل به‌واسطه فعالیت‌های پشت پرده زمامداران لندن فراهم شده بود. این پیمان که به «پیمان سعدآباد» مشهور شد، وحدت نظر چهار کشور را در سیاست عمومی و حمایت متقابل در صورت بروز خطر نسبت به یکی از دولت‌های عضو پیش‌بینی می‌کرد و دول چهارگانه را متعهد می‌کرد که ضمن محترم شمردن حدود مرزی مشترک، سیاست عدم‌مداخله مطلق در امور داخلی یکدیگر را دنبال کنند.  متعاهدین همچنین توافق کردند که در کلیه اختلافات بین‌المللی که به منافع آن‌ها مربوط است با هم مشورت نمایند و عملیات تجاوزکارانه علیه یکدیگر نداشته باشند. گفتنی است که پس از امضای پیمان سعدآباد، رضاشاه طی نطق خود به مناسبت افتتاح مجلس دوره یازدهم، ضمن بی‌سابقه خواندن این پیمان در مشرق زمین، آن را مدد بزرگی به بقای صلح در جهان دانست. پیمان سعدآباد از جهات مختلف مادی و سیاسی به ضرر ایران و به نفع سه کشور دیگر تمام شد؛ ترکیه قسمتی از ارتفاعات آرارات را که دارای موقعیت سوق‌الجیشی بود به دست آورد؛ خط مرزی ایران و عراق نیز به زیان ایران تعیین شد چرا که رضاشاه منابع نفتی غرب ایران و اداره کامل اروندرود را به عراق واگذار کرد و پذیرفت که بابت عبور کشتی‌های نفت‌کش از آبادان مبالغ هنگفتی به عراق بپردازد.