روایتی از علل کاهش 7 میلیارد دلاری صادرات ایران

همدلی| در حالی آمارها حکایت از افت حداقل 20درصدی صادرات سال99 نسبت به 98 دارد که به گفته رئیس کل بانک مرکزی، با اصرار وزیر اقتصاد و رئیس کل گمرک ایران نرخ پایه صادراتی کالاهای مختلف کاهش یافته و ارزش ظاهری صادرات کل کشور در سال قبل نسبت به گذشته کاهش جدی داشته است.
فاطمه آقایی‌فرد: افزایش نرخ ارز همیشه بد نیست؛ با نگاهی کارشناسانه می‌توان بالا رفتن قیمت دلار یا حتی یورو را به نفع صادرات تعبیر کرد. به باور آگاهان اقتصادی، در اثر کاهش ارزش پول داخلی یا افزایش نرخ ارز، خالص صادرات هم رشد می‌کند، حتی اگر هزینه‌های تولید با بالا رفتن قیمت ارز شدت بگیرد، باز هم بسیاری از شرکت‌های صادرکننده رشد می‌کنند و صادرکنندگان به صادرات بیشتر تشویق می‌شوند. این در حالی است که طی سال‌های اخیر، با وجود بالا رفتن عجیب نرخ ارز، آمار جالبی درباره میزان صادرات غیرنفتی، منتشر نشده است. در اولین ماه سال گذشته، در حالی دلار با 15 هزار و 800 تومان و یورو با 17 هزار و 150 تومان روی میز معامله می‌رفت که در نیمه دوم همان سال، رکوردهای قابل‌توجهی درباره جهش قیمتی هر واحد از این اسکانس‌های بین‌المللی خبرساز شد؛ دلار در نیمه مهر از مرز 31 هزار تومان عبور کرد و یورو نیز از 35 هزار تومان فراتر رفت. البته جهش عجیب نرخ ارز محدود به نیمه دوم سال گذشته نبود و از سال 97 ماجرای این رکوردزنی‌ها همواره خبرساز بوده است، اما نکته قابل‌توجهی که از این رکوردزنی‌ها وجود دارد، آمارهای نه چندان جالب درباره میزان صادرات غیرنفتی است؛ صادراتی که اگر بر اساس قصه ارتباط دلار و جهش تولید پیش می‌رفت، حالا باید شاهد حال و روز خوب این آمار بودیم. طی سال‌های اخیر با وجود اینکه رئیس کل بانک مرکزی بر سیاست رونق صادرات غیرنفتی تاکید کرده و حتی رکورهای خوبی هم از جهش نرخ ارز خبرساز شده، اما خبرهای خوبی از وضعیت صادرات شنیده نشده است. نگاهی به وضعیت صادرات به کشورهای همسایه حکایت از اوضاع ناخوش تولید در چند سال گذشته را دارد. آمارهای رسمی منتشر شده در مرداد 99 حکایت از این دارد که سهم ایران از واردات هزارمیلیاد دلار کشورهای همسایه فقط 2.3 درصد است که آن هم هر سال کم می‌شود. واقعیت این است که کشور‌های همسایه ایران شامل 15 کشور عراق، ترکیه، امارات، افغانستان، پاکستان، عمان، روسیه، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکمنستان، قطر، کویت، قزاقستان، بحرین و عربستان هستند. این کشور‌ها، تولیدکنندگان ایرانی را درمعرض بازاری به وسعت چندبرابر ایران قرار می‌دهند. بر همین اساس، مجموع بازار کشور‌های همسایه با احتساب سوریه به حدود 5135 میلیارد دلار می‌رسد (آمار بانک جهانی). این رقم با اضافه شدن کشور هند و نزدیکی آن به بندر چابهار می‌تواند نزدیک به 8000 میلیارد دلار شود. این 15 کشور همچنین حدود 600 میلیون جمعیت داشته که در آنها سالانه 2000 میلیارد تجارت صورت می‌گیرد. این درحالی است که سهم صادرات ایران به این کشور‌‌ها در سال 98 درمجموع 22 میلیارد و 855 میلیون دلار بوده است که تنها 2.3 درصد از واردات هزار میلیارد دلاری این کشور‌‌ها در این سال را تشکیل می‌دهد. این وضعیت در حالی است که اخیرا سخنگوی گمرک اعلام کرده: «در سال 99 صادرات کشورمان به ترکیه از لحاظ وزنی کاهش 63 درصدی و از لحاظ ارزشی کاهش 50درصدی را نسبت به سال 98 تجربه کرده است». بهمن سال گذشته هم عضو هیات مدیره اتاق بازرگانی ایران و عراق ازکاهش ۱۵ درصدی صادرات در ۹ ماه سال گذشته خبر داد وگفت: «مشکلات اقتصادی عراق و کاهش ۲۳ درصدی ارزش دینار می‌تواند بر صادرات اثرگذار باشد». در همین زمینه مدیر کل دفتر اروپا و آمریکای سازمان توسعه تجارت ایران نیز از کاهش 27 درصدی صادرات به ارمنستان طی هشت ماه ابتدایی سال 99 خبر داده. 
در مجموع برآوردهای کارشناسی نشان می‌دهد که طی پنج ماه سال 2020، صادرات غیر نفتی ایران به ترکیه ۴۳/۶ درصد، به اتحادیه اروپا ۱۷/۵ درصد، به چین ۹/۵ و به هند نیز نزدیک به ۶۷ درصد کاهش یافته است. در همین زمینه به تازگی رئیس کل بانک مرکزی اطلاعات جدیدی درباره علت اصلی کاهش صادرات افشا کرده است؛ اطلاعاتی که پای وزیر اقتصاد را به میان آورده. آنطور که رئیس کل بانک مرکزی اخیرا دلایل و پشت پرده مهم سقوط صادرات ایران به لحاظ ارزی را افشا کرده و در این‌باره با رسانه‌ها گفت‌وگو کرده: «با اصرار وزیر اقتصاد و رئیس کل گمرک ایران نرخ پایه صادراتی کالاهای مختلف کاهش یافته و بر این اساس ارزش ظاهری صادرات کل کشور در سال قبل نسبت به گذشته کاهش جدی داشته است». عبدالناصر همتی درباره پشت پرده کاهش هفت میلیارد دلاری صادرات ایران نیز گفته: «در واقع صادکننده ای که پیش از این ۱۰۰ میلیون دلار سالانه صادرات داشت سال قبل عملا ۸۰میلیون دلار صادرات داشته است و به دلیل الزام بازگشت ارز صادراتی، عملا این کاهش پایه صادراتی از سوی گمرک ایران، باعث بازگشت ارز کمتری به اقتصاد کشور شد». 
این درحالی است که در سنوات قبل برای استفاده از جایزه صادراتی بیش نمایی صادرات و بالاتر بودن پایه های صادراتی اولویت داشت. یک مقام ارشد گمرک ایران به این موضوع واکنش نشان داد و گفت: «وزارت امور اقتصادی و دارایی و گمرک ایران هیچ گاه سر سوزنی خلاف قانون عمل نکرده‌اند. صرفا رسیدگی به اعتراض صادر کنندگان بر اساس تبصره ماده 22آیین نامه قانون امور گمرگی گمرکی صورت می‌پذیرد». 
گفتنی است، در یازدهه ماهه سال 1399 مجموع صادرات ایران حدود 31 میلییارد دلار بوده است در حالی که صادرات غیر نفتی کشور در یازده ماهه سال 1398 حدود 385 میلیارد دلار بوده است (افت 7 میلیارد دلاری) که بر این اساس صادرات کشور به لحاظ ارزش حدود 19 درصد کاهش یافته است.