تراژدی مسکن و سیمان

همدلی| این‌روزها قیمت هر پاکت سیمان در بازار تا 100هزار تومان هم گزارش شده و در این حال سکانداران اقتصادی همچنان در رویای کاهش قیمت مسکن روز را به شب می‌رسانند. رئیس اتحادیه مشاوران املاک همین چند وقت پیش بود که به ایسنا گفت: «برای این‌که مردم مقداری توان خرید پیدا کنند باید قیمت مسکن حداقل ۲۵درصد کاهش پیدا کند». وزیر راه و شهرسازی هم در همین زمینه در فروردین امسال به ایرنا گفته بود: «قیمت مسکن در کشور در حال حاضر حباب است و به زودی شاهد کاهش قیمت‌ها در این بخش خواهیم بود». رئیس جمهور هم حدود یک‌سال پیش در واکنش به رشد عجیب قیمت هر متر مربع واحد مسکونی گفته بود: «قیمت‌ها در این مورد باید متناسب باشد تا مردم بتوانند صاحب مسکن شوند. همچنین اقدامات بانک‌ها برای ساخت و خرید مسکن اهمیت زیادی دارد و مقرراتی که ما امروز برای اجاره یا فروش مسکن داریم کافی نیست و این مقررات چه در قانون و چه مقررات دولت و آیین‌نامه‌ها باید با اصلاحاتی همراه شود تا فشار را از دوش مردم برداریم». وعده‌ها و خوش‌بینی‌های سکانداران اقتصادی و البته فعالان این بازار به همین جا ختم نمی‌شود. بهار همین امسال هم عضو هیات رئیسه کمیسیون عمران مجلس گفته بود: «باتوجه به قوانینی که پیرو شرایط مسکن در مجلس بررسی و مورد تصویب قرار می‌گیرد به یقین شاهد پایین آمدن قیمت مسکن در سال ۱۴۰۰ خواهیم بود». اما حالا چیزی نمانده تا سال به نیمه‌های خود برسد، انگار همه عوامل دست به دست هم داده‌اند تا قیمت‌ها در این بازار دوباره رکورد بزند. این را از وضعیت مصالح ساختمانی، صحبت‌های فعالان بازار و در کل همه آن‌هایی که دستی در ساخت‌وساز دارند به خوبی می‌توان فهمید. مسکن ارتباط مستقیمی با مصالح ساختمانی دارد، مگر می‌شود قیمت مصالح ساختمانی رشد کند و مسکن به دلیل وعده‌ها و خوش‌بینی‌های سکانداران اقتصادی جرات بالا رفتن نداشته باشد. این‌روزها آنچه از زبان فعالان ساخت‌وساز شنیده می‌شود، ترسناک است، حرف‌هایشان بوی گرانی شدید در این بازار را می‌دهد؛ «حالا که قیمت مصالح ساختمانی رشد کرده و هزینه ساخت بالا رفته، این هزینه‌ها را اضافه می‎‌کنم به قیمت ملک». این جمله را از زبان خیلی‌هایشان می‌توان شنید؛ «هر چه گران‌تر بسازم، گران‌تر هم می‌فروشم». قیمت هر پاکت سیمان مصداق همه این حرف‌هاست. در حالی تا چند وقت پیش هر پاکت سیمان در بازار آزاد با قیمت 35هزار تومان به دست مصرف‌کننده می‌رسید که حالا بر اساس گزارش‌های رسیده، قیمت هر پاکت از 70 تا 100هزار تومان هم رسیده. تا پیش از بارها کارشناسان از تبعات پایین ماندن قیمت سیمان نسبت به بازارهای جهانی هشدار می‌دادند و سیاست‌های مختلفی برای قیمت‌گذاری دستوری مطرح بود، اما حالا برق بهانه خوبی شده تا سیمان هم همپای قیمت‌های جهانی رشد کند. اگرچه راه درست هم همین است و باید اقتصاد را به حال خود رها کرد تا با توجه به شرایط و الزامات داخلی و جهانی، قیمت‌ها راه خود را پیدا کنند، اما نکته قابل‌توجه این است که افزایش قیمت سیمان این‌روزها دلیل اقتصادی ندارد و به دلیل بهانه‌های ناشی از قطعی برق به اینجا رسیده و زمینه را برای رشد قیمت هر واحد بخصوص در شهری مانند تهران فراهم کرده است. افزایش قیمت مصالح ساختمانی حالا به جایی رسیده که همین دیروز یک عضو کمیسیون عمران مجلس در این‌باره گله کرد و در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: «گرانی سرسام آور مصالح ساختمانی به ویژه سیمان و میلگرد، نَفَس بازار نابسامان مسکن را در فصل ساخت و ساز و عمران به شماره انداخته است. عامل اصلی این وضعیت و بازار سیاه چیست؟ سیمان که دیگر به عنوان کالای تولید داخل ربطی به تحریم ندارد». این در حالی است که همزمان یکی دیگر از اعضای کمیسیون عمران مجلس می‌گوید: «نوسانات ارزی و سیاست‌های غیر قابل قبول اقتصادی از عوامل اصلی گرانی سیمان است». نکته قابل‌توجه این است که با وجود گرانی عجیب بسیاری از مصالح ساختمانی، همچنان بهارستانی‌ها به دنبال طرح‌های خود برای کاهش دستوری قیمت در این بازار هستند؛ طرح‌هایی که با توجه به بالا رفتن هزینه ساخت، بعید به نظر می‌رسد بتواند در بلندمدت راهکاری برای کاهش قیمت‌ها در این بازار باشد. یکی از این راهکارها طرح مالیات بر خانه‌های خالی و دیگری هم ایجاد وزارت‌خانه مستقل برای مسکن است. مالیات‌ستانی از خانه‌های خالی موضوعی است که از سال‌ها پیش دولت به دنبال آن بود و در نهایت با طراحی سامانه املاک و اسکان آن را اعلام کرد. اما حالا با گذشت ماه‌ها از اجرای این طرح به نظر می‌رسد با توجه به نبود اطلاعات کامل و شفافی از شیوه خوداظهاری املاک به وجود آمده باید از شکست سیاستی صحبت کرد که قرار بود مشکل کمبود عرضه مسکن را حل و فصل کند و حالا مانند معضلی باقی مانده است. نکته قابل‌توجه این است که طرح مالیات از خانه‌های خالی در سال‌های گذشته نیز مطرح بوده و به عنوان مثال در سال‌های 96 تا 97 نیز بارها کارشناسان از شکست این طرح سخن گفته بودند، چند سال پیش بود که یک کارشناس در این‌باره گفته بود: «وضع مالیات بر خانه‌های خالی محکوم به شکست است چرا که حتی اگر همه شرایط برای دریافت آن فراهم باشد، به دلیل مشکلات فرهنگی این طرح قابلیت اجرایی ندارد و بسیاری از افراد با ترفندهای مختلف مانع از پرداخت خود به سازمان امور مالیاتی خواهند شد». اتفاقی که این‌روزها مشهود است و با نگاهی به هزینه‌های ساخت به سادگی می‌توان شکست آن را در ماه‌های آتی پیش‌بینی کرد. طرح مالیات بر خانه‌های خالی تنها طرحی نیست که در میان شلوغی‌های رسانه‌ها در زمینه افزایش مصالح ساختمانی خبرساز شده. این‌روزها صحبت از ایجاد وزارت‌خانه مسکن برای کنترل قیمت‌ها در این بازار نیز در میان بهارستانی‌ها مطرح است که با توجه به بالا رفتن هزینه‌های ساخت بعید به نظر می‌رسد در صورت اجرا به نتیجه برسد. گفته می‌شود از سال ۱۳۹۶ تاکنون برخی نمایندگان مجلس به دنبال تفکیک وزارت راه و شهرسازی و جداسازی حوزه مسکن از راه هستند که هنوز این موضوع محقق نشده است؛ با این حال نمایندگان اخیرا گفته‌اند برای کنترل بازار مسکن پیگیر طرح تفکیک وزارت راه و شهرسازی به دو وزارتخانه مسکن و شهرسازی و حمل و نقل و لجستیک هستند. این در حالی است که گرانی مصالح ساختمانی بخصوص سیمان همچنان خبرساز است. افزایش قیمت سیمان از 44هزار تومان به بیش از 70هزار تومان در حالی است که همزمان خبرهایی از بالا رفتن قیمت میلگرد نیز شنیده می‌شود؛ به‌طوری‌که گفته می‌شود میلگرد از ۱۴هزار تومان به ۲۰هزار تومان رسیده. سیمان و میلگرد پراستفاده‌ترین مصالح در ساختمان است که به گفته کارشناسان، گرانی این دو محصول می‌تواند بر قیمت تمام شده مسکن تاثیر بگذارد. 

قیمت سیمان و معطلی پروژه‌های ساخت و ساز

بازار سیمان آشفته شده. برخی از سازندگان مسکن می‌گویند به دلیل پیش‌بینی‌های خود درباره قیمت سیمان، چندین تریلی، سیمان خریده‌اند تا هم هزینه ساخت‌وسازشان افزایش نیابد، و هم بتوانند در صورتی که قیمت هر متر مربع واحد مسکونی افزایش یابد، سود بیشتری را عاید خود کنند. برخی هم اما همچنان یک‌لگنه‌پا معطل ارزانی سیمان هستند. به هر حال همه شرایط برای بالا رفتن قیمت مسکن حسابی فراهم است. به دنبال صعود قیمت هر پاکت سیمان به ۷۰ تا ۱۰۰ هزار تومان، پروژه‌های اقدام ملی مسکن هم دچار اختلال شده و سازندگان امیدوارند با وصل شدن برق شبانه کارخانجات سیمان و تحقق وعده ارزانی تا دو سه هفته آینده کارها را از سر بگیرند؛ در عین حال تولیدکنندگان سیمان از چنبره زدن ۳۰ نفر در بازار محصولات خود سخن می‌گویند. به گزارش ایسنا، قطعی برق کارخانجات، کاهش عرضه سیمان و افزایش قیمت از حدود ۳۵ هزار تومان به ۷۰ تا ۱۰۰ هزار تومان به شکل تعطیلی بسیاری از کارگاه‌های ساختمانی بخش خصوصی و طرح اقدام ملی مسکن بروز پیدا کرد. محمود محمودزاده ـ معاون وزیر راه و شهرسازی ـ در گفت‌وگو با ایسنا گفت: «به هر حال افزایش روزهای اخیر قیمت سیمان و فولاد در سرعت اجرای پروژه‌های مسکن ملی تاثیرگذار بوده است».  وزارتخانه‌های نیرو و صمت توافق کرده‌اند برق شبانه کارخانجات از ساعت ۲۴ تا ۸ صبح وصل شود و کارخانه‌های سیمان در شب با ۱۰۰ درصد و در روز با ۳۰درصد توان کار کنند. این مسئله امیدواری را برای کاهش قیمت‌ها ایجاد کرد. رئیس انجمن سیمان هم وعده داد: از لحظه‌ای که برق کارخانجات به صورت مستمر وصل و تولید سیمان شروع شود حداکثر فاصله بین دو الی سه هفته زمان می‌برد تا قیمت تعادل پیدا کند و به قیمت‌های قبلی باز گردد.
رضا جمارانیان با تقسیم‌بندی قیمت سیمان به قبل و بعد از قطع برق گفت: «در زمستان ۱۳۹۹ قیمت هر پاکت سیمان ۵۰ کیلویی طبق مصوبه ۱۶هزار تومان بود که با همین نرخ از درب کارخانه به بازار بورس می‌رسید. اما به دلیل آنکه عوامل توزیع و واسطه‌ها آن را می‌خریدند تا به مصرف کننده می‌رسید به ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان افزایش پیدا می‌کرد». این عدد ما را به یک مبلغ ۶۰۰۰ میلیارد تومانی می‌رساند که به جیب دلالان روانه شد.
با این‌که سیمان در بورس کالا عرضه می‌شود و همه افراد دارای کد بورسی می‌توانند دست کم ۱۰ تن خریداری کنند، به دلیل ماهیت سیمان هنوز قیمت‌گذاری سنتی سیمان در بازار وجود دارد. هم‌اکنون ۴۴ شرکت سیمانی در بورس کالا پذیرش شده‌اند که این تعداد ۷۰درصد ظرفیت تولید سیمان کشور را در اختیار دارند. اما بنا به گفته سیدجواد جهرمی ـ معاون بورس کالا ـ منافع ۳۰درصد باقی مانده به اندازه‌ای است که نمی‌خواهند وارد بورس شوند. بنابراین توافق شده سایر شرکت‌ها طی هفته‌های آینده در بورس پذیرش شوند اما وزارت صمت همراهی نکرده؛ چون بخشی از وزارتخانه مخالف و بخشی دیگر موافق عرضه سیمان در بورس هستند. در حال حاضر حدود ۳۰۰۰ نفر کد برای خرید سیمان دریافت و ۱۴۰۰ نفر خرید کرده‌اند. سازمان بورس موافقت کرده هر فردی که کد بورسی در اختیار دارد می‌تواند حداقل ۱۰ تن سیمان خریداری کند که از هفته‌های آینده اعلام خواهد شد تا مشتریان برای خرید سیمان مشکل نداشته باشند. البته خرید باید در سامانه جامع تجارت و سامانه انبار رصد شود تا فردی که خرید انجام داده کالا را به کجا برده و در زنجیره چه اتفاقی برای کالا افتاده است. این موضوع که تا چه حد باید به برگشت قیمت سیمان به نرخ‌های قبل از قطعی‌های برق امیدوار باشیم یک موضوع است اما وجود دلالان و واسطه‌ها هنوز این بخش را آزار می‌دهد؛ تا جایی که رضا جمارانیان ـ رئیس انجمن تولیدکنندگان صنعت سیمان ـ چند شب قبل در یک برنامه تلویزیونی از وجود۳۰ نفر واسطه سیمان که مصرف کننده و تولیدکننده را نابود کرده‌اند صحبت کرد. به گفته جماران، این عده بیش از ۱۵ سال است که بازار سیمان را در دست دارند.