خاموشی‌های گران

تاثیر قطعی برق به سبک مدرن زندگی امروزی، بی‌شک بسیار بیشتر از تصور ماست. کامپیوتر، تلویزیون، رادیو و در کل راه‌های ارتباطی مدرن، با هر گونه اختلالی در تامین برق، به سادگی خاموش می‌شود، درهای بانک بسته و پرداخت‌ها برای چند ساعت قطع می‌شود،‌‌‌‌‌ دیگر هیچ ای‌تی‌امی حاضر به انتقال سریع پول نیست، ایستگاه‌های گاز و بنزین سوختی به خودروها ارائه نمی‌دهند، غذاهای درون یخچال فروشگاه‌ها و حتی خانه‌ها در معرض فساد قرار گرفته و فشار آب هم فروکش می‌کند؛‌‌‌‌‌ این مسئله مخصوصا برای شهرهایی مانند تهران که برج‌نشینی رواج بیشتری دارد، هزاران دردسر تازه می‌آفریند. آنتن تلفن همراه می‌پرد، اینترنت قطع شده و لوازم برقی خانگی دیگر به درد پخت غذا نمی‌خورند، سیستم گرمایش و سرمایش به کلی خاموش شده و تازه آنجاست که می‌فهمی چقدر دنیای این‌روزها وابسته به برق است؛ آنجا که تماس با مراکز اورژانسی از پلیس گرفته تا آتش‌نشان و آمبولانس سخت‌تر شده و آسانسور و درهای برقی در جای خود خشک می‌شوند و در تمام مدت خاموشی به هیچ کاری نمی‌آیند. همه این‌ها یعنی هزینه؛ برای دولت و خانوارهایی که به اجبار هر روز چند ساعتی را با خاموشی‌ها سر می‌کنند. اما آیا کسی میزان دقیق هزینه‌های ناشی از قطعی برق را برآورده کرده؟ سکانداران وزارت نیرو چقدر از میزان دقیق آسیب‌های ناشی از خاموشی‌ها اطلاع دارند؟ خاموشی‌های اخیر با وجود ‌‌‌‌‌این‌که گفته‌ می‌شود میزان مصرف برق را به شدت کاهش داده، اما خسارات مالی زیادی را در حوزه‌های مختلف داشته که برآورد دقیقی از میزان این آسیب‌ها انجام نشده. سکانداران شرکت توزیع برق در استان‌های مختلف یکی از شرایط عدم قطعی برق را صرفه‌جویی در مصرف می‌دانند، به عنوان مثال در استان‌هایی که سهمیه آن‌ها هزار مگاوات است و میزان مصرف هزار و 500، از مشترکان می‌خواهند تا برای جلوگیری از خاموشی‌ها، حدود 30 درصد در مصرف صرف‌جویی کنند، اما این سیاست در حالی روی کار آمده که هیچ برآوردی از میزان آسیب‌های مالی ناشی از قطعی برق صورت نگرفته. وزیر نیرو به تازگی گفته در هفته‌های گذشته اوج بار ۶۶ هزار و ۲۴۵ مگاوات بوده و اکنون این رقم به ۶۳ هزار و ۳۰۰ مگاوات رسیده است. به‌عبارت دیگر حدود سه هزار مگاوات یا سه میلیون کیلووات ساعت مصرف را به کمک هموطنان کاهش دادیم. اما وزیر نیرو در حالی از این میزان صرفه‌جویی ابراز خوشنودی کرده که‌‌‌‌‌ با وجود تخمین میزان صرفه‌جویی ناشی از قطعی برق، تقریبا هیچ برآوردی از میزان خسارت وارد شده توسط خاموشی‌های اخیر صورت نگرفته؛ ‌‌‌‌‌این‌که کدام یک بر دیگری می‌چربد؟ نوسان برق در بسیاری از اوقات ممکن است اثر سریع و واضحی نداشته باشد، اما گاهی اوقات دارای اثری آنی و گاهی سنگین مانند سوختن لوازم خانگی یا آتش‌سوزی در منزل است. جریان برق دارای فاکتورهای مشخص و استانداردی در سراسر یک کشور است که تمامی لوازم خانگی در مصرف، تابع این شاخصه‌‌‌‌ها هستند. اگر بخواهیم ایران را به عنوان مثال در نظر بگیریم جریان 220 ولت با شدت جریان 50 هرتز جریان برق استاندارد محسوب می‌شود. این یعنی تمامی لوازم خانگی اعم از یخچال، کولر آبی و گازی، تلوزیون، کامپیوتر و لپ تاپ و … باید برای داشتن کارایی صحیح در ایران مطابق این استاندارد طراحی شوند. اگرچه این مقدار جریان باید همواره ثابت بماند، اما همیشه موانعی وجود دارند که باعث افت مقدار جریان یا افزایش آن می‌شوند؛ یعنی همان چیزی که نوسان برق نامیده می‌شود. از عوامل موثر بر ایجاد نوسان برق‌‌‌ می‌توان به استفاده از دستگاه‌های با مصرف فوق ظرفیت مشترک، خیس شدن سیم‌ها بر اثر باران، معیوب بودن دستگاه، استفاده از دستگاه‌‌‌‌هایی مانند دستگاه جوشکاری، رعد و برق، وجود مشکل در سیستم سیم‌کشی منزل، سیستم انتقال برق و نوسانات ناشی از قطعی برق اشاره کرد که در روزهای اخیر همین نوسانات در کمین لوازم برقی نشسته و کسی برآورد دقیقی از میزان آسیب وارده شده به این لوازم الکترونیکی ندارد. افت بیش از حد جریان نیز‌‌‌ می‌تواند منجر به خسارت شود. وقتی که جریان برق شدیدا کاهش‌‌‌ می‌یابد این احتمال وجود دارد که وسیله الکتریکی شما نتواند در سطح بار مورد انتظار عمل کند که این امر باعث خرابی برخی از قطعات می‌شود. علت این مسئله تمایل جریان به افزایش در مدار است.‌‌‌‌‌ همچنین سیم نیز ممکن است استحکام خود را از دست دهد که این به نوبه خود می‌تواند منجر به اتصال کوتاه و آتش‌سوزی شود. وقتی که ولتاژ بسیار کم می‌شود آمپر یا همان شدت جریان افزایش می‌یابد که این امر منجر به ذوب شدن برخی قطعات و یا عدم کارایی صحیح دستگاه می‌شود. آسیب به لوازم برقی تنها گوشه کوچکی از خسارت‌های سنگین قطعی برق است. باید پرسید آسیب‌های ریالی ناشی از قطعی برق بیشتر است یا صرفه‌جویی در مصرف برق با خاموشی‌های گسترده؟