تاج اصفهانی؛ استاد بزرگان آواز ایران

جلال تاج‌اصفهانی، فرزند شیخ‌اسماعیل معروف به تاج‌الواعظین بود که تا حدی با دستگاه‌های‏ موسیقی سنتی ایرانی‏ آشنایی داشت. تاج در ۱۰ سالگی نزد پدر و استادانی چون عبدالرحیم اصفهانی، نایب اسداله، میرزاحسین ساعت‌ساز (خضوعی) میرزاحسین عندلیب و حبیب شاطرحاجی به دانش‌اندوزی پرداخت. وی به آثار سعدی علاقه زیادی داشت و گزیده‌هایی از اشعار سعدی و دیگر شاعران را حفظ بود و در هنگام اجرای آواز به‌تناسب زمان و محیط از آن اشعار استفاده می‌کرد. از سال ۱۳۱۹ همکاری با رادیو را آغاز کرد و در دهه سی، به همکاری با رادیو اصفهان ادامه داد. وی ضمن خوانندگی، سرپرست نوازندگان رادیو اصفهان شد و به اجرای برنامه آموزش گوشه‌های دستگاه‌های موسیقی ایرانی می‌پرداخت. در جوانی بنا به ارشاد قطب‌السادات تاج، چندی را نزد شیخ خزعل گذراند و پس از فروپاشی دستگاه شیخ، به رشت، تهران و اصفهان سفر کرد و در اصفهان ساکن شد. از ماندگارترین آثار او می‌توان به آتش دل اشاره کرد. اولین ضبط آثار تاج با تار ارسلان درگاهی و در سال ۱۳۰۶ با ۱۷ اثر آغاز شد و دومین ضبط آن در سال ۱۳۱۲ با ارکستر محجوبی و ۱۸ اثر ادامه پیدا کرد و ضبط سوم در سال ۱۳۱۸ در حلب سوریه انجام شد که دو صفحه دوصدایی با ملکه برومند بود. برخی شاگردان برجسته وی، ایرج خواجه امیری، اصغر شاه‌زیدی، عسگری آقاجانیان میری، تقی سعیدی والاشانی، فضل‌اله شاه زمانی، رضا طباطبایی کربکندی، علی‌رضا افتخاری، مرتضی شریف، ناصر یزدخواستی، رضا قرنیان اصفهانی، حمیدرضا نوربخش و نصراله معین بودند. هم‌چنین به گفته محمدرضا شجریان، وی آوازهای تاج را روی صفحات مرور می‌کرده است. در ۲۹ تیرماه ۱۳۹۴ معین یکی از شاگردانش، ترانه آتش دل را به یاد استاد، با تنظیمی از کاظم عالمی بازخوانی کرد. احمد مراتب را ویژه‌ترین شاگرد تاج می‌دانند که او تنها کسی است دستخطی از استادش دارد که شاگردی‌اش را گواهی کرده است. تاج اصفهانی به احمد مراتب لقب دره‌التاج داده بود. محمدرضا شجریان تاج اصفهانی را این‌گونه توصیف می‌کند: «شادروان تاج مردی بود با مناعت طبع که هرگز در طول مدت زندگی‌اش به خاطر مال دنیا به کسی کرنش نکرد و مدح کسی را نگفت و از همه تعریف و تمجید می‌کرد و همه را با نام خیر یاد می‌کرد، شاید کسی به خاطر نداشته باشد که او حتی یک‌بار از کسی گلایه کند یا از کسی بد بگوید. او حتی اگر از کسی رنجشی می‌دید و خاطرش آزرده می‌شد، این رنج و آزردگی را با سکوت بزرگوارانه‌ای تحمل می‌کرد. او با شاگردانش مهربان بود و مانند پدری خود را موظف به غمخواری آنان می‌دانست.» تاج اصفهانی سال ۱۳۶۰ در ۷۸ سالگی درگذشت و در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.