تعطیلات بدون تنقلات

همدلی|  حدود یک ماه پیش بود که معاون اول ریاست جمهوری در پیامی توئیتری نوشت: «سختی‌های معیشت، همه‌گیری کرونا و تنگناهای تحریم در سالی که گذشت، رنج‌ها، دردها و نگرانی‌های ملت صبور ایران را افزون کرد. ما مسئولان باید عذرخواه مردم باشیم». اسحاق جهانگیری در روزهایی که سال 99 به شمارش افتاده بود و شعارهای مجلس یازدهم نیز از زمان شروع به کار همواره بر پایه رسیدگی به معیشت اقشار ضعیف و متوسط بوده، در یکی از صفحات مجازی خود از این صحبت‌ها رونمایی کرد و از معیشتی سخن گفت که در همین 13روزی که از سال جدید گذشته، بیشتر از همیشه سایه سیاه خود را در زندگی دهک‌های درآمدی پایین نشان داده است. نگاهی به وضعیت بدون روتوش معیشت دهک‌های درآمدی پایین مخصوصا در همین تعطیلات سپری شده در سال جاری همچنان پر از نکته‌های ناگفته است. آن‎طور که فعالان بازار می‌گویند در آستانه تعطیلات سال جاری حتی پرفروش‌ترین کالاهای مرسوم در نوروز نیز به دلیل افت قدرت خرید اقشار مختلف، از بازار کسادی برخوردار بودند. در همین زمینه رئیس اتحادیه قنادان و آجیل‌فروشان اهواز نیز از کاهش مصرف تنقلات نوروزی خبر داده و گفته است: «80 درصد از مردم امسال، آجیل و شیرینی نخریدند». دو روز مانده به پایان تعطیلات امسال بود که سیامک جعفری در این زمینه به ایسنا گفت: «در مقایسه با عید دو سال گذشته، میزان فروش آجیل و شیرینی امسال با ۷۰ درصد افت مواجه شده است؛ در بازارهای پرفروش شهر اهواز و در سال‌های قبل از شیوع کرونا، قنادان برای عید نوروز تا ۹ تن فروش شیرینی داشته‌اند اما امسال این مقدار به یک تن تا یک و نیم تن کاهش یافته است و مردم استقبال آنچنانی از خرید شیرینی و آجیل نکردند». رئیس اتحادیه قنادان و آجیل‌فروشان اهواز با اشاره به افت بسیار شدید فروش آجیل در ایام نوروز امسال نیز بیان کرد: «به جدیت می‌توان گفت که ۸۰درصد از مردم امسال آجیل و شیرینی نخریدند و اکثر آجیل‌فروشان فروش‌های بالای یک کیلوگرمی نداشته‌اند».اما  امسال نه فقط به دلیل کرونا و لغو دید و بازدیدهای نوروزی یا حتی کاهش سفر، که به دلیل افزایش عجیب قیمت‌ کالاهای اساسی در بازار نیز، تعطیلات رنگ و بوی همیشگی را نداشت؛ در بسیاری از سفره‌ها خبری از آجیل‌ها و شیرینی‌های نوروزی نبود و خلاصه این‌که انگار نوروز شبیه خودش نبود. در نوروز امسال گزارش‌های میدانی بسیاری حکایت از سخت‌تر شدن اوضاع معیشتی داشت. برخی از فعالان بازار می‌گفتند مردم تنها توان خرید سیر و سنجد را دارند، نه ماهی و آجیل یا حتی شیرینی. نگاهی به قیمت‌ انواع مختلف آجیل در روزهای آخر سال 99 به سادگی نشان می‌داد که افراد زیادی نمی‌توانند آجیل با کیفیت خریداری کنند. به طور کاملا محسوس برخی اقلام آجیل بین ۲۰ تا ۳۰ درصد و برخی دیگر تا ۵۰ درصد و شاید ۸۰ درصد گران شدند. گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که در نوروز امسال، قیمت هر کیلو پسته و بادام که از مهمترین تنقلات در روزهای تعطیلات هستند به 200 هزار تومان رسید. همچنین هر کیلو تخمه کدو و آفتابگردان حدود 110 هزار تومان برای مشتری آب می‌خورد. یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد که برای خرید آجیل امسال البته بدون در نظر گرفتن سایر مخلفات از قبیل فندق، بادام هندی و غیره، مردم باید حدود 500 هزار تومان هزینه می‌کردند. قیمت هر کیلو پسته در حالی به 200 هزار تومان رسید که در اواخر سال گذشته خبرهایی از افزایش صادرات این محصول شنیده می‌شد و فعالان کشاورزی از سال زراعی خوبی برای پسته صحبت می‌کردند. دهم بهمن امسال بود که رئیس هیات مدیره انجمن پسته ایران از افزایش 2 برابری صادارت پسته طی 3 ماه سال 99 خبر داد و به ایلنا گفت: «بر خلاف سایر محصولات کشاورزی باغداران پسته از 95 درصد از بهای صادراتی محصول خود منفعت می‌برند». محمد صالحی همچنین با تاکید بر این‌که سال زراعی پسته از مهرماه هر سال آغاز می‌شود، گفته بود: «سال 99 در بخش تولید و بازار صادراتی، سال زراعی خوبی برای پسته بوده است. از آغاز سال زراعی پسته در مهرماه تا پایان آذرماه شاهد رونق کم نظیر صادرات پسته کشور بود‌ه‌ایم». این اولین باری نیست که طی چند سال اخیر رکورد قیمت پسته در رسانه‌ها سروصدا می‌کند، اما نکته قابل‌توجه این است که در سال‌های گذشته، افزایش قیمت پسته به دلیل کاهش تولید عنوان شده بود، اما در اواخر سال 99 با وجود این‌که حال و روز تولیدکنندگان این محصول خوب بود، همچنان شاهد حذف شدن پسته از سبد خرید دهک‌های درآمدی پایین بودیم. سال 97 بود که قیمت پسته در سال با افزایش شدیدی روبرو شد و به کیلویی حدود ۲۰۰ هزار تومان رسید، حال آن‌که این محصول باغی یکی از مهمترین اقلام خشکباری ایران در تولید و صادرات به شمار می‌رود که سالانه ارزآوری بالایی برای کشور دارد به‌گونه‌ای که سال گذشته ارزش صادرات پسته و مغز پسته به بیش از یک میلیارد دلار رسید. اما حدود 3 سال پیش، شاهد افزایش قیمت پسته در بازار بودیم که به گفته‌ محمود ابطحی - رئیس انجمن پسته - ناشی از کاهش تولید این محصول بود. آن‌روزها رئیس انجمن پسته در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته بود « در سال 97، به دلیل ناآور بودن، تغییرات دمایی و اقلیمی، میزان تولید پسته به یک پنجم سال 96 رسید و حدود ۵۰ هزار تن کاهش یافت». این در حالی است که در سال 99 خبرهای خوبی از افزایش تولید و حتی صادرت پسته به گوش می‌رسید، اما با این همه سایه گرانی گویا دست بردار این بازار نبود. به هر حال قیمت هر کیلو آجیل مخلوط 150 تا 170 هزار تومان بود. این در حالی است که در اسفند 98 قیمت هر کیلو آجیل مخلوط 60 تا 80 هزار تومان گزارش شده بود. به گفته فعالان بازار، افزایش 112 درصدی قیمت‌ها در بازار طی یک‌سال قطعا می‌تواند هر بازاری را از رونق بیندازد. اما افزایش قیمت‌ها محدود به آجیل و میوه شب عید نشد و تمام کالاها را در بر گرفته بود. با استناد به گزارش‌های مرکز آمار، از فروردین تا بهمن سال 99 سبد مصرفی یک خانواده افزایش 64 درصدی در قیمت‌ها داشته است. این اعداد و ارقام بی‌شک تاثیر قابل‌توجه خود را در بازار شب عید امسال هم گذاشت؛ بطوریکه، مقایسه سقف قیمت‌های اعلامی میوه‌های شب عید در اسفند 99 و مقایسه‌اش با اسفند 98 نشان از افزایشی بین 11 تا 68 درصدی قیمت‌ها دارد. بر اساس گزارش ستاد تنظیم بازار که در اواخر اسفند سال گذشته منتشر شد، قیمت پرتقال و سیب زرد شب عید از محل ذخایر دولت برای تنظیم بازار ۱۱ هزار و ۸۰۰ تومان و سیب قرمز ۸ هزار و ۹۰۰ تومان اعلام شد. پیش‌تر نیز رئیس اتحادیه خشکبار و آجیل تهران از جزییات قیمت‌گذاری آجیل شور و ۴ مغز برای بازار شب عید 1400 خبر داده بود. بر همین اساس قیمت هر کیلو آجیل شور در محدوده ۶۵ تا ۱۱۰  هزار تومان و قیمت هر کیلو آجیل ۴ مغز نیز بین ۱۵۰ تا ۱۷۰ هزار تومان نرخ‌گذاری شد.
در آستانه نوروز امسال، قیمت‌ها تنها برای آجیل و میوه شب عید افزایش پیدا نکرد و در سایر کالاهای خوراکی نیز به چشم می‌خورد. با استناد به گزارش مرکز آمار از قیمت خوارکی‌ها، هزینه یک خانواده برای خرید سبد «ده کیلو برنج ایرانی، یک کیلو گوشت گاو، یک کیلو گوشت گوسفند، یک کیلو مرغ، ‌تخم‌مرغ، کره، شیر، پنیر، ماست، ماکارونی، روغن مایع، رب گوجه‌فرنگی، قند، شکر و چای» بدون در نظر گرفتن حبوبات در فروردین  سال 99 حدود 586 هزار تومان بود که در بهمن ماه به 963 هزار تومان رسید. افزایش 64 درصدی هزینه خانواده‌ها بر یک سبد مشخصی از کالا و خدمات در حالی است که حقوق افراد در طول سال تغییری نکرد. هر چند دستگاه‌ها و نهادهای ذی‌ربط به اقداماتی نظیر عدم واردات مرغ و تخم‌مرغ برای کنترل و مدیریت بازارها روی آوردند، اما همانطور که پیش‌بینی‌ها نشان می‌داد این اقدامات نیز گرهی از بازار درهم خوراکی‌ها باز نکرد و بسیاری از خوراکی‌های همیشگی نوروز از قلم دهک‌های درآمدی پایین افتاد. این گرانی‌ها در حالی بود که کارشناسان از انتقال تورم به سال 1400 خبر می‌دادند. افزایش قیمت میوه در کنار سایر اقلام خوراکی در حالی بود که رئیس اتحادیه بار فروشان تهران در اواخر اسفند سال گذشته وعده کاهش قیمت‌ها را داده و گفته بود: «در تامین میوه شب عید مثل سیب و پرتقال، هیچ مشکلی وجود ندارد و قیمت‌ ها تا شب عید رو به کاهش است». از سوی دیگر بر اساس گزارش‌های میدانی مختلف درباره وضعیت میوه در ابتدای سال ۱۴۰۰ می‌توان گفت که در سطح خرده فروشی‌ها قیمت میوه در مقایسه با هفته های آخر اسفند تغییری نداشته است. براساس مشاهدات میدانی از خرده فروشی‌های سطح شهر تهران در تعطیلات نوروز، قیمت هرکیلو پرتقال تامسون جنوب ۳۴ هزارتومان، پرتقال تامسون شمال ۲۰ هزارتومان، موز ۴۵ هزارتومان، سیب درجه یک ۲۰ هزارتومان، خیار ۱۵ تا ۲۰ هزارتومان، نارنگی ۳۰ هزارتومان، گوجه فرنگی ۶۵۰۰ تومان، پیاز 5 هزار تا 6 هزار تومان، سیب زمینی 6 هزار  تا 7 هزار تومان، سبزی دسته ای ۱۰ هزارتومان و هندوانه 3 هزار تومان رسید.  از سوی دیگر، بررسی‌ها از سطح بازار در آستانه عید امسال حکایت از این داشت که قیمت ماهی نسبت به مدت مشابه سال 98 جهش چندبرابری داشته است که این امر موجب شد ماهی در سبد مصرفی خانوار کالای لوکس محسوب شود چرا که درآمد اقشار ضعیف و متوسط جامعه سنخیتی با این گرانی‌ها ندارد.این پایان ماجرا نیست چرا که همه ساله در ایام پایانی سال قیمت ماهی به دنبال ازدیاد تقاضا برای خرید و سنت دیرینه ایرانیان دستخوش نوساناتی قرار می گیرد که امسال با وجود نبود تقاضای چندان در بازار معلوم نیست چه اتفاقی رخ دهد. علی رغم اذعان مسئولان سازمان شیلات مبنی بر افزایش تولید ماهی نسبت به سال قبل، اما بخش اعظم ماهی کنسرو از طریق واردات تامین می‌شود که نوسان نرخ ارز و افزایش چشمگیر قیمت ماهی در بازار داخل موجب شد حتی قیمت کنسرو ماهی ۱۸۰ گرمی به بالای ۳۰ هزار تومان برسد. البته این قیمتی است که در برندهای ناشناس مشاهده می‌شد. قیمت تن ماهی شناخته‌شده در میان مردم از 70 هزار تومان هم عبور کرد. رصد ها نشان می‌دهد که قیمت هر کیلو قزل آلا ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان، حلوا ۲۰۰ تا ۲۳۰ هزار تومان، سالمون ۶۵ تا ۸۰ هزار تومان و سفید ۲۲۰ تا ۲۵۰ هزار تومان است که نسبت به سال 98 بیش از ۲ برابر رشد داشته است. آن‌طور که گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد، خرید عید امسال برای یک خانواده 4 نفری بدون حبوبات و شامل میوه‌های یک کیلو سیب زرد و قرمز، پرتقال، خیار و یک کیلو آجیل 4 مغز یک میلیون و 176 هزار تومان شد. این در حالی است که مجموعه دریافتی افراد متاهل با دو فرزند و بدون سابقه کار در سال گذشته حدود سه میلیون تومان بود. با مقایسه اعداد و ارقام می‌توان دریافت که یک خانواده چهار نفری حدود 40 درصد از دریافتی خود را برای  خرید  مایحتاج  خوراکی  هزینه  کرده است. ناگفته نماند که این افزایش قیمت‌ها در حالی بود که سکانداران اقتصادی بارها بر کنترل بازار و کاهش قیمت کالاهای اساسی تاکید کرده بودند. نمونه این تاکیدها در پاییز سال گذشته بود که از زبان معاون اول رئیس جمهور شنیده شد؛ اواخر شهریور سال گذشته بود که اسحاق جهانگیری در یکی از جلسات هیات دولت با اشاره به نارضایتی مردم از افزایش قیمت برخی از کالاهای اساسی و مورد نیاز مردم مثل تخم مرغ، بر ضرورت مدیریت و ساماندهی قیمت و نظارت دقیق بر بازار کالاهای اساسی و ضروری که با ارز دولتی مورد حمایت قرار می گیرند، تاکید کرده بود. اما حداقل بازار شب عید که 6 ماه بعد از این وعده بود، صحت این وعده‌ها را تایید نمی‌کرد.