بازی جدید سازمان بورس

همدلی| در حالی روند ریزشی بازار سرمایه دست‌بردار سهامداران نیست که بازی تغییر سیاست‌های یک‌شبه در تالار شیشه‌ای، همچنان ادامه دارد. روز گذشته، در جریان عقب‌گرد بیش از 9هزار واحدی شاخص کل بورس، خبر تغییر دامنه نوسان یک‌بار دیگر سهامداران این بازار را غافل‌گیر کرد. اگرچه در روزهای گذشته زمزمه‌هایی از تغییر دامنه نوسان مطرح شده بود، اما به نظر نمی‌رسید که با توجه به روزهای حساس این بازار، سیاست اخیر به این زودی به مرحله اجرا گذاشته شود؛ سیاستی که می‌رود تا به گفته رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، از اولین روز اردیبهشت سال جاری، دامنه نوسان قیمت سهام شرکت‌های بورسی را به مثبت 6 و منفی 3 تغییر دهد. آخرین بار اواسط بهمن سال گذشته بود که دامنه نوسان تغییر کرد و از مثبت و منفی 5 به مثبت 6 و منفی 2درصد رسید؛ سیاستی که سهام‌های شرکت‌های بورسی را به مدت 2ماه دیگر در صف‌های فروش سنگین قفل کرد و به نظر می‌رسد این‌بار در منفی 5 در این صف‌های فروش قفل خواهد کرد؛ فرقی نمی‌کند، سیاست همان سیاست غیرکارشناسی است، این تنها اعداد و ارقام هستند که معلوم نیست بر اساس چه معیاری هر چند وقت یک‌بار دستخوش تغییرات سلیقه‌ای سکانداران بورس می‌شوند؛ یک‌بار صف‌های فروش در منفی 5، بار دیگر در منفی 2 و یکبار دیگر در منفی 3 قفل می‌شوند تا نقدشوندگی که اصولا یکی از فاکتورهای مورد نیاز برای عملکرد بورس است، به کلی فراموش شود. حدود 8 ماه از روند ریزشی سنگین بازار می‌گذرد و معلوم نیست با تحولات سیاسی پیش‌رو، وضعیت بیش از 40 میلیون سهامدار با صف‌های فروش سنگین به کجا برسد، اما هر چه که هست در چنین شرایطی خبر تغییر دامنه نوسان، یکبار دیگر بازار اظهارنظرها درباره تاثیر این سیاست یک‌شبه را داغ کرده و بازتاب این خبر در کانال‌ها و شبکه‌های بورسی لحظه‌به‌لحظه بیشتر می‌شود. اگرچه هنوز هم هستند تحلیل‌گرانی که در کوتاه‌مدت، یعنی طی همین سه یا چهار روز آینده، تغییر دامنه نوسان را برای بازار مثبت ارزیابی می‌کنند. 

 بازتاب تغییر دامنه نوسان در فضای مجازی 

حامد، یکی از تحلیل‌گران با سابقه بازار سرمایه می‌گوید:«با قانون جدید دامنه نوسان و گره معاملاتی، بازیگران سهم‌های کوچک ناچار به جمع کردن صف‌های فروش خواهند شد. البته نگاهی به اظهارنظرهای فعالان بورس نشان دهنده ترس و هیجان دوباره است.» محبوبه می‌گوید: «تغییر یک شبه‌ سیاست‌های بورس درست مثل این است که در فیلم‌ها سر فردی را زیر آب می‌کنند، بعد بیرون می‌آورند تا نفسی تازه کند و سپس دوباره سر فرد را زیر آب می‌کنند؛ و این داستان ادامه دارد». رضا می‌گوید: «کاش دامنه نوسان را مثبت و منفی 10 می‌کردند، با منفی 3 بازار دوباره فرسایشی می‌شود». این نگرانی‌ها در حالی مطرح است که دستکاری در قوانین سازمان بورس و اوراق بهادار در سال‌های گذشته، بخصوص چند ماه اخیر رواج بیشتری پیدا کرده است. یکی از سهامداران که به گفته خودش از 100 میلیون سرمایه‌اش در بازار، فقط 20میلیون پول باقی مانده می‌گوید: «با این سیاست جدید دوباره باید منتظر قفل شدن سهم در صف‌های فروش باشیم؛ یعنی همین یک مقدار سرمایه هم که باقی مانده، می‌پرد به زودی». البته ناگفته نماند که دستکاری در دامنه نوسان که گویی یکی از دم‌دستی‌ترین ابزار سکانداران بورس برای اعمال سیاست‌های سلیقه‌ای شده در حالی مطرح است که به گفته آگاهان این حوزه، این بازار نه با دستکاری سیاست‌ها که با تزریق پول و البته عدم هدایت سهام‌ به سمت صف‌های فروش توسط حقوقی‌ها، جان تازه‌ای خواهد گرفت. یوسف می‌گوید: «عالی شد؛ همین یک مقدار سرمایه‌ای که باقی مانده بود هم به لطف همین قانون جدید تا خرداد از بین خواهد رفت». سعید می‌نویسد: «دیگر وقت آن رسیده تا قید تمام پولمان را بزنیم و آن را ببخشیم به دولت». مریم می‌گوید: «حالا منفی 2 با منفی 3 چه فرقی داشت؛ مگر کارشناسان نمی‌گویند که دامنه نوسان باید به کلی برداشته شود؟». البته ناگفته نماند که سیاست جدید در حالی روی کار آمده که همین چند روز پیش رئیس‌جمهور درباره عملکرد دولت در زمینه مشکلات وعده داد تا طی 100 روز آینده تحریم‌ها را بشکند و...، بر همین اساس، بسیاری از سهامداران در واکنش به این صحبت‌های حسن روحانی و تغییر دوباره سیاست‌های بورس می‌گویند: «وعده 100 روز آخر هم در حال اعمال شدن است؛ منتظر صف‌های فروش سنگین‌تر باشید».
 امیر می‌گوید: «البته یکی از نکات مثبت این سیاست این است که اصلاح زمانی کوتاه‌تر می‌شود». سپهر گفته: «تصمیمات سازمان بورس و اوراق بهادار فراتر از تغییر دامنه نوسان نیست». آرمین نوشته: «به نظر من بورس ایران هیچ فایده‌ای برای سرمایه‌گذاری ندارد، وقتی همه چیز دستوری است و رانتی». 

 یک دور باطل دیگر و روزهای ادامه‌دار فرسایش بورس  

ماجرای تغییر دامنه نوسان و حاشیه‌هایش قصه کهنه‌ای است که از زمزمه‌های اجرای آن از اواخر شهریور سال گذشته به صورت جدی‌تری مطرح شد. آن‌روزها؛ درست همزمان با التهابات بازار سرمایه و دغدغه سهامدارانی که سرمایه‌هایشان را از دست رفته می‌دیدند، زمزمه‌هایی مبنی بر افزایش دامنه نوسان از 5 درصد به 10درصد به منظور تسریع در به تعادل رساندن بازار به گوش می‌رسید و البته خبرهای ضدو نقیضی در این‌باره به گوش می‌رسید؛ اوایل شهریور سال گذشته، یک عضو شورای عالی بورس گفته بود: «در مورد افزایش دامنه نوسان شرکت‌های بزرگ به 10 درصد، دستور جلسه‌ای نیست ولی احتمال دارد این مورد مربوط به پیشنهاد سازمان بورس برای تغییراتی در قواعد معاملات باشد که در کمیسیون تخصصی شورای عالی بورس بررسی می‌شود». همزمان یک عضو دیگر شورای عالی بورس هم گفته بود: «هنوز موضوع افزایش دامنه نوسان نمادهای بزرگ از 5 به 10 درصد مطرح نشده اما رئیس سازمان بورس بر اساس‌بندی که در دستور شورای عالی بورس با عنوان «سایر» نهاده شده، اختیار دارد چنین موضوعی را خارج از دستور جلسه مطرح و درباره آن تصمیم‌گیری کند».  روزها گذشت و بالاخره در بهمن سال گذشته، دامنه نوسان تغییر اساسی را در کارنامه خود دید و ماجرای قفل شدن سهم‌ها در صف‌های فروش سنگین تا همین دیروز که خبر دیگری درباره دامنه نوسان به گوش رسید، ادامه یافت. روز گذشته، محمدعلی دهقان‌دهنوی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار با اعلام خبر تغییر دامنه نوسان به رسانه‌‎ها گفت: «پیشتر و بر اساس مصوبه شورای عالی بورس، به هیات مدیره سازمان بورس اجازه داده شد تا دامنه نوسان به صورت تدریجی افزایش یابد. از آنجا که این موضوع بعد از سه روز کاری قابل اعمال است، از ابتدای اردیبهشت دامنه نوسان جدید اعمال می‌شود و تا پایان اردیبهشت برقرار است. سپس سازمان بورس نسبت به افزایش تدریجی و مجدد تصمیم گیری می‌کند. 
سخنگوی سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به بازنگری دستورالعمل گره معاملاتی، ابراز داشت: «مقرر شد بازنگری به نحوی باشد که امکان نقدشوندگی افزایش یابد. در تغییراتی که صورت گرفت مجموع حجم معاملات در ۵ روز از ۵ درصد به ۲۰۰ درصد افزایش یافت.
 البته دامنه نوسان در گره معاملاتی همان دو برابر باقی ماند، اما حجم مبنا در روز گره معادل یک سهم در نظر گرفته‌ می‌شود. همچنین هیات مدیره سازمان بورس تصویب کرد که برای فروش اوراق تبعی استفاده از رتبه بندی مجاز باشد». 

 کارشناسان و تغییر دامنه نوسان 

بهمن سال گذشته؛ درست در روزهایی که بسیاری بر این باور بودند که تغییر دامنه نوسان می‌تواند بازار را جذاب‌تر کند و دوباره آغوش خود را به روی سرمایه‌های سرگردان باز کند، دامنه نوسان از مثبت و منفی 5 به مثبت 6 و منفی 2 درصد تغییر کرد. در همان‌روزها بود که یک کارشناس اقتصادی به خبرآنلاین گفته بود: «با اجرایی شدن طرح تغییر دامنه نوسان جذابیت بازار برای سرمایه‌گذاران افزایش می‌یابد». 
مصطفی صفاری در ادامه گفته بود: «حتی با شیوع کرونا، امارات نیز نسبت به تغییر دامنه نوسان اقدام کرد.پبش از این دامنه نوسان مثبت و منفی ١٠ درصد بود که به مثبت ١٠ و منفی ۵ درصد تغییر کرد». اما این اظهارات در حالی بود که از همان روزهای تغییر دامنه نوسان در اواسط زمستان، روند ریزشی بازار سرمایه شدت گرفت و شاخص کل بورس با نوسانات یا شدت گرفتن روزهای الاکلنگی بیشتر از همیشه دچار ریزش شد. اما با وجود تجربه چنین روزهایی، هنوز هم اظهارنظرهای کارشناسان درباره تغییر دامنه نوسان همسو نیست و هر یک با نگاهی درباره این سیاست نظر می‌دهند و در کل موافقان و مخالفان نظرات قابل‌توجهی ارائه می‌دهند. به عقیده موافقان، حذف یا افزایش معنی‌دار دامنه نوسان می‌تواند تکلیف اُفت‌های فرسایشی بازار را یکسره کند و در مدت زمان کوتاهی بازار را به تعادل واقعی بین عرضه و تقاضا برساند. از سوی دیگر مخالفان، چنین تصمیمی را موجب اُفت سنگین‌تر شاخص و زیان بیشتر سهامداران خرد می‌دانند و می‌گویند جمع شدن صف‌های فروش و تخلیه حباب برخی سهام‌ها نباید به قیمت نابودی سرمایه میلیون‌ها سهامدار خرد تمام شود. اواسط شهریور سال گذشته بود که یک کارشناس بازار سرمایه به بورس تابناک گفت: « محدودیت دامنه نوسان یکی از تفاوت‌هایی است که بورس ایران با سایر بازارهای جهانی دارد. برخی معتقدند محدودیت دامنه نوسان، مانع از اصلاح یا رشد سهم‌ می‌شود یا آن را با کندی مواجه می‌کند. نظر آن‌ها برداشتن کامل دامنه نوسان است. اما من معتقدم به دلیل نداشتن عمق کافی در بازار سرمایه ایران، نبود بازارگردان در سهم‌های مختلف برای افزایش قدرت نقد شوندگی و همچنین نبود قوانین بازدارنده کافی و مفید برای جلوگیری از سوء استفاده، عملا می‌تواند بحث برداشتن دامنه نوسان را با شکست مواجه کند». احسان رضا‌پور، یکی دیگر از آگاهان این حوزه باور دارد: «محدودیت دامنه نوسان باعث فرسایشی شدن روند صعودی و نزولی در بورس شده است.  کند شدن این روند علاوه بر ایجاد هیجان، به التهاب در معاملات هم دامن می‌‌زند. حذف دامنه نوسان بازار را سریعا به تعادل می‌‌رساند به ‌طوری‌ که سهام شرکت‌هایی که مدت‌ها در صف خرید و فروش قرار دارند با نوسان ۱۰ تا ۱۵ درصدی در یک روز معاملاتی متعادل خواهند شد که در پی این مهم سهام‌ می‌‌تواند به روند عادی خود بازگردد». حمیدرضا مهرآور، یکی دیگر از کارشناسان بازار سرمایه نیز گفت:‌ «در بازاری می‌توان دامنه نوسان را حذف کرد که از قدرت تحلیل بالایی برخوردار باشد، در این نوع بازار خرید و فروش بر اساس تحلیل صورت‌ می‌‌گیرد، نه شایعه. 
در بازار سرمایه ایران تازه ‌وارد‌‌ها و بخشی از سهامداران متاسفانه با تحلیل وارد سهم نمی‌‌شوند. این دست سرمایه‌گذاران همزمان با ایجاد هر نوع شایعه از خود واکنش نشان داده و غالبا هم متضرر می‌‌شوند. مهرآور معتقد است زمانی که تحلیل‌گران بتوانند نقش خود را به درستی در بازار سهام ایفا کنند، به نوعی نسبت به اظهار نظر‌‌های خود مسئولیت ‌پذیر و پاسخگو باشند‌ می‌‌توان دامنه نوسان را باز کرد. در حال حاضر شرایط برای چنین اتفاقی مناسب نیست». 
حامد ستاک، یکی دیگر از تحلیل‌گران بازار سرمایه نیز گفت: «با توجه به هیجان کلیت بازار سهام و حضور سرمایه‌‌گذاران تازه‌ وارد وجود دامنه نوسان به ‌صورت کلی در حال حاضر برای بازار سرمایه مفید ارزیابی می‌شود». 

 تغییر دامنه نوسان و جلسات ادامه‌دار برای بهبود اوضاع 

دامنه نوسان معضلی شده برای سهامداران و انگار سکانداران سازمان بورس و اوراق بهادار؛ از یک طرف بسیاری از آگاهان این حوزه هنوز هم عمق بازار را به اندازه‌ای نمی‌بینند که دامنه نوسان حذف شود، از سوی دیگر نیز تصمیمات سلیقه‌ای سازمان بورس که هر چند وقت یکبار روی کار می‌آید، کار دست سهامداران بورس داده و به نظر می‌رسد بحران این بازار سال‌ها ادامه داشته باشد. در همین زمینه خبرهایی از جلسه سران سه قوه برای بهبود اوضاع بورس شنیده می‌شود که به گفته بهارستانی‌ها امروز در دستور کار قرار خواهد گرفت تا شاید اعتماد از دست رفته بیش از 45 میلیون سهامدار به بازار بازگردد. روز گذشته یک نماینده مجلس دراین‌باره گفت: «متاسفانه با سوءمدیریت‌ها و با اشکالاتی که در نوع اداره و نظارت بر بازار سرمایه و همچنین تضاد منافعی که برای برخی از افراد در سطح شورای عالی بورس بوده و به همراه سیاست‌های غلط دولت در بورس، سرمایه‌داران خرد بسیار آسیب دیدند».  حسینعلی حاجی‌دلیگانی، ادامه داد:«از رؤسای ۳ قوه انتظار می‌رود تصمیماتی اتخاذ کنند که بازار سرمایه از این وضعی رهایی یابد و سهامدارانی که ضررهای فراوان زیادی کردند به‌ویژه حقیقی‌ها امیدوار شوند و اعتماد از دست رفته برگردد. همچنین تصمیماتی برای کسانی که با استفاده از رانت‌های اطلاعاتی، سودهای زیادی به دست آوردند، گرفته شود».  این نماینده مجلس گفت: «واقعیت این است که ادامه روند فعلی، باعث خروج هرچه بیشتر سرمایه‌ها از بورس می‌شود و با افزایش بی اعتمادی، مردم به سمت خرید ارزهای دیجیتالی، ارز، سکه و مسکن خواهند رفت؛ بنابراین نتیجه جلسه سران ۳ قوه در دوشنبه بسیار مهم بود و با توجه به انتخابات ریاست جمهوری و شوراها، می‌تواند حرکت تشویق‌کننده مردم باشد». باید دید ماجرای مالباختگان بورس طی روزهای باقی‌مانده تا پایان دولت دوازدهم به کجا می‌رسد؟