2465
جهت اشتراک در روزنامه همدلی ایمیل خود را ثبت فرمائید
نظریه کرامت ذاتی انسان؛ چالش‌ها و پرسش‌ها(۲)
سیدعلی اسماعیلی (فعال اجتماعی)نظريه كرامت ذاتي انسان - انسان بما هوانسان دارای منزلت، ارزش و حرمت است و دین، جنسیت، ملیت و مقام هیچ تأثیری در برخورداری از این کرامت ندارد- همانند هر نظریه‌ای دیگر، با چالش‌ها و پرسش‌هایی همراه است و رفع اين چالش‌ها مي‌تواند باعث تقويت و نهادینه‌سازی آن گردد؛ مهم‌ترین اين چالش‌ها و پرسش‌ها عبارت‌اند:
1) مقصود از کرامت ذاتی انسان چیست، آیا ذاتی بودن کرامت برای انسان بدین معناست که کرامت امری ذاتی و غیرقابل انفکاک و انتزاع از انسان است و انسان در هیچ شرایط و موقعیتی- گرچه غیرمومن، مجرم و گنه‌کار باشد- از وصف کرامت خالی نمی‌شود؟ به تعبیری دیگر آیا وصف کرامت برای انسان عام و فراگير و قاعده‌ای جهان‌شمول و فطري و شاخصی بنيادين برای همه ابناي بشراست كه هيچ شرطي آن را مشروط و هيچ قيدي آن را مقيد نمي‌سازد يا اینکه اتصاف انسان به کرامت مشروط به شرایطی خاص است و در شرایطی نیز از انسان سلب می‌گردد؟
2) خاستگاه و منشأ کرامـت انـسـان چیست و آدمي کرامـت خود را از چه منبعي دريافـت نـموده است و ملاک‌ها، شاخص‌ها و نشانه‌های آن چیست؟
3) دلايل موافقان و مخالفان نظریه کرامت ذاتی کدام است. آیا نظریه کرامت ذاتی، علیرغم چالش‌ها و ابهامات، زیاد از پشتوانه دلایل عقلی و نقلی برخوردار است؟
4) پذیرش یا عدم پذیرش نظریه کرامت ذاتی انسان، چه آثار و الزامات اخلاقی و حقوق در عرصه‌های فردی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی دارد؟
5) نسبت کرامت ذاتی انسان با حقوق اجتماعی چیست، آیا کرامت ذاتی منشأ حقوق شهروندی و اجتماعی است و حقوقِ مبتنی بر آن عام و مطلق بوده و در هر شرایطى و به هر انسانى تعلق می‌گیرد یا منشأ حقوق شهروندی و اجتماعی کرامت اکتسابی است و حقوقِ مبتنی بر آن مشروط و مقید است و در شرایطى خاص و به انسان‌های خاص تعلق دارد؟
6) آیا کرامت ذاتی انسان می‌تواند- مانند عدالت اجتماعی- به‌عنوان مبنا و قاعده حاکم بر استنباط احکام شرعی و فهم قرآن و روایات مورداستفاده قرار گیرد و به‌عنوان قاعده معارض و حاکم در برابر دیگر ادله جریان یابد و گزاره‌های فقهی منافی با آن را باطل نماید؟
7) برخورداری از قوه تعقل، حق انتخاب و آزادی و ظرفیت یادگیری و علم را می‌توان از جمله شاخص‌های کرامت ذاتی انسان دانست و از طرفی از منظر غالب فقها، تغيير عقيده، موجب ارتداد است و حکم ارتداد نیز اعدام است، آیا حکم ارتداد، نافي كرامت ذاتي انسان و بیانگر تقابل ارتداد و كرامت ذاتي انسان نیست؟
8) قرآن مشركين را نجس می‌داند. «انماالمشرکون نجس» از طرفی نظریه کرامت ذاتی انسان می‌گوید همه انسان‌ها از جمله کفار و مشرکین دارای کرامت‌اند، آيا نجس دانستن مشركین، نافی نظریه كرامت ذاتي انسان نيست؟
9) جهاد با كفار و مشركين «فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ» چگونه با کرامت ذاتی انسان سازگار است؟ اگر مشرکین بر مبنای نظریه کرامت ذاتی، دارای کرامت ذاتی هستند، دستور قتل آنان چه توجیهی دارد؟
10) در قران و دیگر منابع اسلامی، انسان به دو شکل- به‌ظاهر متناقض و متنافی- توصیف شده است، دسته‌ای از آیات قرآن انسان را می‌ستاید و به‌عنوان اشرف مخلوقات و نگین عالم هستی معرفی می‌کند و خداوند می‌فرماید: «او را به بهترین وجه ممکن خلق کردم» و «به او کرامت بخشیدم» و «او را بر بسیاری از مخلوقات عالم هستی برتری دادم» و «روح خود را در او دمیدم و جلوه‌ای از حیات خود را بدو بخشیدم. نَفَخْتُ فيهِ مِنْ رُوحي» و «او را به دلیل ظرفیت‌ها و استعدادهایش به مقام جانشینی خود در زمین برگزیدم. إنّی جاعلٌ فِی الأرضِ خَلیفَةً» از این منظر انسان چنان می‌تواند تعالی یابد و به خدا نزدیک شود که «ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى/ فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى» دسته‌ای دیگر از آیات و روایات اما انسان را سرزنش و نکوهش می‌کند و او را بدترین جنبندگان « إِنَّ شَرَّ ٱلدَّوَابِّ» و گمراه‌تر از چهارپایان «أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ» و در جایگاه اسفل‌السافلین می‌نشاند. «ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلينَ» چگونه می‌توان کسی را که در قران بدترین جنبندگان و گمراه‌تر از حیوانات معرفی‌شده است، تاج کرمنا بر طوق سرش نهاد؟
11) مجازات مجرمین و گنه‌کاران از مسلمات آموزه‌های اسلام است، آیا مجازات مجرمین و گنه‌کاران در دنیا و آخرت، نافی کرامت ذاتی انسان نیست؟
12) احکامی چون برده‌داری، نابرابری حقوق زن و مرد، نابرابری حقوق مسلمان و غیرمسلمان و تقسیم‌بندی انسان‌ها به اوصاف و گروه‌های خاص، چگونه با کرامت ذاتی انسان سازگار است؟
13) کرامت ذاتی انسان در آموزه‌های اسلام و اسناد بین‌المللی و حقوق بشر و قانون اساسی ایران چه جایگاهی دارد؟
14) اگر آموزه‌های قرآنی و روایی بر کرامت ذاتی انسان دلالت دارد، چرا طی قرون گذشته این نظریه همچنان در فقه و در میان فقهای ما متروک و مهجور است و غالب فقهای ما کرامت را منحصر در کرامت اقتضایی و اکتسابی دانسته‌اند؟
مفروض و فهم نگارنده این است که کرامت ذاتی انسان از مسلمات آموزه‌های قرآنی است و تلاش خواهد کرد تا در سلسله گفتارهایی و با استناد به آیات قران و روایات و بهره‌گیری از نظرات اندیشمندان، به چالش‌ها و پرسش‌های پیش‌گفته پاسخی روشن و مستدل ارائه دهد.