مسابقه نقدینگی و تورم روی اعصاب مردم

همدلی| حتی اگر فشار معیشت در زندگی خیلی از ماها این‌روزها محسوس نباشد، از زبان بسیاری از اطرافیان ما حداقل روزی یکی دو بار شنیده می‌شود. اقشار ضعیف و متوسط از گرانی مرغ گرفته تا ارزانی جان آدمیزاد گله دارند؛ نکته قابل‌توجه این است که غذاهای ساده و ارزان گذشته، حالا دیگر به لاکچری‌های منوی رستوران‌ها تبدیل شده و خلاصه این‌که کولاک گرانی حداقل در بازار خوراکی‌ها کم نگذاشته است؛ تا جایی که گفته می‌شود هر کاسه آب‌دوغ‌خیار حدود 430هزار تومان در اپلیکیشن‌ها و کسب‌وکارهای اینترنتی در حال فروش است. هزینه درست کردن این غذای ساده در خانه‌ هم کم نیست، بر اساس برآوردها، هر کاسه از این غذای ساده و سنتی در خانه حدود 380هزار تومان آب می‌خورد. این گلایه‌ها در حالی مطرح است که بسیاری از ما این‌روزها شاهد مهاجرت اطرافیان‌مان به شهرهای کوچک به دلیل بالا رفتن هزینه‌های زندگی در پایتخت هستیم، در این میان سهم مسکن روز به روز در سبد معیشت جای بیشتری باز می‌کند و داستان باز و بی‌سرانجام تورم هر روز به جاهای باریک‌تری می‌رسد. طبق اعلام بانک مرکزی نرخ ارز و قیمت مسکن در خرداد امسال نسبت به ماه قبل افزایشی بوده است. این‌ها همگی نشان می‌دهد که وضعیت اقتصادی و معیشت خوب نیست و برای تشریح آن نیازی به گزارش‌های بلند مراکز رسمی نیست. به نظر می‌رسد کارنامه اقتصادی دولت دوازدهم به طرز فاجعه‌آوری در حال بسته شدن است. در حالی بر اساس بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، افزایش نرخ ارز مهم‌ترین عامل کوتاه‌مدت و کسری بودجه دولت و رشد نقدینگی مهم‌ترین عامل بلندمدت موثر بر نرخ تورم بوده است که جدیدترین آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، نشان می‌دهد که قیمت 25کالا فقط در دومین ماه بهار امسال حدود دو تا پنج برابر رشد کرده است؛ به‌طوری‌که گفته می‌شود قیمت برخی از انواع خوراک دام و طیور، برنج، روغن، مرغ و همچنین آهن‌آلات و لاستیک در اردیبهشت امسال بیش از ۱۰۰درصد افزایش داشته و بین دو تا بیش از پنج برابر شده و ۴۰ کالا از جمله گوشت، برنج، لبنیات، حبوبات، شکر و چای بیش از ۵۰درصد گران شدند. این افزایش قیمت‌ها در حالی مطرح است که همزمان گزارش قابل‌توجهی نیز از سوی بانک مرکزی در زمینه رشد نقدینگی منتشر شده که نشان می‌دهد از خرداد سال گذشته تا پایان خرداد امسال، یک هزار و 46 هزار و 924 میلیارد تومان و در سه ماهه اول امسال 227 هزار و 924 میلیارد تومان به حجم نقدینگی افزوده شده است. طبق اعلام بانک مرکزی حجم نقدینگی در 12ماهه منتهی به خرداد ماه امسال 39.4 درصد رشد داشته که نسبت به پایان اسفند ماه سال گذشته 6.6درصد افزایش نشان می‌دهد. همچنین، طبق این آمار، پایه پولی در سه ماهه اول امسال با رشد 9.2درصدی به 501 هزار و 107 میلیارد تومان رسیده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 30.7 درصد (117 هزار و 757 میلیارد تومان) رشد داشته است.

 گرانی؛ از شیر مرغ تا جان آدمیزاد 

 نگاهی به قیمت کالاهای اساسی به خوبی از فاجعه رشد نقدینگی در کشور خبر می‌ دهد. آن طور که گزارش اخیر وزارت صمت نشان می‌دهد از میان 94 کالای بررسی شده، از بهار سال گذشته تا حدود دو ماه پیش، قیمت بیش از 20 کالا روند صعودی گرفته و گفته می‌شود که بیشترین افزایش قیمت مربوط به جوجه یک روزه است که قیمت آن در مدت یاد شده ۴۳۲.۲درصد افزایش یافته و ۵.۳برابر شده است. در کنار آن باید به کنجاله سویا وارداتی با ۱۵۳.۸درصد،  جو داخلی و خارجی با ۱۵۲.۳ و ۱۳۷درصد،  ذرت داخلی با ۱۲۲.۴درصد و سبوس گندم با ۱۱۰درصد افزایش قیمت اشاره کرد؛ چراکه این کالاها نیز به عنوان خوراک دام و طیور بر قیمت مرغ، گوشت، تخم مرغ و لبنیات نیز تاثیرگذارند. قیمت مرغ زنده و گوشت مرغ تازه نیز در همین ماه با افزایش ۱۳۷.۲ و ۱۲۳.۲درصدی نسبت به اردیبهشت پارسال به حدود ۱۷هزار و ۶۰۰ و ۲۵ هزار تومان رسیده است. البته قیمت مرغ در روزهای اخیر به بیش از ۳۵هزار تومان رسیده است. این در حالی است که فروردین ماه سال جاری قرارگاه ساماندهی مرغ، قیمت مصوب هر کیلو مرغ گرم را برای مصرف کننده ۲۴هزار و ۹۰۰تومان تعیین کرد ولی این قیمت بیشتر از یک ماه دوام نداشت و مرغ از اواخر اردیبهشت ماه و اوایل خرداد در یک مرحله به ۳۰هزار تومان و در مرحله دوم یعنی ابتدای تیرماه به حدود ۴۰هزار تومان نزدیک شد. در این میان برخی از کالاهای دیگری که قیمت آن‌ها طی یک سال بیش از دو برابر شده شامل برخی از انواع حبوبات، برنج و روغن است؛ به‌طوری که در اردیبهشت امسال قیمت برنج هندی، نخود، کره پاستوریزه، روغن نیمه جامد ۴.۵ کیلویی و حلب ۱۶ کیلویی روغن نباتی معمولی به ترتیب ۱۴۲.۶، ۱۳۲.۲، ۱۲۴.۸، ۱۲۸.۷ و ۱۳۴.۵ درصد نسبت به اردیبهشت سال قبل افزایش یافته است. بنابراین در اردیبهشت ماه امسال قیمت هر کیلو برنج هندی به ۲۴ هزار و ۲۰۰ تومان، نخود به ۲۸ هزار و ۲۰۰، کره پاستوریزه به بیش از ۱۰ هزار تومان، روغن نیمه جامد ۴.۵ کیلویی و حلب ۱۶ کیلویی روغن نباتی معمولی به حدود ۸۲ و ۲۷۵ هزار تومان رسیده است. 
همچنین یازده کالای دیگر با افزایش قیمت بیش از ۱۰۰ درصد در گروه آهن آلات شامل تیر آهن نمره ۲۷ با ۱۴۳.۸ درصد، دو نوع میلگرد با ۱۱۳.۲ و ۱۱۴.۹ درصد، ورق سیاه با ۱۳۸.۳ درصد، دو نوع سیم با ۱۴۹.۷ و ۱۶۴.۶ درصد، سیمان تیپ دو با ۱۰۵.۲ درصد و همچنین لاستیک برخی از انواع خودروها قرار دارد.

  کالاهایی که بیش از ۵۰ درصد گران شدند

در این میان ۴۰ کالا هم بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد افزایش قیمت داشتند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها برنج تایلندی و پاکستانی باسماتی با ۸۶.۲ و ۷۲.۲ درصد،  شیر خام درب دامداری،  شیر و ماست پاستوریزه پرچرب با ۷۸.۲ و ۷۵.۲ و ۵۷.۲ درصد، شکر بسته بندی و کیلویی با ۷۶.۳ و ۶۷.۶، قند شکسته با ۶۶.۱،  تخم مرغ با ۶۲.۷ درصد،  گوساله زنده ۵۴.۷، گوشت گوساله مخلوط با ۵۲.۲، لپه و لوبیا چیتی با ۷۷.۱ و ۵۳.۸، ماکارونی ۷۰۰ گرمی با ۵۱.۶، روغن مایع سرخ کردنی با ۵۴.۴، انواع چای خارجی با ۶۵ تا ۷۶ درصد بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد افزایش قیمت داشته است.
بر این اساس در اردیبهشت امسال قیمت هر کیلو برنج پاکستانی باسماتی و تایلندی ۲۴ هزار و ۷۰۰ و ۱۴ هزار و ۳۰۰ تومان،  شیر خام درب دامداری ۴۸۰۰، شکر بسته بندی و کیلویی حدود ۱۲ هزار تومان، قند شکسته ۱۴ هزار و ۵۰۰، گوشت گوساله مخلوط ۱۱۵ هزار تومان، انواع چای خارجی ۵۰۰ گرمی حدود ۱۱۵ هزار تومان و هر قطعه تخم مرغ ۱۵ هزار و ۵۰۰ تومان شده است.
انواع دیگر تیرآهن، سیمان، گچ،  لاستیک، یخچال و ماشین لباسشویی تولید داخل، انواع شوینده شامل پودر، مایع ظرفشویی و دستشویی و صابون و همچنین انواع کاغذ چاپ و روزنامه از جمله دیگر کالاهایی است که قیمت آن‌ها بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است.
از بین مهم‌ترین کالاهایی که در مدت یاد شده کمتر از ۵۰ درصد افزایش قیمت داشتند هم می‌توان به برنج طارم اعلا و داخلی هاشمی با حدود ۴۰ تا ۴۲ درصد، عدس با ۳۹.۶، پیاز و گوجه فرنگی با حدود ۲۵، موز با ۴۸.۶ گوشت گوسفندی مخلوط و گوسفند زنده با ۴۰.۹ و ۳۴.۸ درصد، روغن موتور با حدود ۳۱ تا ۴۴ درصد و آرد صنف و صنعت با ۲۹.۲درصد و دستمال کاغذی با حدود ۲۹درصد افزایش قیمت اشاره کرد. نکته قابل‌توجه این است که در این میان در مدت یاد شده قیمت هیچ کدام از کالاها نسبت به سال گذشته کاهش نداشته و در کل کالاهای اساسی به طرز فجیعی معیشت را بر دهک‌های درآمدی پایین تنگ کرده‌اند. 

 شتاب نقدینگی و تورم 

در حالی در سه ماهه ابتدایی سال جاری، نقدینگی از رشد 228 هزار میلیارد تومانی برخوردار شده که به گفته کارشناسان، یکی از مهم‌ترین دلایل رشد نقدینگی استقراض مستقیم و غیرمستقیم دولت از بانک مرکزی و رشد 23برابری بدهی بانک‌های خصوصی به بانک مرکزی طی سال‌های اخیر بوده است. این رقم در حالی روز گذشته خبرساز شد که براساس آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی، در سال 99 که عبدالناصر همتی ریاست بانک مرکزی را برعهد داشت حجم نقدینگی 40.6درصد رشد کرده که این میزان از سال 1357 تاکنون بی‌سابقه بوده و در واقع یک رکورد محسوب می‌شود. آن طور که کارشناسان می‌گویند، زمین بازی دولت در اقتصاد کشور حالا دیگر محدود شده و دیگر نمی‌توان از ابزارهای دهه 90 برای کنترل تورم استفاده کرد. چند وقت پیش، یک اقتصاددان در این زمینه به فارس گفت: «منشأ‌ تورم در کشور به حکمرانی نظام پولی برمی‌گردد، اگر بانک مرکزی مقتدرانه ترازنامه بانک‌ها را کنترل کند، اگر نقش رگولاتوری خودش را به خوبی ایفا کند خلق پول کنترل می‌شود. 14کشور منطقه که اطراف ما هستند تورم آنها زیر 5درصد است و در برخی کشورهای منطقه تورم منفی است. چرا این اتفاق افتاده است؟ اول سیاست‌گذاران مجهز به دانش و ابزارهای پولی باشد. دوم اقتدار لازم داشته باشد اما این اقتدار وجود ندارد و به همین دلیل بانک مرکزی قلّک دولت می‌شود». به گفته داوود منظور: «بنابراین در گام دوم دولت آینده باید اقتدار به بانک مرکزی بدهد. نباید درآمد ارزی قابل تصرف به بانک مرکزی فروخته شود. اگر ارز قابل تصرف هم باشد باز هم به‌گونه‌ای باید مدیریت شود که پایه پولی از محل آن رشد نکند. همین روندها باعث تورم می‌شود». در مجموع به گفته آگاهان اقتصادی، در صورتی که بخواهیم به سمت کنترل تورم پایدار پیش برویم، باید دولت با استفاده از ابزارهایی که در اختیار دارد به سوی کنترل رشد نقدینگی برود. اما در صورتی که بخواهد با شیوه‌ای که در ابتدای دهه 90 پیش گرفت تورم را کاهش دهد، این کنترل صرفا کوتاه‌مدت خواهد بود در آینده آثار سوء این روش مدیریتی دیده خواهد شد.