چالش گزارش آژانس برای مذاکرات وین

همدلی| محسن رفیق: گزارش جدید آژانس بین‌المللی اتمی و لیست بلند اعلامی آن در مورد عدم هماهنگی برنامه هسته‌ای ایران با محورهای تعیین شده از سوی آژانس را شاید بتوان به عنوان نقطه پایانی در مسیر برنامه‌های دولت دوازدهم در جهت دستیابی به نتیجه‌ای قابل توجه در مذاکرات هسته‌ای ارزیابی کرد؛ مسئله‌ای که البته برخی تحلیل‌گران سیاسی از آن به عنوان ایجاد یک بن‌بست جدید در آینده مذاکرات یاد کرده‌‌اند. این در شرایطی است که با توجه به جو حاکم و پایان دور پنجم نشست‌های هسته‌ای وین و همچنین نزدیک‌تر شدن به زمان تعیین دولت جدید، گمانه‌زنی‌ها در مورد تعویق روند مذاکرات به پس از انتخابات پیش‌رو، افزایش پیدا کرده است.
در گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مورد جزئیات فعالیت‌های جدید هسته‌ای ایران، موارد بسیاری از تغییر مسیر برنامه‌های هسته‌ای در ایران، آورده شده است. آژانس در گزارش فصلی خود که روز دوشنبه هفته جاری منتشر شد به کشورهای عضو برجام اعلام کرد که ایران نتوانسته است در خصوص ذرات اورانیوم یافت شده در چندین سایت هسته‌ای توضیحی ارائه دهد. در این گزارش که رویترز به تحلیل آن پرداخته است، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با وجود اظهار امیدواری نسبت به حصول پیشرفت در مذاکرات، پیش از جلسه هفته آینده شورای حکام تاکید کرده است که ایران در سه سایتی که آژانس از آن‌ها بازرسی انجام داده، نتوانسته است توضیحات لازم را درخصوص ذرات هسته‌ای ارائه دهد.
در همین حال خبرگزاری ای.اف.پی در توئیتی به نقل از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز اعلام کرد که ذخایر اورانیوم غنی‌سازی شده ایران ۱۶ برابر سقف تعیین شده در برجام است. آسوشیتدپرس هم در ‌توئیتی نوشت که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سند محرمانه خود اعلام کرده است که از اواخر ماه فوریه به داده‌های مهم برای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران دسترسی نداشته است.
در پی این گزارش، کاظم غریب‌آبادی سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، گفت:«تین گزارش در پرتو توقف اقدامات داوطلبانه و فراپادمانی از سوی ایران از تاریخ ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ تهیه شده است. در این گزارش تصریح کرده است که فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارتی آژانس در ارتباط با اجرای برجام، تحت تأثیر تصمیم ایران به توقف اجرای تعهدات هسته‌ای تحت برجام شامل پروتکل الحاقی قرار گرفته است.» او همچنین اشاره کرد: «آنچه که جمهوری اسلامی ایران انجام داده است، در راستای اجرای قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت بوده است و این گزارش نیز به خوبی مبین اجرای تصمیم ۲۳ فوریه ایران می‌باشد.»
این اظهارات نماینده ایران در حالی صورت می‌گیرد که محورهای گزارش آژانس در مورد شاخص‌های رعایت نشده از سوی ایران، موارد متعددی را شامل می‌شود. در بخشی از گزارش آژانس بین‌المللی اتمی این موارد ذکر شده است:«آژانس از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ به داده‌های جمع‌آوری شده توسط تجهیزات نظارتی خود دسترسی نداشته است. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، ایران پروتکل الحاقی را اجراء نکرده است و همچنین اظهارنامه‌های خود در این رابطه را بروز رسانی نکرده است. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، آژانس قادر به انجام هیچ دسترسی تکمیلی تحت پروتکل الحاقی در سایت‌ها و اماکن ایران نبوده است. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، ایران کد اصلاحی ۱/۳ را اجراء نکرده است. آژانس قادر نبوده است تا دسترسی روزانه از فردو و نطنز انجام دهد.»
همچنین در بخش دیگری از این گزارش آمده است:«ایران موجودی آب سنگین و تولید آب سنگین را به اطلاع آژانس نرسانده و به آژانس نیز اجازه نداده است تا بر ذخایر و میزان تولیدی آب سنگین نظارت نماید. ایران به انجام برخی فعالیت‌های غنی سازی در مغایرت با برنامه بلندمدت غنی سازی خود، که در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ به آژانس ارائه شده است، ادامه داده است. آژانس به اطلاعات مربوط به سانتریفیوژها و زیرساخت‌های آن‌ها در انبار دسترسی نداشته است. آژانس به اطلاعات مربوط به خروج ماشین‌های آی.آر ۱ از انبار برای جایگزینی با ماشین‌های معیوب دسترسی نداشته است.»
در گزارش آژانس البته موارد دیگری نیز در مورد فعالیت‌های سانتریفیوژهای جدید گنجانده شده است. برای نمونه در بخش دیگری از این گزارش آمده است:«از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، ایران اظهارنامه‌های مربوطه به تولید و موجودی روتورهای سانتریفیوژ و بیلوز را ارائه نکرده و همچنین به آژانس اجازه راستی آزمایی از این اقدام را نداده است. همچنین از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، آژانس قادر نبوده راستی آزمایی نماید که آیا ایران ماشین‌های جدید آی.آر ۱ را برای جایگزینی با ماشین‌های معیوب تولید کرده است یا نه. آژانس قادر به راستی آزمایی مجموع ذخایر اورانیوم غنی شده ایران نبوده است و آنچه که در این گزارش در این مورد اعلام شده، بر اساس برآوردها می‌باشد.»
در گزارش آژانس همچنین تاکید شده است که از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، آژانس به اطلاعات مهر و موم الکترونیک و سامانه‌های نظارتی غنی‌سازی دسترسی نداشته و از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ نیز هیچ اطلاعاتی در مورد دسترسی به اقدامات نظارتی در رابطه با انتقال UOC به یو.اف.۶  برای آژانس فراهم نشده است.»
این در حالی است که کاظم غریب‌آبادی سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در این خصوص تاکید کرد که آمار و ارقامی که در این گزارش در مورد نصب ماشین‌ها و یا ذخایر اورانیوم غنی شده آمده است، یا تنها بر اساس برآوردهای آژانس بوده است یا ‌‌این‌که در چارچوب راستی‎‌آزمایی‌های پادمانی حاصل شده است و ارتباطی با اقدامات فراپادمانی ندارد.
کاظم غریب آبادی همچنین در صفحه توئیترش با اشاره به اظهارات مطرح شده از سوی علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان به رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی نوشت:«در نامه دکتر صالحی به رافائل گروسی آمده است که  تاریخ تفاهمنامه فنی در 24 مه به پایان رسید و ایران تصمیم گرفت آن را تمدید نکند، همچنین ایران تصمیم گرفت که به ثبت یک ماهه طلاعات ادامه بدهد تا فرصت دیگری برای به نتیجه رساندن مذاکرات فنی با آژانس فراهم شود.»
غریب آبادی همچنین به نقل از صالحی ادامه داده است: «در زمینه مسائل پادمانی، ایران تا کنون بیشترین تلاشش را برای همکاری واقعی با آژانس انجام داده و شفاف سازی‌ها و پاسخ‌های لازم را ارائه کرده است. از آمادگی آژانس برای مشارکت در تلاشی کنش‌گرایانه  و متمرکز برای حل و فصل بدون تاخیر مسائل استقبال می‌کنیم.» نماینده ایران در وین همچنین به نقل از صالحی نوشت: «ما مانند قبل به همکاری سازنده با آژانس ادامه می‌دهیم. تا حد زیادی انتظار داریم که این عزم دوجانبه به حصول نتیجه‌ای ملموس و عمل گرایانه در اسرع وقت منجر شود.»
روز گذشته علی ربیعی سخنگوی دولت هم در نشست خبری هفتگی خود که به صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد، در مورد موانع جدید پیش آمده در مسیر برجام اظهار کرد:«طبیعی است که به خاطر پیچیدگی‌هایی که تحریم‌های متعدد در دولت ترامپ و پیشرفت‌های فنی هسته‌ای در پاسخ به آنها ایجاد شده، جزییات زیادی باید مورد بررسی و بحث قرار بگیرد اما هیچکدام از این موانع غیرقابل عبور نیستند و با اراده سیاسی در پایتخت‌ها این اختلاف‌های جزئی نیز به پایان خواهد رسید. بنابراین، ما بسیار امیدواریم که تا پیش از انتقال تصدی دولت بتوانیم احیای کامل برجام را اعلام کنیم.»
او با اشاره به ‌‌این‌که مذاکرات وین تحت تاثیر انتخابات قرار نخواهد گرفت، اظهار کرد:«این مذاکرات بر اساس رویه مستقل و قانونی خود و در چارچوب سیاست‌های کلی نظام و با هدایت رهبری تا رسیدن به نتیجه مطلوب ادامه خواهد داشت و همانطور که بارها گفته ایم، دولت مصمم است رسالت خود را انجام داده و کشور را بدون تحریم‌های غیرقانونی تحویل دولت آینده بدهد.»
ربیعی همچنین در پاسخ به این که برخی تحلیل می‌کنند که غرب به ویژه آمریکا منتظر نتیجه انتخابات ایران هستند تا چگونگی پیشبرد مذاکرات را مشخص کنند،‌ گفت: «هیچ بن‌بستی در مذاکرات وین وجود ندارد. مذاکرات به مرحله‌ای رسیده که باید در مورد تعداد معدودی مسائل کلیدی تصمیم گیری شود و این مسائل هم دقت و وسواس و زمان مورد نیاز خود را می‌طلبد. ما نه اجازه می‌دهیم که گفت‌وگوها فرسایشی شود و نه تعجیلی برای رسیدن به توافق داریم. ملاک سنجش ما حقوق ملت و تامین منافع عالی مردم و نظام است. تیم گفت‌وگو کننده ما نیز در همین چارچوب حرکت کرده و دستورالعمل‌های مرکز را جلو برده است. اگر گفت‌وگوها نیاز به تصمیماتی در تهران داشته باشد، قطعا این تصمیمات در پایتخت گرفته می‌شود.»
از سوی دیگر میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز در پیامی توئیتری به انتشار گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران واکنش نشان داد و در صفحه توئیترش نوشت:«متاسفانه همه چیز در روابط ایران و آژانس پیچیده است. با این وجود، قدردان این هستیم که ایران همچنان سطح ضروری همکاری را حفظ می‌کنند. ما بر اساس دلایلی باور داریم که مشکلات موجود موقت هستند.» 
این نماینده روسیه همچنین از گفت‌وگوی هیات‌های روسیه و آمریکا در وین در جهت احیای توافق هسته‌ای خبر داد. اولیانوف، روز گذشته در ‌توئیتی نوشت: «دیدار مفید دیگری با هیات آمریکایی در وین بر سر برجام داشتیم. گفت‌وگوی صادقانه‌ای با رابرت مالی، نمایده ویژه آمریکا در امور ایران بر سر مسائل باقی‌مانده‌ای که برای احیای اجرای کامل توافق هسته‌ای باید حل شوند، داشتیم.»
روند مذاکرات برجامی اما از سرعت اولیه خود برای رسیدن به نتیجه‌ای قابل توجه، فاصله گرفته است. سید عباس عراقچی ‌‌رئیس تیم مذاکره کننده ایران در مذاکرات وین، پس از پایان دور پنجم مذاکرات در روز دوشنبه، گفت: «مذاکرات با پیچیدگی‌های زیادی روبرو شده است و ما به موضوعات اصلی مورد اختلاف رسیده‌ایم.» او پس از گذشت پنج دور مذاکرات هسته‌ای ادامه داد: «هنوز زود است که ما قضاوت کنیم که در چه روزی و در چه مقطعی به نتیجه خواهیم رسید، اما تلاش بر این است که هر چه زودتر به یک جمع‌بندی نهایی برسیم و این روند ادامه دارد و باید دید که چه خواهد شد.»