غفلت از اعجاز هم‌زبانی

همدلی| این روزها و در آغاز ۳۰سالگی برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور ایران و تاجیکستان، رئیس‌جمهور تاجیکستان میهمان تهران است. فارغ از مناسبات سیاسی و روابط اقتصادی دو کشور، شاید آنچه بیشتر در ملاقات روسای جمهور دو کشور به چشم می‌آید، صحبت کردنِ دو رئیس‌جمهور به یک‌زبان و بدون نیاز به مترجم است. این مسئله اگر چه شاید به‌واسطه درک پیشینه تاریخی تاجیکستان و وابستگی‌هایی که مردمان این کشور از سرزمین اصلی خود به ارث برده‌اند،‌ چندان دور از ذهن به نظر نیاید،‌اما نباید فراموش کرد که به‌واقع، همواره از زبان مشترک به‌عنوان یکی از شاخصه‌های مهم برای ایجاد روابطی نزدیک‌تر یادشده است. حال باید پرسید که در پرتو این عامل مهم فرهنگی، دولتمردان ایرانی تا چه اندازه توانسته‌اند از ظرفیت‌های موجود برای تحکیم بیشتر روابط و استفاده از مزایای سیاسی و اقتصادی آن بهره‌ جویند؟اگر چه ایران، اولین کشوری بوده که استقلال تاجیکستان را به رسمیت شناخته و نخستین مراکز دیپلماتیک را در این جمهوری افتتاح کرده است و حتی رئیس‌جمهور این کشور، از تعبیر گوشت و ناخن، برای توصیف روابط میان ایران و تاجیکستان استفاده کرده است، اما به نظر می‌رسد از ظرفیت‌های موجود بین دو کشور استفاده مناسبی نشده است. این در حالی است که افزایش مناسبات بین دو کشور در چند سال گذشته تنها به اقداماتی نظیر تبادل هیات‌های علمی، فرهنگی و هنری و مشارکت در تولید فیلم، موسیقی و نمایشگاه‌های چاپ و توزیع کتاب، محدودشده است.ایران و تاجیکستان به‌واسطه زبان مشترک فارسی در کنار اشتراکات گوناگون تاریخی، فرهنگی و هویتی و همچنین نزدیکی جغرافیایی که با یکدیگر دارند، نسبت به سایر کشورهای منطقه که اغلب ترک‌زبان یا عرب‌زبان هستند، احساس نزدیکی بیشتری با هم دارند. این نزدیکی به حدی است که بسیاری از مردمان دو کشور، همواره دیگری را به‌عنوان بخشی از وطن فرهنگی خود به‌حساب آورده و به روش‌های گوناگون سعی در تعمیق روابط بین دو کشور دارند. وجود چنین ظرفیت عظیمی باعث شده تا ایران و تاجیکستان به‌طور طبیعی تبدیل به یکی از مهم‌ترین بسترهای بالقوه‌ای شوند که می‌توانند به‌واسطه ارتقای سطح و حجم همکاری‌ها، توسعه همه‌جانبه روابط را به نحو مطلوبی میان دو کشور طرح‌ریزی کرده و از این طریق زمینه‌های همگرایی بیشتری را در عرصه‌های مختلف سیاست خارجی فراهم کنند.جمهوری تاجیکستان به‌مثابه چراغ راه و پل ارتباطی ایران برای ورود به آسیای میانه به‌حساب می‌آید که در صورت توجه کافی و گسترش روابط می‌تواند سکوی پرتاب و نفوذ اقتصادی ایران در جمهوری‌های هم‌جوار به وسعت چهار میلیون کیلومترمربع و با جمعیتی بالغ بر ۱۶۰میلیون نفر بوده و بازار بسیار مناسب و آسانی را برای کشورمان فراهم آورد. اهمیت این مسئله هنگامی افزون‌تر می‌شود که متقابلاً ایران نیز بتواند نقش عمدهای را به‌عنوان کریدور و شاهراه اصلی دسترسی به آب‌های آزاد برای تاجیکستان و سایر جمهوری‌های اطراف که در تنگنای ژئوپلیتیکی قرار دارند، بر عهده گیرد.
به‌هرروی شاید بتوان حضور رئیس‌جمهور تاجیکستان در تهران، پس از سال‌های متمادی را نشانه‌ای از درک اهمیت تحکیم روابط دوجانبه بین دو کشور از منظر مسئولان سیاسی کشور دانست. در همین زمینه، روز گذشته و در جریان دیدار ابراهیم رئیسی و امامعلی رحمان، ۱۷سند همکاری در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، تجاری، حمل‌ونقل، سرمایه‌گذاری، تکنولوژی‌های نو، محیط‌زیست، ورزشی، انرژی، قضایی، آموزشی و تحقیقاتی و گردشگری به امضا رسید. این اسناد توسط وزرای امور خارجه، صنعت، معدن و تجارت، نفت، راه و شهرسازی، نیرو، امور اقتصادی و دارایی، میراث فرهنگی و گردشگری، دادگستری، ورزش و جوانان، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و روسای سازمان بورس و اوراق بهادار و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی کشورمان و همتایان تاجیک آن‌ها به امضا رسید.سید ابراهیم رئیسی نیز روز گذشته و در نشست خبری مشترک با همتای تاجیک خود، ابراز امیدواری کرد که این سفر، گام مؤثری برای ارتقای روابط دو کشور و زمینه‌ساز تصمیمات خوبی در عرصه روابط دیپلماتیک و دیگر حوزه‌ها باشد. رئیس‌جمهور گفت: «با کشور تاجیکستان به دلایل مختلف همسایگی و روابط فرهنگی، دینی و روابط هم‌زبانی و هم تمدنی ارتباطات خوبی به‌ویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی داریم. سفری که در آغاز کار دولت سیزدهم به دعوت رئیس‌جمهور تاجیکستان برای حضور در اجلاس شانگهای و دیدار دوجانبه به این کشور داشتم، نقطه عطفی برای روابط دو کشور بود.»رئیسی با اشاره به این‌که بعد از سفرش به دوشنبه روابط دو کشور به‌گونه‌ای متحول شد که امروز فقط در حوزه تجاری افزایشی چهار برابری در مبادلات تجاری صورت گرفته، اظهار کرد: «در حوزه‌های دیگر هم گام‌های خوبی برداشته و تفاهم‌نامه‌هایی در دوشنبه امضا شد.» رئیس دولت سیزدهم خاطرنشان کرد: «با سفر رئیس‌جمهور تاجیکستان به تهران و امضای تفاهم‌نامه‌های جدید بین دو کشور تردیدی ندارم گام بلندی در روابط برداشته خواهد شد و مصمم هستیم بر اساس گفت‌وگوهای انجام شده بین دو کشور، روابط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، تجاری و حوزه‌های مختلف انرژی، گردشگری، معدن و علم و فناوری به نحوی تداوم یابد که هر دو کشور و ملت شاهد روابط بهتر از گذشته و حال حاضر باشند. این روابط دوجانبه را می‌توانیم به روابط خوب منطقه‌ای و جهانی و بین‌المللی تبدیل کنیم و این روابط بین دو کشور همسایه مسلمان برای دو ملت و منافع دو کشور می‌تواند بسیار امیدبخش باشد.»
امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان نیز در این دیدار اشاره کرد: «ملاقات ما ادامه تلاش‌های پیوسته دوجانبه است و در دایره برنامه این سفر ما در فضای حسن تفاهم، اعتماد و احترام همدیگر، گفت‌وشنودهای مفیدی داشتیم و مسئله‌های مهم همکاری دو کشور را بررسی کردیم و براین باوریم بسته صنعت‌های نوینی که در حاشیه این سفر در حوزه‌های اقتصاد، تجارت، نقلیات، انرژی و دیگر حوزه‌ها به امضا رسیده است، منفعت‌های طرفین را در برمی‌گیرد و برای تقویت روابط دو کشور بسیار مثمرثمر خواهد بود.»رئیس‌جمهور تاجیکستان همچنین گفت: «با توجه به توافق‌های قبلی و برنامه‌های درازمدت همکاری‌های اقتصادی و تجارتی تا سال ۲۰۳۰، امروز سندهایی برای تشکیل شورا و کمیته مشترک سرمایه‌گذاری به امضا رسید. این تفاهم‌نامه‌ها با همکاری‌های دو کشور در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، تجارتی و فرهنگی تکانی تازه خواهد بخشید و امیدواریم با توجه به ارزش‌های مشترک تاریخی و تمدنی، رشد روابط را شاهد باشیم.»او اضافه کرد: «تقویت گفت‌وگوهای سازنده سیاسی بین دو دولت زیر سایه تحکیم فضای حس تفاهم و اعتماد نقش مهمی دارد و با منفعت دوجانبه سازگار دانسته شد. گسترش همکاری‌ها، زمینه‌های مساعد این روند ارزیابی می‌شود و به‌منظور گسترش همکاری‌ها تکمیل ساختار معاملات تجارتی دوجانبه، تلاش‌های بیشتری را می‌طلبد.» رئیس‌جمهور تاجیکستان تصریح کرد: «در ساحت‌های تجارت و سرمایه‌گذاری، فعال شدن رابطه‌های بخش خصوصی دو کشور ایران و تاجیکستان تأکید می‌شود و راه‌اندازی همکاری‌های گسترده در منطقه‌های آزاد و شهرک‌های صنعتی دو کشور به نفع هر دو کشور است.»
به‌هرروی نباید فراموش کرد ازآنجاکه تاجیکستان و در نگاهی کلان‌تر،‌ کشورهای آسیای مرکزی، دارای اشتراکات تاریخی، فرهنگی و دینی و زبانی با ایران هستند، دارای ظرفیت‌های گسترده‌ای برای همکاری‌های منطقه‌ای با ایران در حوزه اقتصادی، سیاسی و انتقال انرژی به بازارهای جهانی به شمار می‌روند. علاوه بر این موقعیت ژئوپلیتیک و ترانزیت کشورهای آسیای میانه، مکمل ژئوپلیتیک ایران و بالعکس هستند.احمد کاظمی، کارشناس ارشد مسائل اوراسیا در گفت‌وگو با ایرنا،‌ با بیان اینکه نقش ژئوپلیتیکی این منطقه در اتصال این تمدن‌ها و فرهنگ‌ها بسیار مهم است، گفت: «کشورهای آسیای مرکزی و ایران در کانون برخی از کریدورهای بین‌المللی ترانزیتی مثل «دالان شمال - جنوب» و «طرح یک جاده – یک کمربند چین» قرار دارند و با توجه به زیرساخت‌های خوبی که به‌ویژه از لحاظ ریلی و جاده‌ای در این کشورها وجود دارد و ارتباط جنوب ایران از طریق ریل و راه‌آهن به شمال شرق، سرخس و ترکمنستان، فرصت بسیار مهمی برای توسعه همکاری‌های ترانزیتی ایران با کشورهای آسیای مرکزی وجود دارد.»این کارشناس حقوق بین‌الملل ادامه داد: «ضمن اینکه تهدیدات مشترکی در منطقه برای ایران و کشورهای آسیای مرکزی در زمینه تروریسم، افراطی‌گری، قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان وجود دارد و درعین‌حال منافع مشترکی از منظر سیاسی، از جمله در مورد استقرار دولت با ثبات و فراگیر از منظر قومی و مذهبی در افغانستان وجود دارد. در چنین شرایطی، حضور و سفر رئیس‌جمهور تاجیکستان به ایران را می‌توان از منظر توسعه روابط ایران با کشورهای آسیای مرکزی، از بُعد منطقه‌ای مورد ارزیابی قرار داد.»او با اشاره به سفر اخیر سرلشکر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح به تاجیکستان و افتتاح کارخانه تولید پهپاد ایرانی ابابیل۲ گفت: «سفر آقای امامعلی رحمان پس از افتتاح کارخانه تولید پهپاد ایرانی ابابیل۲ در تاجیکستان نشان‌دهنده یک اراده جدی سیاسی میان مقامات دو کشور برای توسعه روابط است.» کاظمی با اشاره به اشتراکات دو کشور اضافه کرد: «این موضوع ازاین‌جهت اهمیت دارد که تاجیکستان به‌عنوان تنها کشوری که در آسیای مرکزی علاوه بر اشتراکات دینی، از منظر زبانی دارای اشتراکاتی با ایران است. این کشور همچنین جایگاه ویژه‌ای در سیاست‌های ایران دارد.» او ادامه داد: «طی سال‌های گذشته، خصوصاً یک دهه اخیر، تحرکاتی از سوی نیروهای ثالث به‌ویژه آمریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی در جریان بوده که در روابط برادرانه و دوستانه ایران و تاجیکستان خلل ایجاد کنند.»این کارشناس ارشد مسائل اوراسیا اضافه کرد: «چنانکه تحرکات بعدی بعضی از این کشورها مثل عربستان نشان داد، تصوراتشان این بوده که هرچقدر واگرایی میان ایران و تاجیکستان را توسعه بدهند، می‌توانند به نقشه‌های خودشان در آسیای مرکزی از جمله توسعه افراط‌گرایی در تاجیکستان و توسعه ناامنی از افغانستان به آسیای مرکزی و مرزهای روسیه و چین جامه عمل بپوشانند و دره فرغانه که سه کشور آسیای میانه را دربرمی‌گیرد، به یک محور ناامنی در منطقه تبدیل کنند.»
کاظمی تصریح کرد: «ایران با درک این موضوع، بر این نکته تأکید دارد که بهترین راهکار مقابله با افراط‌گرایی و توسعه گروه‌های تکفیری و تروریستی در کشورهای آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان، در واقع میدان دادن به فعالیت‌های مشروع و قانونی گروه‌های میانه‌رو اسلامی در تاجیکستان است.»