قاچاقچیان قاطرچی در جنگل‌های هیرکانی

همدلی|  ستاره لطفی- غارت جنگل و قاچاق چوب در استان‌های شمالی به‌ویژه گیلان به‌رغم اجرای طرح تنفس جنگل و ممنوعیت برداشت چوب از جنگل‌های شمال افزایش یافته است. جوری که پرونده‌های قاچاق چوب گیلان نسبت به سالیان گذشته 86درصدرشد داشته است.
به‌تازگی مدیرکل تعزیرات حکومتی گیلان گفته از چهار هزار پرونده قاچاقِ رسیدگی شده در سال گذشته در این استان ۲۷۰۰پرونده مربوط به قاچاق چوب بوده است. به گفته مرتضی امینی، یکی از موضوعات چالش‌برانگیز برای حفظ منابع طبیعی، قاچاق چوب است که استان‌های شمالی با افزایش آن مواجه شده‌اند. به گفته مدیرکل تعزیرات حکومتی گیلان، تماس‌های مردمی با سامانه۱۳۵ برای اطلاع‌رسانی قاچاق چوب در این مدت نیز افزایش یافته است.
 سیر نزولی جنگل‌های شمال
البته سیر نزولی جنگل‌های شمال ازجمله استان گیلان نیاز به اظهارنظر مسئولان ندارد. این جنگل‌ها سال‌هاست چه ازنظر کمی- مساحت و حجم چوب- چه از جنبه‌های کیفی -زیست‌محیطی و تنوع زیستی- سیر نزولی داشته است. آمارها نیز به این سیر نزولی و سرعت تخریب صحه می‌گذارند.
به گواه آمارها، مساحت جنگل‌های شمال در گذشته حدود پنج میلیون هکتار بوده که به‌تدریج از آن کاسته شده است. 
به‌طوری‌که این مساحت تا پیش از ملی شدن جنگل‌های ایران 3.4میلیون هکتار و امروزه طبق آمار رسمی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور فقط 1.9میلیون هکتار است. بدیهی است اگر این روند تخریب با همین سرعت ادامه یابد نه‌تنها در آینده قسمت اعظم این جنگل‌ها از بین خواهد رفت، خطرات زیست‌محیطی آن‌هم دامن حیات‌وحش را می‌گیرد و همان ساکنان شمال کشور را گرفتار می‌کند.
ناگفته پیداست که همراه با هر درختی که قطع می‌شود آشیانه بسیاری از پرندگان و خزندگان و حشرات ویران می‌شود و سقوط هر اصله درخت کاهش اکسیژن، آب‌وخاک و به هم خوردن چرخه طبیعت را در پی دارد.
سرعت تخریب جنگل‌های شمال و بیم از نابودی آن باعث شده که در برخی از دولت‌ها تلاش‌های ویژه‌ای برای حفظ و احیای آن انجام گیرد. یکی از این تلاش‌ها اجرای طرح تنفس 10ساله بود که از چند سال پیش آغازشده است. طرح تنفس شامل محورهایی با عنوان واردات چوب از خارج کشور، حفاظت کامل از جنگل‌های شمال کشور، ایجاد واحد‌های کار در هر حوزه آبخیز جنگل‌های شمال کشور، حل مشکل چرای دام، مبارزه با برداشت قاچاق چوب، ایجاد ذخیره‌گاه‌های جنگلی و ... است؛ اما این طرح از نظر برخی از متخصصان و فعالان محیط‌زیست، طرح کارآمد و موفقی نبوده است.
 طرح تنفس جنگل‌ها نتوانسته جلوی تخریب جنگل را بگیرد
یکی از افرادی که معتقد است خروجی طرح تنفس، چندان موفقیت‌آمیز نبوده و نتوانسته از روند تخریب جنگل‌های شمال جلوگیری کند. اسماعیل آقاجانی، فعال محیط‌زیست گیلانی است. 
او در این زمینه به «همدلی» گفت: «تنفس جنگل به این معناست که ظرف 10سال انسان و دام به عرصه جنگلی ورود نکنند تا آن نهال‎‌های که از بذر جنگل‌های هیرکانی روییده شده، فرصت و توان رشد داشته باشند و به‌وسیله دام‌ها استفاده نشوند. در واقع تنفس جنگل‌ها بیشتر از این باب مطرح است که فرصتی برای رشد نهال‌ها ایجاد شود.»
وی ادامه داد: «تنفس به‌ویژه در ارتفاعات، بهترین فرصت برای احیای جنگل‌های هیرکانی است، اما یک سری موانع باعث شده است که این شرایط مساعد به منصه ظهور نرسد. یکی از این موانع موضوع «دامداری» است. 
ممنوعیت چرای دام در طرح تنفس 10ساله در حالی است که تدابیری برای دامداران و عشایر اندیشیده نشده است. بدیهی است دام دامدار نیاز به تغذیه دارد و معیشت دامداران نیز به دام‌هایشان گره‌خورده است. در این وضعیت بد اقتصادی دامدار جنگل برایش مهم نیست، او دنبال ارتزاق است.»
آقاجانی افزود: «تنفس 10ساله مستلزم آن است یا بحث اسکان دامدار مطرح شود، یا برای دامدارانی که از این جنگل‌ها استفاده می‌کنند، تدابیری اندیشیده شود. 
تا زمانی که تدابیری اصولی برای دامدارها و عشایر نیندیشند که عواقب انسان‌شناختی و جامعه‌شناختی روی این جامعه نداشته باشد، نمی‌توان از طرح تنفس جنگل صحبت کرد. در حال حاضر در این شرایط سخت معیشتی، بدیهی است دامدار جنگل برایش مهم نباشد، او دنبال ارتزاق است.»
 وی ادامه داد: «اگر بحث اسکان دامداران نیز مطرح می‌شود، باید پیشنهادها و تدابیری برای شغل و منبع درآمد آنان وجود داشته باشد. در مواردی که دامداران را اسکان داده‌اند چون بدون برنامه و تدابیر شغلی صورت گرفته، آسیب‌های اجتماعی زیادی برای آن خانواده‌ها به همراه داشته است.»
 قاچاق چوب در گیلان محرز است
این فعال محیط‌زیست در مورد قاچاق چوب گفت: «در حال حاضر قاچاق چوب در گیلان خیلی محرز است، به‌ویژه در جبهه غربی استان، چرا که بیشتر ایستگاه‌های حفاظتی منابع طبیعی در جبهه شرقی استان وجود دارد، بنابراین در جبهه غربی استان به خاطر عدم موانع حفاظتی و ممانعتی قاچاق چوب بیشتر صورت می‌گیرد.»
وی وجود جاده در جنگل‌های هیرکانی را یکی دیگر از دلایل قاچاق چوب دانست و تصریح کرد: «وجود جاده‌های فرعی در دل جنگل‌ها در کنار ضعف نظارت زمینه را برای افزایش قاچاق چوب در کشور به‌ویژه در گیلان فراهم کرده  است. 
وی ادامه داد در موارد زیادی بومی‌ها در ارتفاعات با استفاده از مجموعه قاطرها پایگاه‌های جنگلبانی را دور می‌زنند و چوب‌های قاچاق را به مکانی انتقال می‌دهند که بتوانند با ماشین آن را جابه‌جا کنند.»
آقاجانی با اشاره به شهدای جنگلبانی ازجمله شهید ناصر پیروی، رئیس اسبق اداره منابع طبیعی شهرستان ماسال، گفت: «شهدای جنگلبانی و محیط‌بانی گویای وجود مافیای چوب و فساد و رانت در این حوزه است. مافیای چوب معمولاً به دلیل نزدیکی به بعضی از پایگاه‌ها و مراکز قدرت از یک سری حمایت‌ها نیز برخوردارند و همین حمایت‌ها باعث قدرت گرفتن آنان می‌شود، جوری که اجازه شلیک به جنگلبانان یا فعالان محیط‌زیست را به خود بدهند.»
لازم به ذکر است ناصر پیروی، رئیس اسبق منابع طبیعی ماسال در سال ۱۳۸۴ پس از سال‌ها مبارزه قاطع با قاچاقچیان چوب و غارتگران جنگل، نهایتاً توسط همان اشرار در مسیر عزیمت به محل کار ربوده شد و توسط همان جنگل‌خواران سر از تنش جدا شد و به طرز مظلومانه‌ای به شهادت رسید. پس از چند روز جستجو، پیکر بی‌جان او در  منطقه جنگلی هفت دغنان شهرستان صومعه‌سرا پیدا شد.
با توجه به مطالب مطرح شده به نظر می‌رسد ایجاد اشتغال برای افراد ساکن روستاهای هم‌جوار جنگل‌ها، تأمین نیروی کافی و امکانات برای حفاظت از جنگل‌ها، شناسایی و مسدود کردن راه‌های ارتباطی فرعی مورداستفاده سودجویان و برخورد جدی با اجرای قوانین کارآمد برای کاهش چشمگیر قاچاق چوب لازم و ضروری است.