مصائب سربازی اجباری

همدلی| طرح خرید سربازی این روزها در مجلس در حال چکش‌کاری است و بر اساس اظهارات نمایندگان تا سال آینده به صحن علنی می‌رسد. بر اساس این طرح و آن‌گونه که رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی به آن اشاره‌کرده، در صورت موافقت مجلس، امکان خرید سربازی برای مشمولان حذف و خرید سربازی تنها شامل حال غایبین می‌شود. این طرح در شرایطی است که در سال‌های گذشته بارها کارشناسان بر مصائب سربازی اجباری اشاره و بر لزوم حرفه‌ای شدن نظام سربازی تأکید داشته‌اند. واقعیت آن است که دنیا در حال فاصله گرفتن از سربازی عمومی و نزدیک شدن به تشکیل ارتش‌های حرفه‌ای است و در این شرایط تنها چندین کشور معدود، سربازی اجباری دارند. جالب اینکه در عراق و افغانستان که در سال‌های گذشته درگیر جنگ بودند هم سربازی اجباری نیست. وحید جلال زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی در خصوص آخرین تغییرات حوزه سربازی می‌گوید: هر دوره در مجلس شورای اسلامی در ارتباط با سربازی یک اتفاقاتی افتاده است که هم‌اکنون ما در مقام ارزیابی بعضی از آن‌ها را خیلی نافع موضوع سربازی نمی‌دانیم. او در ادامه می‌گوید: یک‌طرف موضوع سربازی ستاد کل نیروهای مسلح است چون محل سربازی نیروهای نظامی و انتظامی است اما قانون نظام‌وظیفه متعلق به مجلس شورای اسلامی است؛ وقتی مجلس قانونی را مصوب کرده الان هم می‌تواند خودش اصلاح کند؛ البته ما نه در این موضوع، در همه موضوعات وقتی در مجلس طرح می‌شود تمام دستگاه‌های ذی‌ربط دعوت‌شده و نظرات کارشناسی‌شان اخذ می‌شود. جلال زاده با بیان این مطلب که نزدیک به ۲۵جلسه با حضور دستگاه‌های ذی‌ربط و همچنین ستاد کل در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تشکیل‌شده، می‌افزاید: در حال بررسی پیشنهاد‌های همکاران هستیم؛ چراکه موضوع، حساس و مهم بوده و وقت بیشتری از ما گرفته است. او در خصوص جزییات موجود در طرح مدنظر می‌گوید: این طرح تکلیف غایبین را مشخص می‌کند و اینکه من‌بعد چگونه باید بحث سربازی را پیگیری کرد؛ موضوع حقوق، بحث مشمولان و ایرانیان خارج از کشور نیز مطرح‌شده و همه این موارد در قالب یک طرح آمده است که در کمیسیون هر هفته یک جلسه پیرامون این موضوع تشکیل می‌شود. رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس خاطرنشان می‌کند: خرید سربازی برای مشمولان سربازی اصلاً موضوعیت ندارد؛ اما برای آن‌ها که غایب بوده و سنشان از یک عددی گذشته- به‌طور مثال فرض کنید فردی ۵۵ ساله و مشمول غائب است- برای آن‌ها «احتمالاً» این موضوع در طرح جدید مطرح می‌شود اما برای مشمولان جدید به‌هیچ‌عنوان بحث خرید سربازی وجود ندارد. او می‌گوید: ممکن است برای ایرانیان خارج از کشور و کسانی که بیش از ۲۰سال مقیم آنجا بوده و اصلاً تابعیت آن کشور را داشته اما می‌خواهند شناسنامه ایرانی هم داشته باشند و برگشت هم به ایران نخواهند داشت و… برای آن‌ها بحث خرید سربازی مطرح شود؛ اما برای مشمولان جدید که هرسال دارد اعلام می‌شود خرید سربازی مطرح نیست.

 خرید خدمت سربازی عادلانه نیست

این اظهارات در شرایطی است که پیش‌ازاین امیر دریاداردوم، غلامرضا رحیمی‌پور خرید خدمت سربازی را ناعادلانه عنوان کرده بود. او گفته بود که ستاد کل نیروهای مسلح به‌طورکلی با خرید سربازی موافق نیست زیرا این اقدام نتایج مؤثری نداشته است. رحیمی‌پور با اشاره به سابقه اجرای قانون خرید سربازی در سال 96 گفته بود: خرید سربازی در این سال با دو هدف‌گذاری انجام شد؛ نخست اینکه از تعداد غایبان کاسته شود که متأسفانه تعداد غایبان در چند سال گذشته مضاعف شد و بیشتر از پیش‌بینی‌ها بود، یعنی غیبت مشمولان سربازی توسعه یافت. این مقام مسئول یادآور شد: در وهله دوم نیز اجرای این موضوع باید عادلانه باشد، درحالی‌که خرید خدمت سربازی عادلانه نیست لذا به همین دو دلیل گفته‌شده، ستاد کل نیروهای مسلح موافق این طرح نیست. بر این اساس از اظهارات عنوان‌شده ارزیابی می‌شود که هم ستاد کل نیروهای مسلح و هم مجلس تا این جای کار در خصوص عدم خرید سربازی مشمولان اتفاق‌نظر دارند.

 سربازی اجباری، اتلاف منابع انسانی است

کارشناسان نیز خرید سربازی را ناعادلانه عنوان می‌کنند و بر ضرورت اصلاح رویه فعلی در موضوع سربازی تأکید دارند. مهدی مجبوری یکی از این افراد است. او سربازی اجباری را موجب اتلاف منابع انسانی و همچنین افزایش هزینه‌های دولت عنوان می‌کند و می‌گوید: گاهي سربازي اجباری به ضرر نيروهاي نظامي يك كشور تمام می‌شود. به گفته او هزينه سربازی اجباری براي نيروهای نظامي روی کاغذ كم است ولي سربازی اجباري هزینه‌های ديگری به جامعه وارد می‌کند كه از هزينه سربازی اختياري بيشترند. مجبوری همچنین با ارائه راهکارهایی در این زمینه می‌گوید: لزومی ندارد که امریه فقط مختص نهادهای دولتی باشد، هر شرکت خصوصی هم باید بتواند نیروهای موردنیاز خود را از مشمولین سربازی جذب کند. او معتقد است که جذب سرباز به‌عنوان یک نیروی کار با قیمت مناسب برای بخش خصوصی همانند یک یارانه تلقی می‌شود. اگر بخش خصوصی بتواند این نیروی کار ارزان‌قیمت را جذب کند هم برای بخش خصوصی مفید خواهد بود و هم برای خود سرباز. استفاده نکردن از پتانسیل سربازان اسراف است.

 ناکارآمدی سربازی اجباری

سعید اسلامی بیدگلی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز دراین‌باره می‌گوید: دو دلیل عمده وجود دارد که دنیا در حال فاصله گرفتن از سربازی عمومی است. یکی از این دلایل ناکارآمدی و آسیب‌هایی است که سیستم سربازی اجباری دارد. دلیل دیگر هم این است که به‌کل مسئله نظامی فیزیکی در دنیا در حال حاضر اهمیت کمتری نسبت به 40-50 سال پیش دارد، هر چه تکنولوژی‌های به‌روزتر شود ارتش فیزیکی به معنای توپ و تانک و تفنگ و سرباز ارزش کمتری خواهند داشت. وی می‌گوید: خود نهادهای نظامی هم به این نتیجه رسیده‌اند که با توجه به بالا رفتن سطح تحصیلات جوانان، کار ساده خواستن از سربازان در واقع موجب اتلاف بیشتر منابع می‌شود. پس به همین دلیل اخیراً پروژه‌هایی تعریف کرده‌اند و از قابلیت تحصیلی جوانان برای پیشبرد اهداف خود استفاده کنند.

 ضرورت استفاده از مهارت‌های جوانان در دوره سربازی

در این خصوص محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم پیش‌ازاین اعلام کرد که سربازی دانشجویان دکتری حذف نمی‌شود و دانش‌آموختگان دکتری از سال آینده می‌توانند به‌جای سربازی روی طرحی کار کنند که مشکلی از مشکلات جامعه را حل کند. اینکه برای استفاده بهینه از توانمندی‌های فارغ‌التحصیلان دکتری، این افراد به‌جای اعزام به خدمت سربازی می‌توانند طرح پسادکتری را بگذرانند. طرحی را زیر نظر استادی ارائه دهند؛ درصورتی‌که این طرح به تأیید ستاد کل نیرو‌های مسلح برسد، به‌عنوان پسا دکتری روی آن طرح کار کنند و این فعالیت به‌عنوان جایگزین دوره سربازی افراد لحاظ می‌شود. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده سابق مجلس دراین‌باره می‌گوید: حرفه‌ای شدن نظام سربازی در ایران، طرح بسیار خوبی هم بود. در این پروژه ۱۰ساله قرار بود، هرسال ۱۰درصد سربازی در ایران حرفه‌ای شود؛ زیرا فقط چند کشور در دنیا سربازی اجباری دارند. علاقه‌مندان نیز می‌توانند به‌صورت پیمانی در مدت پنج سال و به شکل انتخابی باشند. این خدمت هم وقفه اساسی در زندگی مردم است. او می‌گوید: واقعیت این است که طرح‌های توسعه‌ای در کشور، طرح‌هایی است که نیاز به مهارت دارد. ما با ضعف مهارت در کشور روبه‌روییم. مسئله این است که ستاد کل نیرو‌های مسلح، نیاز به خدمت سربازی را تحت عنوان نیاز‌های عملیاتی، امنیتی و انتظامی تعریف می‌کند و حرفه مشمولان در آن گنجانده نمی‌شود. اگر این مشمولان به کار حرفه‌ای بپردازند، خارج از حوزه ستاد کل قرار می‌گیرند؛ درصورتی‌که از ابتدا سرباز به‌عنوان نیروی امنیتی ـ انتظامی تعریف‌شده است که باید در خدمت مأموریت‌های ستاد کل باشد. موضوع ناکارآمدی سربازی اجباری یکی از موضوعاتی است که در دهه‌های گذشته بارها به آن اشاره و بر ضرورت اصلاح این شرایط تأکید شده است. بااین‌وجود تا اینجای کار، اراده جدی در راستای همگون کردن تصمیمات دراین‌باره بین نهادهای مرتبط وجود نداشته است.