نخستین سفر ناصرالدین شاه به فرنگ

سفر ناصرالدین شاه به اروپا در سال 1873، نخستین مسافرت یکی از سلاطین ایران به اروپا بود. تصمیم به انجام مسافرتی که دیدار از روسیه، آلمان، بلژیک، انگلستان، فرانسه، سوئیس، ایتالیا و اتریش را در بر می‌گرفت تصمیم سهل و ساده‌ای نبود. ناصرالدین شاه در آن موقع چهل و سه سال داشت و بیست و پنج سال بر تخت طاووس تکیه زده بود. به عنوان نخستین گام سفر اروپا در روز 19 آوریل سال 1873 ناصرالدین شاه با همراهان و ملتزمین بسیار تهران را به مقصد اروپا ترک گفت و نخستین مقصد او بندر انزلی بود. چهار هفته طول کشید تا آن‌ها از راه‌های صعب العبور و گردنه‌های مرتفع البرز به ساحل دریای خزر برسند. تعداد کسانی که در بندر انزلی با شاه سوار کشتی شدند حدود یکصد نفر و مجموعه غریبی از اشخاص بودند که بسیاری از آن‌ها برای نخستین بار به سفر خارج می‌رفتند. در میان مسافران، سوگلی شاه و سه ندیمه او هم بودند که تنها زنان گروه همراه شاه به شمار می‌آمدند. ملتزمین اصلی شاه در این سفر عبارت بودند از میرزاحسین‌خان مشیرالدوله نخست وزیر یا صدراعظم شاه و ده دوازده نفر وزیر و شاهزاده که بعضی از آن‌ها هم مقام وزارت داشتند و بین آن‌ها از عموی شاه تا یکی از برادرخوانده‌هایش دیده می‌شد. به علاوه هفت امیر (ژنرال) که شش تای آن‌ها ایرانی و یکی اتریشی بود که وظیفه تعلیم نظامیان ایرانی را به عهده داشتند. همچنین خدمه‌ها، یک عکاس و قهوه‌چی نیز برای چاق کردن قلیان جواهرنشان شاه و... شاه را همراهی می‌کردند. علاوه بر ژنرال اتریشی چهار اروپایی در جمع همراهان شاه بودند که از آن جمله دو نفر فرانسوی، دکتر «ملولوزان» طبیب مخصوص شاه و «مسیو ژول ریشار» معلم و مترجم شاه، ‌«جوزف دیکسون‌» پزشک سفارت انگلیس و ‌«رونالد تامسون‌» یکی از دبیران سفارت که مدت‌ها در تهران اقامت داشت همراه شاه بودند. شاه و همراهانش با کشتی از طریق دریای خزر به بندر آستاراخان (روسیه) رفتند و در آنجا وزیر مختار جدید ایران در انگلستان میرزاملکم خان و برادرش میکائیل به آن‌ها پیوستند. در آستاراخان آن‌ها با یک قایق بزرگ و جادار از طریق رودخانه ولگا سفر خود را ادامه دادند و سپس سوار دو قطار شدند. این اولین قطار راه آهن بود که شاه و بسیاری از همراهانش برای نخستین بار می‌دیدند. آن‌ها با قطار به مسکو رفتند و چند روز در مسکو ماندند. در مدت اقامت در مسکو، سوگلی ناصرالدین شاه تحت سرپرستی یک معتمد به تهران برگردانده شد. ناصرالدین شاه و همراهان از مسکو تا سن پترزبورگ را با قطار مسافرت کردند و در ایستگاه راه آهن سنپترزبورگ، تزار و سایر اعضای خانواده سلطنتی روس از وی استقبال کردند. برای آن‌ها مراسم رژه نظامی، بازدید از نقاط دیدنی، مجالس رقص، مهمانی و تماشای تئاتر ترتیب داده شد. هر روز عصر، شاه ایران مشاهدات روزانه خود را برای یکی از منشی‌های خود تقریر می‌کرد که بعدا در تهران انتشار یافت. ناصرالدین شاه در گام‌های بعدی سفر از بلژیک به انگلستان می‌رود. وی با 84 نفر همراه خود صبح روز 18 ژوئن بروکسل را به قصد بندر ‌«اوستند‌» ترک می‌کند و در آنجا سوار کشتی جنگی ‌«ویجیلنت‌» و دو کشتی کوچک بخار نیروی دریایی می‌شود. در انگلستان، پسران دوم و سوم ملکه و وزیر خارجه ‌«لرد گرانویل‌» به استقبال کشتی ناصرالدین شاه می‌آیند. وسعت شهرلندن و کثرت جمعیت و خطوط آهن که نقاط مختلف شهر را به هم متصل می‌کرد شاه را تحت تاثیر قرار داد. شاه خیلی از چیزهایی که در شهر لندن دیده در یادداشت‌های خود نوشته است. از آن جمله به ماشین چمن زنی، کالسکه بچه‌ها، اسکله‌ها، و خیابان‌هایی که با چراغ گازی روشن می‌شدند. سیمای تیره او با لباسی که از کثرت سنگ‌های قدیمی می‌درخشید برای مردم لندن جالب و تازه بود. ‌«ایا شاه را دیده اید؟‌» این جمله‌ای بود که در مدت اقامت ناصرالدین شاه در انگلستان در همه جا به گوش می‌خورد.