وقفه مذاکرات؛ فنی یا سیاسی؟

همدلی|  محسن رفیق: نخستین واکنش به عدم موفقیت دستگاه دیپلماسی ابراهیم رئیسی در اولین تجربه این دولت از حضور در مذاکرات هسته‌ای، خود را در روند صعودی قیمت دلار و سایر پس‌لرزه‌های خارجی، نشان داد. این اما تمام ماجرا نبود، زیرا دور شدنِ طرف‌های گفت‌وگو از اجماعِ‌ پیش‌بینی‌شده اولیه و عدم دستیابی آن‌ها به توافقی پایه در جهتِ ادامه راه در مسیری مشترک، فضایی از دلسردی و عدم درک متقابل را در طرفین گفت‌وگو ایجاد کرده است. طرفین اروپایی به‌صراحت، طرح‌ها و درخواست‌های ایران را دلسردکننده خوانده و خوش‌بینی در موردتوافق احتمالی در مورد آن‌ها را زیر سؤال برده‌اند. واشنگتن نیز اعلام کرده که ایران در مورد بازگشت به برجام جدی نیست و به همین دلیل درخواست خاتمه مذاکرات را در روز جمعه خواستار شده است، چراکه ادامه آن در این شرایط بی‌بهره بوده است. در مقابل اما ایران بر خواسته‌های خود پافشاری داشته و همچنان بر لغو تمامی تحریم‌ها به‌عنوان اولین قدم برای ادامه روند مذاکرات تأکید دارد.
روز گذشته علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران، پیش از ترک وین در فرودگاه و در گفت‌وگو با خبرنگاران ایرانی گفت: «اینکه طرف‌های اروپایی خیلی درباره برخی از پیشنهادهای ما رضایت نداشتند درست است، اما این موارد بر اساس مبانی مشترک میان دو طرف تنظیم‌شده و آن‌ها اعتراضی به اینکه این موارد، نامربوط هستند نداشتند و گفتند که با دیدگاه‌های ما مطابقت ندارد.» او گفت: «این طبیعی است و ما قرار نیست در مذاکرات چیزهایی بگوییم که مطابق دیدگاه‌های آن‌ها باشد، ما مطالبی می‌گوییم که مطابق دیدگاه‌های خودمان باشد. بااین‌وجود، طرح این موارد، بر اساس یک مبنایی است که موردقبول طرف‌های مقابل هم هست و هیچ‌یک از طرف‌های اروپایی ادعا نمی‌کرد که پیشنهاد‌های مبانی حقوقی و قانونی که موردقبول دو طرف باشد، ندارد.»
او ادامه داد: «ما در پرتو دولت و تیم جدید مذاکراتی، دیدگاه‌های خود را در دو زمینه؛ یکی موضوع لغو تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی و همچنین موضوع هسته‌ای، به‌صورت مستند و مستدل در قالب دو سند به‌طرف مقابل ارائه کردیم و طبیعی است این مبنایی برای مذاکره می‌شود و طرف مقابل باید پاسخ مستند به این پیشنهادها ارائه کند. بر این اساس، آن‌ها پیشنهاد کردند که گفت‌وگوها برای چند روز متوقف شود و آن‌ها به پایتخت‌ها بروند و پس از دریافت دستورالعمل‌ها برای ارائه پاسخ مستدل و مستند به ایران مجدد به وین بازگردند.» این دیپلمات ارشد ایرانی اظهار کرد: «ما تصریح کردیم که ایران آمادگی دارد گفت‌وگوها را در همین زمان ادامه دهد اما چون آن‌ها درخواست کردند موافقت کردیم تا برای هفته‌ای که در پیش داریم برگردیم و آن‌ها نیز پاسخ‌هایشان را آماده کنند.»
در همین حال، نماینده روسیه در این دور از نشست‌های هسته‌ای، از عدم تفاهم بین طرفینِ گفت‌وگو با عنوان وقفه فنی، یاد کرد و ادامه داد: «وقفه فنی پیش‌آمده در مذاکرات وین این فرصت را به ایران و آمریکا می‌دهد تا به رایزنی با پایتخت‌هایشان بپردازند.» به گزارش ایسنا، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین، روز جمعه در توییتی نوشت: «برای ناامید شدن زود است. در دیپلماسی چندجانبه این قاعده وجود دارد که می‌گوید تا زمانی که بر سر همه‌چیز توافق نشده باشد، بر سر هیچ‌چیزی توافق نشده است.‌ پس تغییر ممکن است اما باید به نحوی تعیین شوند که به حصول پیشرفت بیشتر کمک کنند.» او ادامه داد: «وقفه‌ای فنی در مذاکرات وین پیش‌آمده و مذاکرات هفته آتی ادامه خواهند یافت. این فرصتی برای هریک از مشارکت‌کنندگان ازجمله ایران و آمریکا است تا با پایتخت‌هایشان رایزنی و با در نظر گرفتن مواضع دیگر همتایان، در خصوص نحوه پیشبرد مسائل تفکر کنند.»
میخائیل اولیانوف همچنین اشاره کرد: «یک قانون در مذاکرات وجود دارد مبنی بر اینکه تا بر سر همه‌چیز توافق نشود، هیچ توافقی حاصل نخواهد شد.» او ادامه داد: «هیات ایرانی یک بازنگری همه‌جانبه و اساسی را در پیش‌نویس سند برنامه هسته‌ای ارائه کرد که با واکنش انتقادآمیز طرف‌های غربی مواجه شد.» اولیانوف همچنین تأکید کرد: «در حقیقت پیشنهاد ایران برای بازنگری اساسی در پیش‌نویس سند هسته‌ای که ما در طول شش دور مذاکره به آن دست یافتیم، تأثیری جدی بر شرکای غربی ما گذاشته است. آن‌ها معتقدند که این، یک رویکرد بسیار افراطی است و به همین چنین واکنشی از خود نشان دادند.» در همین حال ایران و آمریکا به‌عنوان دو طرف اصلی مذاکرات که البته به‌صورت مستقیم در گفت‌وگوها شرکت نکرده‌اند، یکدیگر را در شرایط اضطرار دانسته و هر یک، با انداختن توپ در زمین دیگری، جایگاه خود در مذاکرات هسته‌ای را بالاتر و بهتر ارزیابی می‌کند. در همین زمینه، سید رسول موسوی در پاسخ به توییت لورا روزن، خبرنگاری که نوشته بود: «یکی از مقامات غربی به من می‌گوید که به نظر می‌رسد باقری فوریت شرایط را درک نمی‌کند.» این‌گونه پاسخ داد: «اضطرار برای چه کسی؟ ایران که هزینه فشار حداکثری ترامپ را پرداخته، فشارهایی که از قطعنامه‌ها سنگین‌تر بودند. تحریم‌های ترامپی هم شکست خورده. شرایط اضطرار هست ولی برای شما. پس فرصت را دریابید.» از سوی دیگر، آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا نیز در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری رویترز درباره روند مذاکرات وین اظهار کرد: «ایران در ماه‌های اخیر، سانتریفیوژهای پیشرفته بیشتری را به‌کار گرفته و اقدام به غنی‌سازی در سطوح بالاتر کرده است و این موجب شده تا فضای ما برای بازگشت به توافق کوچک‌تر شود. ما پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران ۶ دور مذاکره داشتیم و نتایج واقعی برای حل اختلافات حاصل‌شده بود، اما بعد از انتخابات شکاف بزرگی داشتیم و دولت جدید ایران به مذاکرات بازنگشت.»
او همچنین ادامه داد: «اکنون دور جدیدی از مذاکرات برگزارشده است و باید ببینیم که آیا ایران برای مشارکت و انجام آنچه برای بازگشت به برجام، ضروری است، جدیت لازم را دارد یا خیر. ما اکنون با شرکای خود یعنی اروپایی‌ها و همچنین چین و روسیه در حال مشورت و رایزنی هستیم. ما با اسرائیل و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز دراین‌باره گفت‌وگو می‌کنیم؛ اما ما بارها گفته‌ایم که اگر مسیر بازگشت به توافق هسته‌ای به بن‌بست برسد، سایر گزینه‌ها را دنبال خواهیم کرد.» بلینکن ادامه داد: «حرف آخر اینکه به نفع همه است که این مسئله از طریق دیپلماسی حل‌وفصل شود. این مؤثرترین راه برای مواجهه با این مسئله است. در حقیقت برجام یک توافق مؤثر بود که سبب شد برنامه هسته‌ای ایران مهار شود و مؤثرترین بازرسی‌ها و ابزارهای نظارتی نیز از فعالیت‌های هسته‌ای این کشور انجام شود.»
واکنش‌های خبرگزاری‌های خارجی به نتیجه این دور از مذاکرات نیز، همچنان بر وجود نا‌امیدی برای دستیابی به نتیجه‌ای قابل‌توجه دلالت داشت. لورنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال مستقر در وین در خصوص این دور از مذاکرات می‌نویسد: «گفت‌وگوها برای احیای توافق هسته‌ای در روز جمعه متوقف شد و متحدان غربی هشدار دادند که این تلاش گامی نزدیک‌تر به سقوط است.» او همچنین در توییتی از قول دیپلمات‌های اروپایی نوشت: «برخی پیشنهاد‌های ایران مغایر برجام و برخی فراتر از مفاد برجام است.» خبرنگار وال‌استریت ژورنال در توییت دیگری نیز از قول مذاکره‌کنندگان اروپایی می‌نویسد: «ایران در حال شکست تقریباً تمام توافقات دشواری است که در ماه‌ها مذاکرات به‌دست‌آمده و خواستار تغییرات اساسی در متن است.» لورنس نورمن همچنین با اشاره به‌دشواری گفتگوها و عدم وجود درک متقابل بین طرفین مذاکرات، می‌نویسد: «یک مقام ایرانی که اواخر روز پنجشنبه از مذاکرات درباره مسائل هسته‌ای به هتل خود بازگشته بود، با تأکید بر ماهیت پرتنش مذاکرات این هفته، به همکار خود گفت که گویی از میدان جنگ بازگشته است.» در همین زمینه، استفانی لیختن‌اشتاین، خبرنگار فارن پالیسی نیز روز جمعه در توییتی نوشت: «دیپلمات‌های اروپایی صراحتاً اعلام کردند که پس از بررسی کامل، نسبت به تغییرات پیشنهادی ایران در متونی که در ۶ دور مذاکرات موردتوافق قرارگرفته بود، ناامید و نگران هستند. مشخص نیست که چگونه می‌توان این شکاف‌های جدید را در یک بازه زمانی واقعی بر اساس پیش‌نویس‌های ایران برطرف کرد چراکه زمان رو به اتمام است.»
بااین‌حال، وجود افزایش دوباره اختلافات در مذاکرات هسته‌ای، سخنگوی سازمان ملل خواستار افزایش تلاش‌ها برای رسیدن به توافق درزمینهٔ مذاکرات برجام شد. به گزارش رویترز، سخنگوی دبیر کل سازمان ملل متحد هم‌زمان با پایان یافتن مذاکرات تهران و 1+4 برای لغو تحریم‌ها‌‌ علیه ایران و بازگشت آمریکا به برجام، از همه طرف‌ها خواست تا تلاش‌های خود را برای اجرای دوباره این توافق دو برابر کنند. استفان دوجاریک، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل در نشستی در پاسخ به سؤالی درباره ارزیابی مذاکرات وین گفت که نمی‌خواهد درباره آنچه به آن به‌صورت دیپلماتیک رسیدگی نشده، اظهارنظر کند. او اضافه کرد: «موضع ما در خصوص برجام تغییر نکرده است و از همه طرف‌ها می‌خواهیم تلاش‌های خود را دو برابر کرده تا با هم به‌سوی اجرای دوباره این توافق حرکت کنند.»