سودای اردوغان؛ نفوذ در کابل

همدلی|  محسن رفیق: همزمان با خروج نظامیان غربی از افغانستان و تسلط نیروهای طالبان بر بخش وسیعی از این کشور، برخی کشورهای دیگر در قالب طرح قراردادهایی متعدد، خود را آماده حضوری قابل توجه در افغانستان می‌کنند. در این بین جدا از روسیه و چین، ترکیه نیز که در چند سال اخیر با مداخله در منازعات منطقه‌ای، تجربه‌های بسیاری کسب کرده است، در پی آن است تا با استفاده از روزنه‌های ایجاد شده، راهی برای نفوذ خود در این کشور جنگ‌زده پیدا کند. این در حالی است که این تحرکات ترکیه با واکنش قابل ملاحظه‌ای از سوی  نیروهای طالبان روبه‌رو شده و هشدارهای زیادی را از سوی آنان روانه مقامات آنکارا کرده است.
در همین حال رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، به جز حضور در افغانستان، هدف مهمی چون ایجاد بهبود در روابط خود با آمریکا را نیز از همین منظر دنبال می‌کند. او به همین منظور موازی با خروج نظامیان ناتو و آمریکا از افغانستان، پیشنهاد داده است که تامین امنیت فرودگاه مهم شهر کابل به ترکیه سپرده شود؛ پیشنهادی که البته با واکنش شدید نیروهای طالبان روبه‌رو شده و اصل حضور نظامی و دیپلماتیک این کشور در افغانستان را با چالش‌هایی جدی روبه‌رو کرده است.
به گزارش فرانسه ۲۴، تسریع در روند خروج نظامیان آمریکا در چند هفته گذشته از افغانستان، گسترش برق‌آسای کنترل طالبان در چند استان افغانستان را تسهیل کرده است و در همین حال، با کاسته شدن از ابعاد هیات‌های دیپلماتیک خارجی در افغانستان، امنیت فرودگاه شهر کابل که درگاه اصلی افغانستان محصور در زمین به دیگر نقاط جهان به شمار می‌آید، با حساسیت شدیدی مواجه شده است. در همین حال طالبان اخیرا به ترکیه نسبت به گسترش حضور سربازانش در افغانستان برای تامین امنیت فرودگاه کابل و تبعات خودداری مقام‌های ترکیه‌ای در تجدید نظر در تصمیم‌شان و تداوم اشغال کشور، هشدار داده است.
این بیانیه چند روز بعد از آن مطرح شد که رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه گفت، آمریکا و ترکیه بر سر ابعاد یک ماموریت برای تامین امنیت فرودگاه کابل بعد از خروج نظامیان خارجی توافق کرده‌اند. پیشنهاد ترکیه برای اداره فرودگاه مهم کابل و تامین امنیت آن رسما در جریان اولین دیدار اردوغان با جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در حاشیه یک اجلاس ناتو در ماه ژوئن مطرح شد.
امنیت فرودگاه شهر کابل که برای حفظ حضور انسانی و دیپلماتیک بین‌المللی در افغانستان ضروری است، تبدیل به یک نگرانی فوری شده و به نظر می‌رسد پیشنهاد ترکیه خوشایند کشورهایی بوده که در تلاش برای کنار آمدن با تبعات خروج آمریکا از افغانستان هستند. اما مخالفت شدید طالبان با ترکیه در روزهای اخیر بر تغییرات چشمگیر قدرت در عرصه میدانی و اهمیت دیپلماتیک این گروه همچنان که مذاکرات صلح افغانستان  در شهر دوحه قطر از سر گرفته شده، تاکید می‌کند.
پرسش بسیاری از ‌تحلیل‌گران و اتباع ترکیه‌ای این است که آیا دولت اردوغان در ضمن چشمداشت طالبان به یک پیروزی در جنگ ۲۰ساله آمریکا، لقمه بزرگ‌تر از دهانش برداشته است یا خیر. پیشنهاد ترکیه در قبال فرودگاه کابل چند ماه بوده که در محافل سیاسی افغانستان مطرح شده و هشدار اخیر طالبان به آن نیز از نظر اکثر ‌تحلیل‌گران چندان تعجب‌آور نبود.
علی آدیلی، محقق و مدیر انستیتوی موسوم به شبکه ‌تحلیل‌گران افغانستان مستقر در کابل اظهار کرد:«این واکنش طالبان به خبر توافق بین آمریکا و ترکیه غیرمنتظره نبود. از نظر طالبان این به معنی عدم تمدید عملیات نظامی ‌بین‌المللی که در اواخر سال ۲۰۰۱ شروع شده، است. هدف طالبان در حال حاضر خارج شدن همه بازیگران ‌بین‌المللی از افغانستان است. هدف نهایی آنها تصرف کابل، شاید به طور نظامی و نه به عنوان بخشی از یک توافق به دست آمده از طریق مذاکره، است.» آدیلی متذکر شد که هشدار طالبان در قبال توافق مربوط به تامین امنیت فرودگاه کابل همچنین بر خلاف تضمین‌های مداوم آنها مبنی بر این که به منافع هیات‌های دیپلماتیک و عوامل انسان‌دوستانه در افغانستان آسیب نمی‌زنند، است.
هنوز جزئیات تعداد سربازان لازم برای تامین امنیت فرودگاه کابل مطرح نشده و خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه افزایش یافتن تعداد نظامیان یگان ۵۰۰ نفری این کشور در افغانستان را رد کرده است. همچنین هنوز شفافیت چندانی درباره این که آیا سربازان ترکیه تحت یک هیات فرماندهی ناتو خواهند بود یا نظیر ماموریت‌های نظامی آنکارا در سوریه، لیبی، و منطقه قره‌باغ در مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجان، با پرچم ترکیه در این کشور حضور پیدا خواهند کرد.
به گفته متین گورجان، یک کارشناس امنیتی ترکیه و نویسنده کتاب «در افغانستان چه چیزی اشتباه پیش رفت؟» عملیات امنیتی ترکیه بدون پوشش دیپلماتیک ناتو یا سازمان ملل خطرناک است. گورجان در مصاحبه تلفنی با فرانس ۲۴ توضیح داد: «اگر این به عنوان یک ماموریت سازمان ملل مطرح باشد، کار برای ترکیه آسان‌تر شده و به آن مشروعیت نیروهای صلحبان ‌بین‌المللی را می‌دهد. سربازان ترکیه‌ای همچنین می‌توانند در قالب یک ماموریت ناتو فعال باشند که در حال حاضر چنین موردی مطرح نیست. آمریکایی‌ها می‌گویند این ماموریت باید در چارچوب روابط دو جانبه بین ترکیه و افغانستان باشد. اما دولت افغانستان ضعیف بوده و این کار پر ریسک است.»
در همین حال طیب اردوغان در اظهارات چند روز پیش خود تاکید کرد که امیدوار به مشارکت پاکستان در تامین امنیت این فرودگاه است. اما به گفته ‌تحلیل‌گران طرح این مسئله بسیار آسان‌تر از عملیاتی کردن آن است. در همین زمینه یک مقام ارشد پاکستانی که نامش را فاش نکرد به فایننشال تایمز گفت: «اسلام آباد در ازای تامین پشتیبانی لجستیک و عبور از خاک پاکستان انتظار تبادل اطلاعات بر سر افغانستان از سوی ترکیه را دارد.» اسلام آباد تاکنون با مجوز دادن به آمریکا برای اجرای حملات هوایی به افغانستان از خاکش خودداری کرده است و به همین دلیل مشارکت پاکستان در هر گونه ماموریت ترکیه در افغانستان، با چالش‌های خاص خود همراه خواهد بود.
این در حالی است که سازمان اطلاعات ارتش پاکستان مدت‌ها به عنوان یک حامی ارشد طالبان مطرح بوده است؛ هر چند که دولت پاکستان هر گونه حمایت این کشور از این گروه را رد و عنوان می‌کنند که از نفوذ محدود بر این گروه افراط‌گرا برخوردار هستند. در سوی دیگر، طالبان نیز تاکید داشته که مدیون پاکستان نیست. اما مذاکره کننده‌های آمریکایی این ادعا را رد کرده و متذکر می‌شوند که نمایندگان طالبان در جریان مذاکرات صلح آمریکا و طالبان در قطر، به طور دائم برای رایزنی با رهبرانشان با پرواز به پاکستان رفته‌اند.
علی آدیلی، محقق و مدیر انستیتوی موسوم به شبکه ‌تحلیل‌گران افغانستان مستقر در کابل در این زمنیه می‌گوید: ‌من واقعا هیچ گونه حمایتی از جانب پاکستان از ماموریت ترکیه برای تامین امنیت فرودگاه را متصور نیستم. برای رخ دادن این اتفاق باید یک چیز چشمگیر برای پاکستان وجود داشته باشد. افغانستان به عنوان یک کشور با تاریخچه طولانی جنگ‌های داخلی عمدتا مبتنی بر اختلافات قومیتی، همچنین دسته بندی‌هایی دارد که می‌تواند قدرت‌های خارجی فعال در این کشور را ببلعد.»
متین گورجان، کارشناس امنیتی ترکیه نیز در این زمینه تاکید می‌کند:«‌ترکیه باید خودش را بالاتر از هویت‌های مذهبی، قومی و فرقه‌ای قرار دهد. در داخل افغانستان، همچنین دسته‌بندی بین آنهایی که خواستار تعامل با کشورهای غربی و جامعه ‌بین‌المللی هستند و تندروهای ایدئولوژیک متعهد به نظام‌های مبتنی بر شریعت وجود دارد.»
این در شرایطی است که شبکه آرای عمومی در ترکیه نیز یکپارچه نیست و دولت اردوغان باید این مورد را نیز به دقت رصد کند. شبکه‌های تلویزیونی حامی اردوغان کارشناسانی را نشان می‌دهند که اقدام اخیر رئیس جمهور ترکیه در گسترش نفوذ آنکارا در افغانستان تحسین می‌کنند اما منتقدانی نیز وجود دارند که این ماموریت را زیر سوال می‌برند. پیشتر مردم ترکیه از اقدامات نظامی اردوغان با درجات مختلف حمایت کرده‌اند. ۷۰درصد از آنها از عملیات‌ها علیه پ.ک.ک در عراق و سوریه حمایت کردند در حالی که تنها ۳۰درصد از مشارکت آنکارا در بحران لیبی حمایت کردند.
گورجان اظهار کرد: «من مطمئنم ماموریت در افغانستان با حمایت عمومی کمتری نسبت به ماموریت در لیبی مواجه می‌شود. خیلی از مردم می‌پرسند فایده اعزام سربازانمان به افغانستان در این مقطع زمانی چیست.» به گفته گورجان، در داخل ترکیه، حزب عدالت و توسعه نیز شکاف‌هایی بین حامیان پرو پا قرص اردوغان و محافل ضدآمریکایی در داخل این حزب که می‌پرسند چرا ترکیه با آمریکایی‌ها برای انجام کار کثیف آنها همکاری می‌کند، وجود دارد.
گورجان اظهار کرد:«بزرگ‌ترین ریسک ضربه بالقوه‌ای است که به قدرت نرم ترکیه در افغانستان ممکن است وارد شود. ترکیه در افغانستان به خاطر داشتن پیروزی نظامی نرم  از قدرت نرم برخوردار است؛ این پیروزی به شکلی متناقض به دست سربازانی رقم خورد که به دلیل داشتن ماموریت غیر رزمی، گلوله‌ای شلیک نکردند. اگر سربازان ترکیه با ظرفیت عملیاتی استقرار یابند و در اثر درگیری‌های احتمالی، شروع به شلیک کنند، این شهرتی که ارتش ترکیه در افغانستان در ۱۵ سال گذشته ساخته به آسانی میتواند در عرض یک چشم به هم زدن سقوط کند.»
در همین حال، ‌سخنگوی دفتر سیاسی طالبان درباره موضع این گروه نسبت به ماندن نیروهای ترکیه در افغانستان،‌ به صراحت تحقق چنین امری را رد کرد. به گزارش ایسنا، محمد نعیم، سخنگوی دفتر سیاسی طالبان در مصاحبه با عربی۲۱ گفت:«ما با ماندن نیروهای ترکیه در افغانستان در چارچوب پیمان ناتو و به موجب توافق بین آنکارا و واشنگتن به بهانه تأمین امنیت فرودگاه کابل و مقرهای دیپلماتیک خارجی مخالفیم. در صورتی که نیروهای ترکیه در افغانستان بمانند ما علیه آن‌ها می‌جنگیم. بعید است با توجه به ارزش‌های دینی، فرهنگی و نژادی میان مردم دو کشور، افغان‌ها درباره این نیروها سهل‌انگاری به خرج دهند.»
او گفت:«ما متعهد شده‌ایم تا به زیرساخت اصلی و منافع کشورهای دیگر تجاوز نکنیم. آنکارا قبلا تعهد داده که دست به هیچ اقدامی که مورد قبول ما نباشد، نزند. اما متأسفانه بعدا در رسانه‌ها شنیدیم که آن‌ها در افغانستان می‌مانند. این موضوع به پایان رسیده است و هیچ گفت‌وگویی درباره آن با ترکیه وجود ندارد. هرچند که تماس‌هایی میان طالبان و طرف‌های مختلف منطقه‌ای و فعال در عرصه افغانستان که تمایل به شراکت و دوستی دارند، وجود دارد. همکاری پاکستان با ترکیه در این راستا مشکلی برای ما ایجاد نمی‌کند. براساس توافق صلح با آمریکا نباید هیچ طرف خارجی در امور افغانستان دخالت کند و طالبان ثابت کرده که عملا نماینده قانونی مردم افغانستان است.»