بایدن، چالش اصلی اردوغان

همدلی| محسن رفیق: اولین تماس رئیس جمهور بایدن با اردوغان، حامل پیام‌های امیدوار کننده‌‌ای برای وارث امپراتوری عثمانی نبود؛ مسئله‌‌ای که البته از مدت‌ها پیش هم انتظاری جز این در مورد آن نبود. پیشتر نیز ناظران سیاسی روی کارآمدن جو بایدن را برابر با ایجاد تحول در روابط این دو متحد تاریخی ارزیابی کرده بودند. سیاست‌های متفاوت ترامپ و بایدن نسبت به بحران سوریه و عمدتا مسئله کردها و همچنین حمایت بایدن از مخالفان اردوغان از نمونه‌هایی بود که آینده روابط این دو کشور را با اما و اگر‌های زیادی روبه‌رو کرده بود. بایدن اما گام اول را در زمین ترکیه،‌ بسیار بلندتر از گمانه‌زنی‌های رایج برداشت و با اعلام به رسمیت شناختن نسل‌کشی ارامنه توسط ترکیه در آینده‌‌ای نزدیک، اردوغان را در لاک دفاعی فرو برد. 
پس از گذشت سه ماه از به دست گرفتن قدرت توسط بایدن در آمریکا، نهایتا روز جمعه گذشته اولین تماس تلفنی بایدن با اردوغان برقرار شد. جدا از تاخیر طولانی آمریکا در ایجاد این ارتباط که به نوعی نشانه‌‌ای از اعلام بی‌توجهی بایدن به سیاست‌های ترکیه را در خود نهفته داشت، انتخاب این روز برای مکالمه تلفنی را که دقیقا یک روز پیش از سالروز یادبود ارامنه بود می‌توان به عنوان ارسال پالس‌هایی حساب شده از سوی کاخ سفید به آنکارا تلقی کرد.
خبرگزاری رویترز گزارش داد که روز جمعه گذشته اولین تماس تلفنی میان جو بایدن و رجب طیب اردوغان، روسای جمهوری آمریکا و ترکیه، سه ماه پس از تحلیف بایدن صورت گرفت و این تاخیر عمدتا به چشم بی‌توجهی به اردوغان نگریسته می‌شود که پیشتر روابط نزدیکی با دونالد ترامپ، رئیس جمهوری پیشین آمریکا داشت.
شبکه سی‌ان‌ان نیز با اعلام این مکالمه تلفنی خبر داد که فضای این گفت‌وگو بین بایدن و اردوغان، پرتنش بوده است. به گزارش این شبکه خبری، رئیس جمهوری آمریکا به رجب طیب اردوغان گفته است که قصد دارد تا قتل‌عام ۱۹۱۵ ارامنه در دوران امپراتوری عثمانی را به عنوان نسل‌کشی به رسمیت بشناسد، مسئله‌‌ای که احتمالا ضربه دیگری به روابط متزلزل میان این دو متحد عضو ناتو وارد خواهد کرد.
بایدن پیشتر نیز در تبلیغات خود برای ریاست‌جمهوری وعده داده بود که کاری می‌کند که در بیش از صد سالی که از کشتار ارمنی‌ها در اواخر امپراتوری عثمانی می‌گذرد هیچ رئیس‌جمهوری در آمریکا آن را انجام نداده است و آن به رسمیت شناختن این کشتار به عنوان نسل‌کشی خواهد بود. در همین حال سی‌ان‌ان و سایر رسانه‌ها چند روز پیش خبر داده بودند که بایدن قصد دارد در سالگرد روز یادبود این جنایت، به وعده انتخاباتی خود عمل کند.
به گزارش این خبرگزاری، این‌ که بایدن پیش از اعلام رسمی این موضوع ابتدا با اردوغان تماس گرفته تا در این مورد از پیش هشدار داده باشد، از سبک حکمرانی متفاوت او حکایت دارد. هفته گذشته نیز بایدن در یک اقدام مشابه و پیش از اعمال تحریم بر روسیه با رئیس‌جمهور این کشور، ولادیمیر پوتین، تماس گرفته و او را در جریان تصمیم آمریکا در این زمینه قرار داده بود.
اگر چه دولت ترکیه پیشتر پذیرفته است که ارامنه بسیاری که در دوران امپراتوری عثمانی زندگی می‌کردند، در درگیری با نیروهای عثمانی در جنگ جهانی اول کشته شده‌اند، اما این آمار را به چالش کشیده و همچنین انکار می‌کند که چنین کشتارهایی به صورت سیستماتیک صورت گرفته و نسل‌کشی بوده باشد. موضع رسمی ترکیه این است که کشتار ارمنی‌ها جزو تخاصم‌های نظامی جنگ جهانی اول است و در آن هر دو طرف تلفات داده‌اند. آنکارا در ضمن شمار کشته‌شدگان ارمنی را ۳۰۰ هزار نفر می‌داند که بسیار پایین‌تر از میزان مورد تایید بیشتر تاریخدانان معتبر است. اعلام رسمی نسل‌کشی اگر چه می‌تواند عواقب دیپلماتیکی برای آنکارا به همراه داشته باشد، اما هیچ عواقب قانونی برای آنکارا در پی ندارد.
به گزارش سی ان ان، پس از این گفتوگوی تلفنی، حسن مراد مرجان، سفیر جدید ترکیه در آمریکا که چند روز پیش کار خود را آغاز کرده است، قرار است به کاخ سفید برود تا با یکی از مقامات شورای امنیت ملی آمریکا دیدار کند، این اولین دیدار مرجان با مقامات دولت بایدن است. وزیر خارجه ترکیه، مولود چاووش اوغلو نیز چند روز پیش در واکنش به این خبر که کاخ سفید شاید نسل‌کشی ارمنی‌ها را به رسمیت بشناسد، گفته بود: «اگر آمریکا می‌خواهد روابط را بدتر کند این تصمیم خودشان است.»
این در حالی است که اردوغان روابط نزدیکی با ترامپ ایجاد کرده بود، اما از زمان روی کار آمدن بایدن، واشنگتن انتقادات زیادی را به سوابق حقوق بشری ترکیه وارد می‌کند. بایدن که در دوران ریاست‌جمهوری اوباما، معاون رئیس‌جمهور بود، تنظیم روابط با آنکارا را در دستور کار خود قرار داده بود. او چهار بار به ترکیه سفر کرد که یکی از این سفرها پس از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ انجام گرفت. او در همان دوران نیز تنش‌هایی با اردوغان داشت و در چند سال اخیر بارها از او انتقاد کرده است. در همین زمینه بایدن چند ماه پیش در گفت‌وگو با هیات سردبیری روزنامه نیویورک تایمز، راجع به اردوغان گفت: «من مدت زمان بسیاری با او صرف کرده‌ام. او آدم خودکامه‌ای است که ما باید رویکرد خیلی متفاوتی نسبت به او داشته باشیم و به روشنی نشان دهیم که حامی رهبری اپوزیسیون هستیم.» 
این مسئله اما تنها مورد مناقشه بین دو کشور نیست. از دیگر موارد اختلاف بین واشنگتن و آنکارا می‌توان به خرید سامانه‌های پدافندی اس ۴۰۰ روسیه توسط ترکیه، حضور ترکیه در میدان جنگ داخلی سوریه، وضعیت حقوق بشر در ترکیه و حضور یکی از مخالفین اصلی آنکارا،  به نام فتح‌الله گولن که ترکیه او را مسئول کودتای ۲۰۱۶ می‌داند در خاک آمریکا اشاره کرد.
مسئله قبرس نیز یکی دیگر از موارد مورد توجه بایدن است. بایدن بسیار پیشتر در این زمینه گفته بود:«ترکیه به ایالات متحده نیاز دارد ولی خلاف آن صادق نیست. پس مسئله قبرس را حل کنید تا به شما وام بدهیم.» در آن زمان هرچند جو بایدن تنها یک سناتور بود و مقام اجرایی نداشت، اما سخنان او با انتقادات فراوانی در ترکیه مواجه شد و به همین دلیل بود که وقتی در سال ۲۰۰۸ باراک اوباما، پس از پیروزی در انتخابات او را به عنوان معاون خود معرفی کرد، رسانه‌های ترکیه و برخی مقامات آن کشور او را ضدترک‌ترین سیاستمدار آمریکایی و دشمن ترکیه، خواندند.
رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده در سه دهه اخیر بارها از سیاست‌های سرکوب کردها توسط دولت‌های مختلف ترکیه انتقاد کرده است. او را می‌توان یکی از سیاستمداران آمریکایی حامی کردها دانست. درهمین راستا جو بایدن، در سال ۲۰۱۴، زمانی که رابطه ترکیه و آمریکا در دوره دوم ریاست جمهوری اوباما به سردی گراییده بود، دولت اردوغان را یکی از عوامل پیدایش و گسترش داعش در سوریه و عراق دانسته بود، سخنانی که در زمان خود با انتقادات شدید آنکارا روبه‌رو شد.
با این وجود به عقیده بیشتر ناظران سیاسی، هرچند امکان دارد که سیاست‌های جدید جو بایدن در برابر ترکیه، روابط دو کشور را متزلزل‌تر از چهار سال گذشته کند، اما عواملی چون عضویت ترکیه در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) می‌تواند مانع از قطع کامل روابط یا تنش‌های بیشتر شود. بر این اساس دیپلمات‌های آمریکایی به خوبی آگاهند که دوری ترکیه از آمریکا، می‌تواند موجبات نزدیکی بیشتر آنکارا به روسیه را فراهم کند. به این ترتیب با وجود موانع متعدد برسر راه گسترش رابطه، به نظر نمی‌رسد شاهد انزوای دولت اردوغان از سوی ایالات متحده دست کم در دوسال اول ریاست جمهوری جو بایدن باشیم.