ساختمان‌های جوان اما ناتوان

همدلی|  فاطمه آقایی‌فرد: در چند روز اخیر توییت‌های بسیاری با محتوای نشست ساختمان و احتمال ریزش، فیواستار شده یا به عبارتی ساده‌تر بیش از هزاران لایک دریافت کرده که بحث درباره عمر مفید ساختمان و برج را در میان کاربران داغ‌تر کرده؛ اما این نگرانی‌ها هیچ‌گاه با پاسخ درستی از سوی سکان‌داران ذی‌ربط همراه نشده؛ یعنی درست از روزی که فاجعه تلخ برج متروپل خبرساز شده بسیاری در همین باره صحبت‌ می‌کنند. با توجه به اینکه ایران در نقطه زلزله‌خیز واقع‌شده، به نظر می‌رسد هر چه توجه افکار عمومی به این سمت چرخیده، سکان‌داران کشور و حتی کمیسیون عمران بهارستان دراین‌باره سکوت کرده و از هیچ سیاست جدیدی برای از میان برداشتن نگرانی‌ها سخن نمی‌گویند. شاید هم معیشت به‌اندازه‌ای بحرانی شده که واژه عمر مفید ساختمان‌ها را به انزوا کشانده است. هر چه هست، بد نیست بدانید که کارشناسان عمر مفید هر ساختمانی را به دو عامل ساختاری و مصالح تقسیم می‌کنند؛ عوامل ساختاری شامل مواردی از قبیل شامل نوع خاک، پی، شرایط آب و هوایی و جغرافیایی منطقه، نوع ساختمان از نظر کاربری، نوع اسکلت سازه‌ای (آجری، گلی، بلوکی، بتنی، فلزی و …) و … است؛ مصالح هم شامل مواردی از این قبیل است، نوع، کیفیت، روش اجرا، نحوه نگهداری و بهره‌برداری از مصالح و ...؛ تحت چنین شرایطی بسیاری از دست‌اندرکاران بخش ساختمانی می‌پرسند، اگر بسیاری از شهروندان می‌دانستند در ساختمان‌هایی زندگی می‌کنند که از متروپل هم سست‌تر است، چه می‌کردند؟ بر اساس شنیده‌ها و دیده‌ها، تعداد ساختمان‌های در حال نشست با ترک‌های 45درجه در پایتخت و بسیاری از شهرهای بزرگ در حال افزایش است. چیزی که با دیدن آن این سؤال به ذهن می‌رسد، به‌راستی چند ساختمان درست و بر اساس اصول استاندارد مهندسی در کشور ساخته‌شده است؟ شاید در همین کوچه‌ یا خیابانی که خیلی از ما در آن زندگی می‌کنیم شنیده باشیم که به‌عنوان‌مثال شهرداری به این منطقه فقط مجوز چهار یا پنج طبقه می‌دهد، اما فلان ساختمان شش یا هفت‌طبقه ساخته‌شده؛ چیزی که به ذهن می‎رسد هم تراکم‌فروشی شهرداری بدون تغییر اصول اولیه مهندسی است. همه این‌ها در حالی است که نگاهی به وضعیت ساختمان‌های ساخته‌شده در کشورهای دنیا از دوام بالای آن‌ها حکایت دارد. مثلاً در حالی عربستان در سال 2014 به‌عنوان کشوری با عمر پایین ساختمان در دنیا شناخته شد که به نظر می‌رسد در مقایسه با ایران عمر مفید ساختمان‌های این کشور چندان هم بد نیست؛ بر اساس گزارش‌های رسیده، متوسط عمر مفید ساختمان در عربستان 25 تا 50سال است، یعنی درحالی‌که عمر مفید ساختمان در کشورهای دیگر دنیا، حدود 100سال است، عمر مفید ساختمان‌ها در این کشور تقریباً نصف این مقدار است. این در حالی است که در کشور ایران به نظر می‌رسد دیگر هیچ زمان دقیقی نمی‌توان برای عمر مفید ساختمان‌ها ارائه کرد. یک فعال ساختمانی می‌گوید، در شهرهای بزرگ و لرزه‌خیز ایران به هزاران ساختمان سست و نامقاوم پایان کار داده‌شده. به نظر می‌رسد با افزایش چنین گزارش‌هایی باید بررسی‌های بیشتری در زمینه نشست زمین در نقاط مختلف تهران و شهرهای بزرگی مانند اصفهان باید انجام شود و اینکه چرا این‌همه سال، آیین‌نامه در مورد نشست ضعیف بوده است؟ آن‌طور که از صحبت‌های فعالان ساختمانی برمی‌آید، حتی اگر نظارت درست باشد، این نظارت در مرحله آرماتوربندی و ...، اجراشده و صرفاً میلگردها کنترل می‌شود؛ یعنی در بسیاری از موارد بعد از گذشت زمان ساختمان به علت سست بودن کف شروع به نشست کرده و دچار ترک‌هایی می‌شود. یک مهندس ساختمانی می‌گوید: «حتی نحوه خم کردن میل‌گرد در ایران مشکل دارد چه برسد به نادیده گرفتن وضعیت نشست و ...»، بر اساس دیده‌ها و شنیده‌ها موارد زیادی در تهران وجود دارد که بدون داشتن سررشته‌ای از ساخت‌وساز و بدون زیرسازی مناسب، بعد از تخریب ملک‌های کلنگی روی نخاله‌های همان ساختمان قبلی کار ساخت را از سر گرفته‌اند. یک فعال ساختمانی هم صحبت‌های قابل‌توجهی ارائه می‌دهد: «در بسیاری از موارد نظارتی که از سوی مهندسان صورت می‌گیرد کافی نیست؛ چراکه در داخل کشور ما مهندس ناظر به‌عنوان شغل تعریف‌نشده و بلکه به‌عنوان شغل دوم افراد در نظر گرفته می‌شود.» یکی دیگر از فعالان ساختمانی می‌گوید: «در همه‌سال‌هایی که به در صنعت ساختمان مشغول به کار بودم، حسرت این سؤال به دلم ماند که مصرف‌کننده از من بخواهد تا جواب آزمایشگاه بتن و کشش میلگرد را نشانش دهم؛ یا حتی از من خواسته شود تا سیستم اسکلت‌ساز را برایش توضیح دهم یا حتی درباره جزییات طراحی توضیح بدهم.» با چنین اوضاعی گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که بسیاری از آپارتمان‌های تهران و شهرهای بزرگ با میل‌گرد و آهن ساخته شده و غیراستاندارد بودن و کم‌فروشی باعث شده تا ایران در دسته یکی از ناامن‌ترین کشورها از نظر عمر مفید ساختمانی باشد. پیش‌ازاین کارشناسان می‌گفتند عمر متوسط ساختمان در ایران بین 20 تا 30سال است که تقریباً سه برابر کشورهای توسعه‌یافته پایین‌تر است، اما حالا با نگاهی به اتفاقات گزارش شده و حتی ترک‌های ساختمان که حرف‌های ترسناکی برای گفتن دارند به نظر می‌رسد عمر مفید ساختمان در کشور از مرز بحرانی هم عبور کرده است. به نظر می‌رسد عدم رعایت کیفیت مناسب در ساخت‌وسازها، به کار بردن مصالح ساختمانی بی‌کیفیت و نیز عدم به‌کارگیری شیوه اجرایی مناسب، باعث ساخت چنین واحد‌های مسکونی با عمر پایین شده و حتی استفاده از کارگران غیرمتخصص در بسیاری از ساختمان‌ها و عدم آشنایی بر حوزه ساخت‌وساز به این ماجرا شدت بخشیده است. البته بحث رانت و فساد در ساخت‌وساز هم بماند.

 فعالیت ۱۲۹ساختمان بحرانی

آن‌طور که از ترک‌های دیوار برمی‌آید یا حتی صحبت‌ با کارشناسان ساختمانی می‌توان نتیجه‌گیری کرد، وضعیت ساخت‌وساز در کشور ازلحاظ کیفیت از مرز بحرانی هم عبور کرده و بسیاری از آسمان‌خراش‌ها یا حتی ساختمان‌های کوتاه‌تر عمر زیادی ندارند و هرلحظه احتمال فروریختن آن‌ها وجود دارد. بر اساس گزارش‌های رسمی تا همین حالا 129ساختمان بحرانی در تهران شناسایی‌شده؛ این آمار در کنار گزارش‌هایی است که از زبان فعالان ساختمانی شنیده می‌شود؛ یعنی اگر وضعیت دیگر ساختمان‌ها به دلیل عوامل گفته‌شده استاندارد نیست، وضعیت بیش از 100ساختمان در حالت بحرانی قرار دارد.
به گزارش ایسنا، حجت‌الاسلام‌والمسلمین منتظری دادستان کل کشور در گفت‌وگوی تلفنی با شبکه خبر در پاسخ به این سؤال که از حادثه پلاسکو به بعد طبق گفته سازمان آتش‌نشانی تا الان ۱۲۹ساختمان بحرانی در آستانه اتفاقی مانند متروپل در تهران شناسایی‌شده که این رقم از بین ۳۵۰۰ واحد ساختمانی است که حالت ناایمن دارند و در این مدت که این موضوع اعلام شده و دادستانی هم ورود کرده همچنان از این عدد چیزی کم نشده است.  گفت: دستگاه قضایی باید چه‌کار کند؟
وی در پاسخ به سؤال مجدد مجری مبنی بر اینکه برخوردی که دادستانی باید می‌کرده شاید اتفاق نیفتاده است؟ گفت: چه‌کار باید کنند؟ ساختمان‌ها را ایمن‌سازی  یا تخلیه کنند؟ دستگاه قضایی که این وظیفه را ندارد. وی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه باید مر قانون اتفاق بیفتد؟ گفت:  مر قانون همین است که باید همه به وظیفه خودشان عمل کنند. اگر جرمی واقع شده جرم را باید دستگاه مربوطه به دستگاه قضایی اعلام کند. دستگاه قضایی که نمی‌تواند به تعداد ساختمان‌های ناایمن آنجا مسئول بگذارد.
مجری برنامه گفت که ۱۲۹ساختمان ناایمن را اعلام کرده‌اند! منتظری نیز گفت: هر جا اعلام کردند دادستان وظیفه دارد ورود کند. 
منتظری در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه ورود کردند ولی تغییر در این فهرست اتفاق نیفتاده است و آمار همان ۱۲۹ساختمان است؟ گفت:  چه‌کار کنند؟ نظر شما و آقایان (حاضرین در برنامه) چیست؟ دستگاه قضایی بیاید ساختمان را تخریب یا  ایمن‌سازی کند؟ چه‌کار کند؟
دادستان کل کشور در پاسخ به سؤالی درباره اینکه آقای منتظری فکر نمی‌کنید در «مدیریت» اشکالاتی وجود دارد که دادستان‌های شما نتوانستند آمار را کم کنند؟ گفت:  متأسفانه هر جا که رفتیم بخش‌های مختلف به نحوی دنبال مقصر هستند که تقصیر را به گردن دیگری بیندازند  اما این امری است که وابسته به چند دستگاه است. دستگاه‌ها باید  با هم  تعامل و همکاری و هماهنگی داشته باشند و در آنجایی که به وظایفشان عمل کنند هر جا دیدند که جرمی واقع شده این جرم را به دستگاه قضایی اعلام کنند. منتظری در پاسخ به این سؤال که فکر می‌کنید چه کسی باید فرمایشات رهبر معظم انقلاب را در رابطه با این حوادثی که مدام تأکید  بر پیشگیری می‌شود را انجام دهد؟ 
گفت: همه ما مسئولیم. همه ما باید در چارچوب وظایف و تکالیفمان عمل کنیم.  وی در پاسخ به این سؤال که این موضوع که دادستان‌های شما نتوانستند از این ۱۲۹ساختمان عددی را کم کنند؟ آیا  این به مدیریت شما برنمی‌گردد؟ گفت:  یعنی ما چه‌کار کنیم؟ ه
مین امشب در همین برنامه اعلام می‌کنم شهرداری و  نظام‌مهندسی و راه و  شهرسازی و سایر دستگاه‌هایی که مسئول‌اند از همین هفته در دادستانی کل بیایند و تک‌تک مواردی را که گفتند  بررسی کنند و تصمیم‌گیری کنیم به شرطی که هر  تصمیمی را که دادستانی گرفت عمل کنند. وی در پاسخ به این سؤال که شش سال پیش نمی‌توانستند این کار را انجام دهند؟ گفت:  همین کاری که در تهران انجام می‌دهیم در دادستان‌های استان‌ها هم  اعلام می‌کنیم و ادارات مربوطه آنجا بروند. ما گروه‌هایی را برای این کار قرار می‌دهیم برای اینکه دستگاه‌ها بیایند و  تک‌تک ساختمان‌هایی را که ناایمن هستند و جان مردم به خطر می‌افتد بررسی و برنامه مشخصی را اعلام کنند. منتظری در پاسخ به این سؤال که الان چرا این اتفاق رخ نمی‌دهد؟ گفت: نخواستند. چه‌کار کنیم؟ وقتی دستگاه‌ها به وظایف و تکالیف خودشان عمل نمی‌کنند ما چه‌کار کنیم؟ 
وی در پاسخ به این سؤال که ما راجع به حوزه وظایف و مأموریت شما صحبت می‌کنیم و می‌گوییم این اتفاق می‌توانست شش سال پیش رخ دهد. دادستان کل کشور گفت: دستگاه‌ها باید این موارد را  به قوه قضاییه اعلام کنند. مجری برنامه مکرراً گفت «۱۲۹ ساختمان ناایمن را اعلام کرده‌اند.» منتظری نیز گفت: باید بنشینند و برنامه‌ریزی کنند که  می‌خواهند تخریب یا ایمن‌سازی کنند. آقایان باید دنبال کنند. 
وی در پاسخ به این سؤال که تصمیم‌گیری دراین‌باره با شما نیست؟ گفت: از همین هفته آمادگی داریم دستگاه‌ها در دادستانی کل بیایند و برای تهران با نظارت دادستان تهران و سایر استان با دادستان مربوطه برنامه‌ریزی کنند تا شاید  این حوادث نیفتد. وی در پاسخ به این سؤال که شش سال پیش نمی‌شد این اتفاق رخ دهد؟ گفت: از آقایانی که مسئول هستند سؤال کنید. 
وی در پاسخ به این سؤال که در حوزه دادستانی کل چطور؟ گفت: آن‌ها باید اعلام کنند به ما. ما نمی‌توانیم اعلام کنیم کدام ساختمان ناایمن است. مجری گفت که آتش‌نشانی  ۱۲۹ساختمان را گفته و به شما مراجعه و آن را از شش سال پیش  اعلام کرده‌اند؟ منتظری پاسخ داد: صرف اعلام فایده ندارد و باید برنامه‌ریزی کنند این ساختمان ناایمن هست ما چه‌کار کنیم. هر جا که وظیفه دستگاه قضایی است ورود می‌کنیم. اگر کسی مانع تخریب می‌شود ورود خواهیم کرد و  اگر آتش‌نشانی برنامه دارد و مانعی ایجاد می‌شود باید به دستگاه قضایی رجوع کند. دستگاه قضایی  از اقتدار خود استفاده می‌کند و برخورد خواهد کرد. اگر دستگاهی به وظیفه خود عمل نکند دستگاه قضایی خبر ندارد چه‌کار کند که ورود کند. ما این حادثه را یک «فرصت» می‌بینم. متأسفانه ما خسارت دیدیم و از این کوتاهی‌ها خسارت می‌بینیم. تمام دستگاه‌هایی که ذی‌نفع و ذی مدخل هستند و مسئولیت دارند بیایند در تهران و استان‌ها موضوع را اعلام کنند، هر جا که نیاز به پشتوانه و استفاده از ظرفیت قضایی است از آن  استفاده می‌کنیم.