تبیین محتوای گفتوگو، شرط اثربخشی آن است
محمدعلی نویدی (مدرس دانشگاه)گفتوگو یکی از نشانهها و ویژگیها و شاخصهای اصلی اندیشه ورزی و خردمندی است؛ همانند، پرسشگری و نقد و تعامل برای ارتقای کیفیت زندگی انسانی. تبیین و تعیین هدف گفتگوها بدون ترسیم و طراحی محتوای گفتوگو ممکن نیست؛ زیرا محتوای گفتوگو درونمایه و مغز و هسته اصلی گفتوگوها را شکل میدهد و راه میبرد؛ بنابراین، تعیین و تعین محتوای گفتگو از کارهای اولیه و اساسی گفتوگو گران است. محتوای گفتوگو با موضوع همسخنیها و مذاکرات نسبت دارد و آنگاه فهم محتوای گفتگو میتواند به گشودن راههای جدید یاری برساند. ازاینروی، محتوای گفتوگو با هدف و چگونگی تبیین و نحوهی توضیح عناصر و اجزاء تشکیلدهنده گفتوگو ارتباط وثیق و پیوند عمیق دارد. گویی، میخواهیم یک ساختمان را از زوایای گونهگون تعریف و تبیین کنیم. پس هدف و محتوای گفتگو در یک مسیر هستند. مراد از گفتوگو، همانا، کنش اجتماعی و انسانی است که مبدأ و منشأ آثار مثبت در زندگی و نگرشها و کنشهای آدمی ست. مگر رنسانس و نوزایی فکری و فرهنگی و علمی در مغرب زمین در قرن هفدهم با گفتوگوهای گالیله و نیوتن جان تازه به خود نگرفت؟ گفتوگویهای گالیله در دو کتاب اصلی وی یعنی، «در باب دو علم جدید و دیگری گفتوگویی در باب دو نظام اصلی جهان» آمده است؛ و گفتوگوی نیوتن در کتاب «اصول ریاضی فلسفهی طبیعی» آمده است. اگر ژرف و نیک بنگریم و با دقت مباحث گفتوگو را دنبال کنیم، درخواهیم یافت که محتوای گفتوگوها همین اندیشههای مندرج در آثار مکتوب در گذشته و یا اکنون و آینده است؛ یعنی، محتوای گفتگو جدای از مباحث و مسائل مطروحه و موردبحث نیست. لذا، لازم است در هر گفتوگویی ابتدا ساختار و محدوده محتوایی آن مشخص و معین گردد. مثلاً اگر راجع به بحران آب و خشکسالی گفتوگو میشود محتوای آن با موضوع و هدف ارتباط دارد نه با مباحث مثلاً سیاسی یا فرهنگی، چون محتوا معطوف به امر تخصصی و فکری است. محتوای گفتوگوها بسته به موضوع محاورات، متفاوت است؛ اما میتواند در چند اصل اساسی مشترک باشد: تاریخ و زمینههای تاریخی گفتوگوی موردنظر، دانش و علم تولیدشده «انباشت» درباره آن موضوع، تجربه اندوخته و انباشته در آن موضوع، اندیشههای پیشین و پسین در آن مبحث و بررسی آثار عملی و نظری باقیمانده از گفتوگوهای معین. شاید، این مطالب به کشف و ضبط بیشتر محتوای گفتگوها یاری رساند. با مطالعه و بررسی و درک محتوای گفتگوهای موردنظر «طبقهبندی بر اساس موضوع» هم منشأ مناسبات و روابط پیش برنده و مثبت آشکار و روشن میگردد و هم موارد چالشبرانگیز و اختلافنظر معلوم میشود. کار سترگ فهم محتوا همین است که راهها و چاهها معلوم و مشخص گردد و در مسیر هدف پیش رود و از چرخیدن به دور خود و در جا زدن پرهیز شود. شرط این پیشرفت عدم تکرار محتواهای مکرر و منسوخ است؛ در این مطلب دقت لازم است. مخالفان و موافقان یک اندیشه و رفتار با درک و تلقی از محتوا معلوم میشوند و آن نیز به گفتوگو نیاز دارد. در محتوای گفتوگوها با مفروضات، مفاهیم و مقبولات و واقعیات و انسان و زندگی مواجه هستیم. نگرش نقد و نقادی و پرسش و پرسشگری میتواند راه گفتوگو را سهل و اثربخش نماید. این نگرش سبب گشایش افقهای نو و راههای تازه میشود. راستی، هدف گفتوگو جز کشف و ظهور راه تازه چیز دیگری است؟ مگر تفاهم جمعی و حداکثری در یک موضوع چیز جدید و مبارک نیست؟ باری، گفتوگو رابطهها و مفروضات و موضوعات زندگی انسانی و اجتماعی را دوباره تفسیر کردن و به توافق و تفاهم منطقی و اثربخش رسیدن است.