خاورمیانه، آبستن تغییر

همدلی| خاورمیانه در حال پوست‌‌انداختن است و این را می‌توان درتغییر هر روزه رویکرد کشورهای این حوزه، مورد توجه قرار داد. این امر که با آغاز خروج نیروهای آمریکایی و غربی از افغانستان و عراق و همچنین تغییر سیاست‌ورزی ایالات متحده در قبال متحدین سنتی خود در این منطقه آغاز شده است، دومینووار سیاست‌های کشورهای مهم منطقه را نیز متاثر ساخته است. در این میان تغییر آرام روابط سرد بین ایران و عربستان و گفت‌وگوهای هیات‌های سیاسی این دو کشور، اقدامات میانجی‌گرایانه پادشاه عمان و همچنین بروز اختلافاتی بین امارات و عربستان سعودی، نمونه‌هایی از تحولات جدید در این منطقه مهم ارزیابی می‌شوند. اتفاقاتی که البته با لحاظ کردن توافقات امنیتی جدید بین ایران و مصر، روند دگرگونی پر شتاب خود را بیشتر از پیش، نشان می‌دهند.
روز گذشته یک رسانه عربی مدعی شد که هیاتی از ایران به قاهره رفته و ‌مذاکراتی با مسئولان عالی‌رتبه مصر انجام داده است. در این زمینه روزنامه العربی الجدید به نقل از برخی منابع مصری مدعی شد که اخیرا مذاکراتی میان ایران و مصر با هدف بهبود روابط میان دو کشور و رسیدن به رویکردهای نزدیک درخصوص برخی پرونده‌های منطقه‌‌‌ای انجام شده است. این منابع گفته‌‌اند که هفته گذشته قاهره میزبان یک هیات ایرانی بوده است و این هیات با مسئولین عالی‌رتبه سازمان اطلاعات مصر دیدار و در رابطه با مسائل حساس میان دو کشور که منجر به بحران روابط شده است، بحث و رایزنی کرده‌‌اند.
بر این اساس اعلام شده است که هدف از برگزاری این مذاکرات ایجاد روابط کامل میان دو کشور نیست بلکه هدف اصلی، ایجاد روابط متوازن از طریق کانال‌های روشن و دائمی با هدف همکاری‌های دوجانبه درخصوص مسائل مختلف و برای جلوگیری از هرگونه درگیری است. این منابع در پاسخ به این سوال که این رویکرد مصر ممکن است منجر به خشم برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند عربستان و امارات شود، تاکید کردند: «اخیرا در سیاست خارجی مصر تحول بزرگی ایجاد شد و رویکرد جدید سیاست خارجی مصر این است که کلید روابط و منافع خود را به هیچ کشوری ندهند هرچند که روابطی قوی با آن کشور داشته باشند.»
این منابع مدعی شدند: «این تحول بزرگ در سیاست خارجی مصر درپی پیام‌های ایران در راستای گسترش روابط با قاهره بوجود آمد اما مصر تاکنون به این پیام‌ها هیچ واکنشی نداشت و آخرین این پیام‌ها توسط ناصر کنعانی، رئیس دفتر حافظ منافع ایران در قاهره به مقامات مصری رسید.راین جلسات مقدماتی که میان مسئولان امنیتی دو کشور انجام شد منجر به برخی رویکردهای جدید شد که در راس آن‌ها عدم اهانت دو طرف به یکدیگر وعدم به کارگیری خطاب سیاسی و رسانه‌‌‌ای هجومی است. سازمان اطلاعات مصر نیز به رسانه‌های داخلی دستور داده است که هیچ‌گونه اهانتی به ایران و هم پیمانان آن در منطقه نکنند.»
بر اساس گزارش این منابع، یکی از اهداف مصر از ایجاد تحول در روابط با ایران، تلاش برای ایفای نقش جدید به عنوان میانجیگر میان تهران و کشورهای عربی خلیج فارس است که این امر مزایایی اقتصادی برای مصر دارد. این منابع در ادامه مدعی شده‌‌اند که دو طرف ایرانی و مصری بیشتر در خصوص فعالیت ایران در منطقه دریای سرخ و یمن و میزان تاثیرگذاری آن بر منافع مصر رایزنی کردند و طرف ایرانی حامل پیام‌هایی بودند که همگی مبتنی بر آمادگی تهران برای مراعات شرایط و نگرانی‌های مصر و ایجاد امنیت کشتیرانی برای این کشور در دریای سرخ و تنگه باب المندب است زیرا این مسئله امری حیاتی برای قاهره به شمار می‌رود. منابع مصری همچنین خاطرنشان کردند که هیات‌های ایرانی و مصری در خصوص اوضاع سوریه و مشارکت شرکت‌های مصری در بازسازی عراق نیز رایزنی کردند.
احتمال تغییر در روابط ایران با مصر در حالی رسانه‌‌‌ای شده است که پیش‌تر هیات‌هایی از سوی دو کشور ایران و عربستان به میزبانی عراق با هم گفت‌وگو کرده بودند. این در حالی است که مقام‌های رسمی این دو کشور نیز بارها در سخنان خود از تمایل خود برای بازگشت به روابط حسنه پیش تاکید کرده بودند. در همین حال روز یک شنبه، هیثم بن طارق، سلطان عمان برای اولین پس از به قدرت رسیدن به عربستان سعودی سفر کرد و با شاه سعودی در شهر در‌ حال ساخت نئوم، در شمال غرب این کشور دیدار و رایزنی کرد. بر اساس برخی گمانه زنی‌ها، فرضیه میانجیگری عمان برای ایجاد همگرایی میان ریاض و تهران در سایه جریان داشتن مذاکرات میان دو طرف و ایجاد توافق نهایی درباره پرونده هسته‌ای ایران به عنوان بخشی از اهداف این سفر تعریف شده است.
تغییرات خاورمیانه البته تنها به تغییر در رویکرد سیاسی کشورهای مهمی چون ایران، عربستان و مصر باز نمی‌گردد. فاش شدن اختلافات مهم امارات متحده عربی و عربستان سعودی در دور جدید نشست سازمان کشورهای صادرکننده نفت، که با اظهار نظرهای  وزرای انرژی دو کشور، حالتی علنی به خود گرفت، نشان دیگری از قدرت نمایی برخی کشورهای منطقه علیه دیگری است. آخرین نمود این تختافات، چند روز پیش پدیدار شد و عربستان سعودی اعلام کرد که پروازهای خود را به سه کشور از جمله امارات به علت پیشگیری از گونه جدید کرونا تعلیق کرده است که البته در برابر این اقدام، امارات نیز مقابله به مثل کرد و شرکت هوایی طیران الامارات نیز تمام پروازهای خود به عربستان سعودی را تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق درآورد.
روزنامه انگلیسی فاینشنال تایمز به تازگی و در گزارشی تحت عنوان «امارات قدرت خود را به رخ عربستان سعودی می‌کشد»، به ریشه این اختلافات پرداخت و نوشت: «در امارات، به تهدیدهای عربستان سعودی برای جلوگیری از دست‌یابی شرکت‌های چندملیتی به قراردادهای دولتی سودآور، به عنوان یک حمله ضمنی به دبی، مرکز تجاری امارات، نگریسته می‌شود، اما عربستانی‌ها خاطرنشان می‌کنند که کشمکش‌های اوپک مسئله‌ای کاری است و محدودیت‌های کرونایی مربوط به موضوع سلامت می‌شود نه سیاست.»