قزاقستان در بلوای قیمت سوخت

همدلی|  محسن رفیق: کشور نفت‌خیزِ قزاقستان، این‌روزها صحنه اعتراضات خشونت آمیز مردمی و کم سابقه‌ای شده است که در پی افزایش شدید قیمت سوخت در ابتدای سال نوی میلادی، آغاز شد. تصمیم دولت برای تغییر قیمت گاز مایع در این کشور آسیای میانه، خشم شهروندان قزاقستانی را آنچنان برانگیخته است که دفتر ریاست جمهوری این کشور،‌ به مدت دو هفته در آلماتی، بزرگترین شهر و استان منگستائو حالت فوق‌العاده اعلام کرده و برای کاهش دامنه بحران با استعفای دولت نیز موافقت کرده است. در همین حال به دنبال به خشونت کشیده شدنِ اعتراضات سراسری به افزایش قیمت سوخت در قزاقستان از روز چهارشنبه گذشته،‌ رئیس‌جمهوری این کشور بلافاصله نخست وزیر را تغییر داد و قانون منع تردد از ساعت ۱۱شب تا ۷صبح را به اجرا گذاشت.
اما دلیل اصلی این اعتراضات چه بود؟ بسیاری از شهروندان قزاقستان، خودروهای خود را تبدیل کرده‌اند تا با سوختِ‌ ال.پی‌.جی کار کند که بسیار ارزان‌تر از بنزین در قزاقستان است. این در حالی است که دولت از اول ژانویه،‌ تصمیم به افزایش بهای سوخت گرفت. پس از افزایش بهای سوخت، هزاران معترض در دوم ژانویه در شهر جانااوزن که قطب تولید نفت و صحنه درگیری‌های مرگبار در دهه گذشته میان معترضان و پلیس بود، به خیابان‌ها آمدند. سپس اعتراضات به دیگر شهرهای قزاقستان کشیده شد.پس از آن رئیس‌جمهوری قزاقستان در پیامی توییتری گفت که جلسه کابینه را برای بررسی درخواست‌های معترضان تشکیل می‌دهد. او از معترضان خواست تا مسئولانه رفتار کنند. او در پیامی توییتری، تقصیر این اعتراضات را به گردنِ‌افراد مخربی که می‌خواهند ثبات و اتحاد جامعه ما را تضعیف کنند، انداخت. او همچنین در سخنرانی تلویزیونی خود، از بلوک امنیتی تحت امر روسیه برای کمک به این کشور در مقابل آنچه او تهدید تروریستی نامید، درخواست یاری کرد.در همین حال، قطعی سراسری و گسترده اینترنت در این کشور، مشکلات زیادی را برای شهروندان ایجاد کرد. بر اساس داده‌های سازمان NetBlocks که کار اینترنت را تجزیه و تحلیل می‌کند، قطع اینترنت در سراسر قزاقستان ثبت شده است. به گزارش اسپوتنیک، این منبع نظارتی در توییتر گفت: «قزاقستان اکنون پس از یک روز قطعی اینترنت تلفن همراه و محدودیت‌های جزئی، در بحبوحه خاموشی اینترنت در سراسر کشور قرار دارد. این احتمالا پوشش اعتراضات رو به رشد ضد دولتی را به شدت محدود می‌کند.» پیش از این، خبرنگاران اسپوتنیک متقاعد شده بودند که وب سایت برخی از نهادهای دولتی قزاقستان از خارج باز نشده و سایت‌های رسانه‌های مختلف نیز کار نمی‌کنند.
از سوی دیگر در پی گسترش این ناآرامی‌ها، فرودگاه‌های آلماتی و آکتائو (پایتخت منطقه منگستائو) کار خود را متوقف کردند. به گزارش اسپوتنیک، معترضان سعی کرده‌اند که اقامتگاه قاسم توکایف رئیس‌جمهور این کشور در آلماتی را نیز به تصرف خود درآورند. همچنین بنای یادبود نورسلطان نظربایف رئیس‌جمهوری سابق این کشور در شهر تالدی قورغان نیز به دست معترضان تخریب شد.در این بین واکنش‌های بین‌المللی به افزایش دامنه بحران در قزاقستان بسیار گسترده بود. استفان دوجاریک، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل اعلام کرد که آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل با نگرانی اوضاع قزاقستان را دنبال می‌کند. دوجاریک گفت: «روشن است که ما با نگرانی اوضاع قزاقستان را زیر نظر داریم، بسیار مهم است که همه مشارکت‌کنندگان در این وقایع خویشتن‌دار بوده از اعمال خشونت امتناع کنند. آن‌ها باید از طریق مذاکره مشکلات را حل کنند.» او خاطرنشان کرد که تماس‌ها برای حمله به دفاتر غیرنظامی و نظامی غیرقانونی است. به گفته او، قدرت سقوط نخواهد کرد، اما کشور نیاز به درگیری ندارد، بلکه به اعتماد متقابل و گفت‌وگو نیاز دارد. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در واکنش به تحولات اخیر در جمهوری قزاقستان اظهار کرد: «جمهوری اسلامی ایران تحولات جاری در قزاقستان را به‌دقت زیر نظر دارد. ما براین باور هستیم که دولت و مردم فهیم کشور دوست و برادر و همسایه ما می‌توانند بدون دخالت خارجی و بر اساس منافع ملی خود و از طریق گفت‌وگو و به‌صورت مسالمت‌آمیز مشکلات و اختلافات خود را حل‌وفصل نمایند.» خطیب زاده با تأکید بر اینکه ثبات و امنیت قزاقستان برای کشورمان حائز اهمیت است، ادامه داد: «نباید زمینه سوءاستفاده عوامل خارجی فراهم شود.» سخنگوی وزارت امور خارجه ابراز امیدواری کرد هرچه سریع‌تر آرامش به این کشور بازگردد. او همچنین تأکید کرد: «ثبات و امنیت در قزاقستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و لذا امیدواریم روند بازگشت آرامش به آن کشور هرچه بیشتر تسریع شود.» سخنگوی وزارت خارجه در پایان ابراز اطمینان کرد که دولت و ملت فهیم این کشور دوست، برادر و همسایه با اتحاد داخلی پاسخ مناسب را به تلاش‌های بدخواهان خارجی خواهند داد. نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان نیز پس از گفت‌وگوی تلفنی با توکایف در فیس‌بوک نوشت: «در رابطه با درخواست توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان و با توجه به تهدید امنیتی و حاکمیتی جمهوری قزاقستان که با مداخله خارجی ایجادشده است، شورای امنیت جمعی سازمان پیمان امنیت جمعی مطابق با ماده ۴ پیمان امنیتی، تصمیم به استقرار نیروهای حافظ صلح جمعی CSTO در قزاقستان گرفته است.»
دبیرخانه این سازمان اعلام کرد، نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی برای مدت محدودی به قزاقستان اعزام خواهند شد و از تأسیسات دولتی و نظامی محافظت خواهند کرد و به اجرای قانون محلی کمک خواهند کرد. دبیرخانه سازمان تأکید کرد: بر اساس تصمیم شورای امنیت جمعی سازمان پیمان امنیت جمعی در ۶ژانویه ۲۰۲۲، نیروهای حافظ صلح پیمان امنیت جمعی برای تثبیت و عادی‌سازی اوضاع برای مدت محدودی به قزاقستان اعزام شدند. وظایف اصلی حفاظت از تأسیسات مهم دولتی و نظامی و کمک به مجریان قانون قزاقستان در تثبیت وضعیت و بازگرداندن آن به چارچوب قانونی خواهد بود.
پیشتر توکایف رئیس‌جمهور قزاقستان گفته بود که باندهای تروریست تحت آموزش خارجی‌ها، ساختمان‌ها، زیرساخت‌ها و تسلیحات را به دست گرفته‌اند. او گفت: «آن‌ها فرودگاه آلماتی، بزرگ‌ترین شهر قزاقستان را در دست گرفتند و پنج هواپیما آنجاست، ازجمله هواپیماهای خارجی.» توکایف برای تأثیرگذاری جهت دریافت کمک‌های بین‌المللی گفت: «این در واقع دیگر یک تهدید نیست، از تضعیف‌کننده همبستگی کشور و از همه مهم‌تر حمله‌ای به شهروندان ما است که از من می‌خواهند تا فوراً به آن‌ها کمک کنم. آلماتی تحت حمله است، تخریب‌شده، هدف خرابکاری قرارگرفته و شهروندان آلماتی قربانیان حملات تروریست‌ها و راهزنان قرارگرفته و بنابراین این وظیفه ما است که تمام اقدامات احتمالی برای حفاظت از کشورمان را در پیش بگیریم.»
روسیه نیز با اعزام نیروهایی در قالب عواملِ صلحبان به قزاقستان،‌اعلام کرد که این نیروها از سوی سازمان پیمان امنیت جمعی به ریاست مسکو در قزاقستان مستقرشده‌اند. وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌ای گفت: «ما این رویدادهای اخیر در یک کشور دوست را به‌عنوان تلاشی، الهام گرفته از خارج، به‌منظور تضعیف امنیت و یکپارچگی دولت با توسل به‌زور و استفاده از تشکیلات مسلح آموزش‌دیده و سازمان‌یافته در نظر می‌گیریم.»در همین حال اتحادیه اروپا تأکید کرد که روسیه باید به حاکمیت و استقلال قزاقستان احترام بگذارد. کمیسیون اروپا که شاخه اجرایی اتحادیه اروپاست، همچنین خواستار خویشتن‌داری همه طرف‌ها شد. سخنگوی این نهاد اروپایی گفت: «خشونت باید متوقف شود. ما همچنین خواستار خویشتن‌داری تمام طرف‌ها و راهکار صلح‌آمیز برای این وضعیت هستیم. بدیهی است که اتحادیه اروپا اکنون آمادگی دارد و مایل است تا از گفت‌وگو در این کشور حمایت کند. ما از درخواست توکایف از سازمان پیمان امنیت جمعی مطلع شدیم. چنین مداخله‌ای باید با احترام به حاکمیت قزاقستان باشد.»
بااین‌حال، وزرای خارجه روسیه و ترکیه به‌صورت مشترک از اقدامات دولت قزاقستان برای احیای ثبات در این کشور آسیای‌ میانه حمایت کردند.