گلایه‌های آخر

همدلی|  محسن رفیق: پس از چندین دور از گفت‌وگوهای جدید برجامی و نشست‌های پیاپی مقام‌های سیاسی در وین، اکنون به نظر می‌رسد که شتاب اولیه این مذاکرات به نقطه صفر رسیده و عملا روند آن به طور کامل متوقف شده است. بر این اساس، مذاکرات به علت رسیدن به مرحله تصمیم‌گیری، لزوم تداوم خود را از دست داده است و طرفین غربی به دنبال پاسخی از سوی ایران در برابر مطالبات درخواست شده‌‌اند. این در شرایطی است که بر اساس بسیاری از گمانه‌زنی‌ها، ایران نیز به دنبال آن است تا ادامه حل و فصل منازعات هسته‌‌‌ای را تا روی کار آمدن دولت جدید به تاخیر بیندازد، امری که به وضوح در گزارش جدید وزیر خارجه کشور به مجلس و نامه آمیخته به گلایه او در زمینه مشکلات ایجاد شده در این مسیر، خود را نشان داده است.
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه روز گذشته بیست و دومین گزارش سه ماهه وزارت امور خارجه در مورد اجرای برجام را تقدیم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی کرد. بخشی از این گزارش شامل آخرین وضعیت مذاکرات برجام و مذاکرات صورت گرفته در وین است. 44 صفحه از این گزارش ۲۶۲صفحه‌‌‌ای در قالب ۱۴بخش به ارائه گزارشی ار تحولات برجام در طول شش سال گذشته پرداخته است و مابقی به نامه‌نگاری‌ها و اسناد مربوط به برجام اختصاص دارد.
در بخشی از این گزارش ۲۶۲صفحه‌‌‌ای که همراه با نامه ظریف به رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ارسال شده و با عنوان «وآخر دعوانا» آغاز شده، وزیر خارجه با اشاره به تحمل برخی ناسزاها و اتهامات ناروا، می‌نویسد:«پس از دو سال مذاکره فشرده و طاقت‌فرسا برای دستیابی به یک توافق قابل قبول و نیز شش سال کوشش نفس‌گیر برای حراست از حقوق ملت شریف ایران و جلوگیری از متلاشی شدن توافق همراه با هشت سال ناسزا شنیدن، خون خوردن و دم نیاوردن بر سر اتهاماتی ناروا، اینک این مسئولیت به برادران و خواهرانی تازه نفس و پرنشاط تقدیم می‌شود.»
محمدجواد ظریف که پیش‌تر نیز در فایل صوتی منتشر شده‌‌‌ای از او، میدان را عامل اصلی تعیین سیاست خارجی معرفی کرده و وزارت خارجه را تقریبا بی‌تاثیر دانسته بود،‌ در بخش دیگری از نامه خود به رئیس کمیسیون امنیت ملی، آورده است:«منافع ملی و مصالح عالی مردم و کشور اقتضا می‌کند که سیاست خارجی صحنه دعوای سیاسی و جناحی داخلی نباشد. نقد سازنده نیازمند ارائه پیشنهاد عملی و واقع‌بینانه است و نه صرفا خرده‌گیری، حتی از نوع منصفانه. همزمان باید پذیرفت که کارگزاران دیپلماسی و سیاست خارجی، تصمیم‌گیر نهایی نیستند و در همه جای دنیا مجری تصمیمات نهادهای بالادستی می‌باشند.»
وزیر خارجه که پیشتر مخالفانش در سریال گاندو از او یک چهره منفعل، بی‌عمل و واداده نشان داده بودند و او برای شکایت از صداوسیمای تحت امر رهبری، گلایه‌ خود را نزد ایشان برده بود، در ادامه نامه خود آورده است: «هر سیاست نقاط قوت و ضعف دارد. مخالفان یک سیاست ضمن اظهارنظر و نقد سازنده نباید اجرای سیاست اتخاذ شده را مختل کنند. مانع‌تراشی مخالفان در اجرای سیاست‌های متخذه نه تنها باعث اصلاح آن سیاست نمی‌شود، بلکه موافقان سیاست را به سرسختی می‌کشاند، مانع دستیابی به حداقل منافع ناشی از آن سیاست می‌شود و همواره بهانه‌‌‌ای به دست طرفداران سیاست برای مخالفان با ارزیابی دقیق و بازنگری ضروری می‌دهد.» 
ظریف در بخش دیگری از این نامه تاکید کرده است که اگر سنگ‌‌اندازی‌ها نبود موفقیت حاصل می‌شد، چرا که هر سیاستی اگر درست اجرا شود منافعی دارد و اگر در زمان اجرا دچار دعوا در اصل سیاست گردد، یقینا تمامی ضررهای مورد اشاره مخالفین واقع شده و هیچ یک از منافع متصور حاصل نمی‌گردد.
او با گلایه از منازعات داخلی پیش آمده در خصوص برجام، ادامه داده است:«اگر به عوض مناقشه و مجادله بر سر این‌که برجام پیروزی قطعی بود و یا شکست کامل- که حتما هیچ یک نبود- همگی کوشیده بودیم بیشترین منفعت را از برجام ببریم، چه بسا شرایط به گونه‌‌‌ای دیگر رقم خورده بود. اگر از ابتدا در پی استفاده حداکثری از هر میزان دستاورد برجام، حتی در بدترین نگرش‌ها- بودیم و مقدار بیشتری سرمایه خارجی جذب کرده و تعداد بیشتری از شرکت‌ها از همه نقاط جهان را به کشور کشانده بودیم، تحریم ایران و اعمال فشار حداکثری بسیار دشوارتر می‌شد. اگر در مورد ضرورت کار متوازن با شرق و غرب به یک اجماع ملی رسیده بودیم و از یک سو با خوش خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود نرنجانده بودیم و از سوی دیگر از همه امکانات برجام برای ایجاد منافع اساسی اقتصادی برای همه کنشگران-به شمول شعبات خارجی شرکت‌های آمریکایی- بهره برده بودیم هم دوستانمان سرخورده نمی‌شدند و در دوران سختی رهایمان نمی‌کردند و هم ترامپ برای فشار حداکثری با مانع جدی سردمداران جهانی- از جمله در داخل آمریکا- مواجه می‌شد. فقط نیاز بود همدل و هم صدا از همه امکانات برای اجرای بهینه سیاست کشور و پذیرش برجام استفاده می‌کردیم.»
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز روز گذشته در پاسخ به پرسش‌های مطرح شده از سوی خبرنگاران در این زمینه گفت:«باتوجه به پیشرفت‌های حاصله می‌توان این ارزیابی را ارائه نمود که به پایان مذاکرات وین نزدیک شده‌ایم. برخی موضوعات حل‌نشده کماکان باقی است، ولی آنچه که اهمیت دارد این است که وزن موضوعات حل‌شده خیلی بیشتر از مسائل حل‌نشده است. ما مسیر زیادی را تاکنون طی کرده‌ایم اما این راه باقی مانده از مسیر، مسیر ساده‌ای نخواهد بود. امیدواریم طرف‌های مقابل بتوانند تصمیمات خود را اتخاذ کنند، در این صورت ما نیز می‌توانیم به توافقی دست یابیم که مطلوب همگان خواهد شد.»
او همچنین اشاره کرد:«در وین، همه هیأت‌ها اذعان دارند که پیشرفت‌های نسبتا خوبی صورت گرفته و همگی بر جدیت خودرای ادامه مسیر و دستیابی به یک توافق برای احیای برجام تفاهم دارند، اما در همین راستا قبول دارند که برخی مسائل کلیدی باید از سوی مراجع تصمیم‌گیری در کشورها بررسی‌ شود. آنچه در کشورمان  مورد اجماع همه می‌باشد، این موضوع است که اولا تحریم‌های آمریکا باید به صورت موثر برداشته شود و ثانیا مطالبات فرابرجامی ارتباطی به این توافق ندارد. مکررا اعلام شده به محض اجرای کامل توافق هسته‌ای و راستی‌آزمایی آن، جمهوری اسلامی ایران نیز اجرای کامل تعهدات خود را از سر خواهد گرفت.»
خطیب‌زاده اضافه کرد:«مواضع ما از ابتدای مذاکرات هیچ‌گونه تغییری نکرده است و خواهان رفع تحریم‌ها و همین‌طور راستی‌آزمایی آنها و سپس ازسرگیری اجرای تعهدات از سوی کشورمان هستیم. از سوی دیگر آمریکا به عنوان ناقض برجام می‌بایست تضمین‌های لازم را بدهد. ما در مذاکرات وین، چارچوب منافع ملی، صرفا اهداف مشخص شده از سوی مسئولین عالیه نظام نظام  را دنبال می‌کنیم.» سخنگوی دستگاه دیپلماسی درخصوص پیش‌بینی زمان دستیابی به توافق نیز گفت: «به طور حتم برای دولت‌های دوازدهم و سیزدهم آنچه اهمیت دارد دستیابی به منافع عالیه مردم است و زمان در اینجا اهمیت ثانوی دارد. بدیهی است هرچه این مهم، سریعتر به نتیجه برسد آثار رفع تحریم‌ها زودتر در کشور نمایان می‌شود.»