رقصِ ناتو با سازِ اردوغان

در روزهای آینده دو کشور فنلاند و سوئد رسماً به پیمان نظامی آتلانتیک شمالی ناتو خواهند پیوست. در کنار گسترش مرزهای زمینی ناتو با روسیه و افزایش قدرت نظامی این پیمان، تأثیر ترکیه در روند پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو امری قابل‌توجه است. سیاست خارجی ترکیه در دو دهه اخیر با نام رجب طیب اردوغان گره‌خورده است. موضع‌گیری‌های اردوغان علیه اسرائیل، نقش‌آفرینی فعال در جنگ لیبی، سوریه و قره‌باغ، محدود کردن رسانه‌ها و سرکوب مخالفان سیاسیِ سکولار در داخل، تغییر قانون اساسی و کاهشِ استقلال قوه قضاییه در این کشور، تلاش‌های ترکیه برای اکتشاف نفت در آب‌های بین‌المللیِ مدیترانه، افزایش سطح تنش با یونان و چندین مورد دیگر باعث شده اردوغان در دو دهه اخیر شخصیت چندان مطلوبی برای اروپایی‌ها نباشد، اما با تمام این اوصاف ترکیه برای غرب کشوری قابل‌اعتماد باقی‌مانده است، چراکه قواعد بازی در میدان دیپلماتیک را به‌خوبی رعایت می‌کند. ترکیه به‌خوبی آموخته جهان سیاست، میدانِ رفاقت‌ها و عداوت‌های ابدی نیست. ترکیه می‌داند چه زمان و چگونه از کارت‌های بازی در جهت منافع ملی خودش استفاده کند‌. ترکیه آموخته مذاکره غنیمتی است که از آن باید برای منافع خودش استفاده کند. وقتی در سال ۲۰۱۰ میلادی، کشتی مرمره آبی توسط ارتش اسرائیل توقیف شد و 10 نفر از کاروان کمک‌رسانی به غزه روی عرشه آن کشته شدند، سطح تنش ترکیه و اسرائیل به بی‌سابقه‌ترین حالت در تاریخ رسید. ترکیه به‌جای ورود به خصومت جدی با اسرائیلی‌ها رو به بازی دیپلماتیک آورد. درنتیجه اسرائیل سه سال پس از حمله به کشتی مرمره از ترکیه عذرخواهی و مبلغ 20میلیون دلار غرامت به ترکیه پرداخت کرد‌. مشابه این اتفاق در خلال جنگ سوریه و با سرنگونی یک جنگنده روس بر فراز آسمان ترکیه پیش آمد، اما خصومت به وجود آمده با سیاست‌بازی اردوغان به فراموشی سپرده شد. سیاست برای اردوغان یعنی دادن و گرفتن امتیاز در بهترین زمان ممکن... در روند پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو نیز می‌شود فرصت‌طلبی به‌موقع این کشور را دید.‌ هواپیماهای جنگنده اف۱۶ که تحویل آن‌ها چندین سال به تعویق افتاده بود به ترکیه تحویل داده خواهند شد. سوئد و فنلاند متعهد به استرداد اعضای پ.ک.ک و محدودسازی فعالیتِ سایر احزاب کُرد مانند ی.پ.گ به ترکیه شده‌اند. ناتو متعهد شده از سیاست‌های ترکیه در مناطق مرزی با سوریه حمایت کند‌ و آن‌طور که رجب طیب اردوغان پس از مذاکره با فنلاند و سوئد به زبان آورد، ترکیه به آنچه می‌خواست رسید. ایفای نقشِ مؤثر این کشور در روند پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو یک نمونه عملی و موفق از سیاستِ خارجی است. هنرِ چانه‌زنی دستگاه دیپلماتیک اردوغان به‌خوبی نشان داد امکانات عملی و مصلحتِ روز می‌تواند بر اعتقادات و ایدئولوژی مقدم باشد. بدون شک پس از پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو، ترکیه بازهم بر سر منابع دریای مدیترانه، مرزهای آبی، قبرس شمالی، پناهندگان، جنگ سوریه، مناسبات با اعراب و اسرائیل با کشورهای ذی‌نفع دچار رقابت و اختلاف خواهد بود، ولی آنچه عیان است، دستگاه سیاست خارجی اردوغان بسته به شرایط، قابلیت چرخش‌های سریع و تند در جاده پر پیچ‌وخم سیاست را دارد. سیاست خارجی این کشور مخلوطی از پراگماتیسم، ماکیاولیسم و Real politik است.‌ نزدیکی اخیر به اسرائیل، گذشتن از پرونده قتل جمال خاشقجی در جهتِ ترمیم روابط سیاسی با عربستان، استفاده از هیدروهِژمون (استفاده از منابع بالادستی آب به‌عنوان اهرم فشار بر کشورهای پایین‌دست)، استفاده ابزاری از سیل پناهندگان و روانه کردن آن‌ها به سمت مرزهای اروپا، فروش پهپادهای تاکتیکالِ «بایراک‌دار» به ارتش اوکراین هم‌زمان با پناه دادن به پول و اموالِ اولیگارش‌های روس شاید اخلاقی به نظر نرسند، ولی آنچه واضح است، ارتباط مؤثر با تمام کشورهای جهان در جهت تأمین منافع ملی چیزی است که اردوغان و وزارت خارجه او به‌خوبی از عهده آن برمی‌آیند.