شکست بن‌بست برجام

همدلی|  محسن رفیق: همزمان با گره خوردن سبزه‌های نوروزی توسط شهروندان ایرانی در سیزدهمین روز فروردین ماه از اولین سال سده جدید هجری-شمسی، خبرهای حوزه سیاست خارجی ایران نیز یک بار دیگر با موضوع برجام گره خورده است؛ تا به آنجا که رئیس سازمان انرژی اتمی کشور، نزدیک شدن به پایان بن بست برجام را نوید داده است. 
در این بین، آنچه پس از برگزاری مجازی نشست کمیسیون مشترک برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، گزارش‌هایی در مورد تمایل مقامات آمریکایی برای دیدار مستقیم با ایرانی‌ها است که البته واکنش متقابل وزارت خارجه ایران مبنی بر پیگیری اختلاف‌های برجامی از طریق طرف‌های اروپایی را به دنبال داشته است.
 ایران همچنین ضمن رد گفت‌وگو با آمریکا درباره توافق هسته‌ای در وین درباره لغو تحریم‌ها برای بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای،‌ توافق در مورد هر گونه لغو قدم به قدم تحریم‌های اعمال شده بر ایران از سوی دولت جدید آمریکا را تکذیب کرده است.
در همین زمینه سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه در گفت‌وگویی با شبکه پرس تی وی، اظهار کرد که هیچ برنامه قدم به قدمی مد نظر نیست. او در این گفت‌وگو اشاره کرد: «سیاست قاطعانه جمهوری اسلامی ایران، لغو تمام تحریم‌های آمریکاست، چه آن‌هایی که ترامپ پس از خروج از برجام، اعمال کرد و چه آن‌هایی که برای اولین بار از جانب او اعمال شدند و همین طور تحریم‌هایی که تحت سرپرستی هر کسی اعمال شدند.»
این اظهارات خطیب زاده در واکنش به ادعای جالینا پورتر معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا مبنی بر وجود نشستی برنامه‌ریزی شده با حضور نمایندگان ایران و دیگر کشورها در وین در روز سه شنبه برای مذاکره پیرامون توافق هسته‌ای مطرح شده است. پورتر روز جمعه مدعی شده بود که تمرکز این مذاکرات بر گام‌های هسته‌ای ایران خواهد بود که می بایست در راستای پایبندی به مفاد برجام بردارد. پورتر همچنین بیان کرده بود که این مذاکرات با بحث پیرامون اقدامات لغو تحریم‌ها همراه خواهد بود که آمریکا باید برای بازگشت به پایبندی به برجام انجام دهد. در همین حال عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران نیز روز جمعه در واکنش به این اظهارات گفت: «مقامات آمریکایی گفته‌اند که مایل به دیدار مستقیم با ایرانی‌ها هستند، اما دولت ایران به فعالیت از طریق اروپایی‌ها تاکید کرده است.»
به هر روی به گزارش رسانه‌ای خبری، بحث‌های جدی صریحی در نشست روز جمعه مطرح شده است و شرکت کنندگان تصمیم گرفته‌اند که ادامه این نشست را در روز سه‌شنبه آینده به صورت حضوری در وین دنبال کنند. با این وجود در حالی‌ که مقامات کشورمان تاکید کرده‌اند که هیچ نیازی به مذاکره با آمریکا وجود ندارد، جن ساکی سخنگوی کاخ سفید در یک نشست خبری تاکید کرد که از نظر آمریکا، گفت‌وگوهای غیرمستقیم با ایران در وین به طور بالقوه‌ای سازنده است.
این در حالی است که سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشورمان جمعه شب در یک گفت‌وگوی تلویزیونی تاکید کرد: «ما هیچ مذاکره‌ای با آمریکا نداریم چه مستقیم و چه غیر مستقیم، ما فقط با اعضای برجام مذاکره و گفت‌وگو می‌کنیم.» عراقچی با اعلام مطلب فوق افزود: «همین اعضایی که الان به عنوان گروه ۱+۴ شناخته می‌شوند طرف گفت‌وگوهای ما خواهند بود و آنها هستند که با طرف‌های دیگر هر طور که خودشان بخواهند می‌توانند صحبت کنند، ولی ما هیچ گفت‌وگویی چه مستقیم و چه غیر مستقیم با آمریکایی‌ها نداریم.» این دیپلمات ارشد کشورمان همچنین خاطرنشان کرد: «از نظر ما هیچ طرح گام‌ به ‌گامی وجود ندارد و اصلا به نقشه راه احتیاج نداریم.» عراقچی تصریح کرد: «ما فقط یک گام نهایی داریم که آمریکا باید بردارد و تمام تحریم‌هایی را که اعمال کرده بردارد و بعد از آن است که ایران راستی آزمایی می‌کند و بعد به تعهدات خود بر می‌گردد.» او همچنین تاکید کرد که ما هیچ عجله‌ای نداریم و صبر می‌کنیم. سید عباس عراقچی‌ اظهار داشت:«برای بازگشت ایالات متحده به برجام نیاز به هیچ مذاکره‌ای نیست و مسیر آمریکا در این خصوص کاملا روشن است. ایالات متحده همانگونه که از توافق خارج شد و تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران وضع کرد، به همان صورت نیز می‌تواند به توافق برگشته و قانون‌شکنی را خاتمه دهد.»
با این وجود روز گذشته رابرت مالی نماینده آمریکا در امور ایران گفت که دولت این کشور آماده است تا تحریم‌های ناسازگار با توافق هسته را لغو کند. او در گفت‌وگو با شبکه پی.بی.اس درباره هدف واشنگتن از مذاکرات غیرمستقیم با ایران اظهار داشت: «هدف این است که ببینیم می‌توانیم روی گام‌هایی که آمریکا باید برای بازگشت به توافق هسته‌ای و همچنین ایران باید برای بازگشت به تعهداتش در توافق هسته‌ای بردارد به یک توافق دست یابیم یا نه.» او ادامه داد: «سال‌هاست که آمریکا چنین تعاملی با ایران دارد. این مذاکرات نیز غیرمستقیم خواهد بود. اکنون نیز هدف ما این است که ببینیم آیا می توان روی یک نقشه راه برای بازگشت هر دو طرف به توافق دست یافت یا خیر.»
از سوی دیگر این روزها بخش گسترده‌ای از خبرهای جدید مربوط به برجام را می توان در محیط‌های جدید مجازی مانند «کلاب ‌هاوس» جست‌وجو کرد؛ بستری که با توجه به نزدیک شدن رقابت‌های انتخاباتی در کشور، هدیه ارزشمندی برای بسیاری از سیاست ورزان محسوب می شود. علی اکبر صالحی جمعه شب در گفت و گویی در این شبکه اجتماعی تصریح کرد: «بن بست درحال شکسته شدن است؛ ظاهرا بن بست اولیه (برسرآغاز کننده اقدامات) شکسته شده و این همانطور که عرض کردم نوید بخش است.»
صالحی با تاکید بر اینکه یک هفته صبر کنیم، بحث برجام مشخص می‌شود، خاطرنشان کرد: «فکر می کنم به نفع همگان است؛ از لحاظ داخلی و بین‌المللی که هر چه زودتر بحث برجام حل شود، چرا که بحث‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به سمت حل شدن می رود؛ این مسائل در هم تنیده است.» او ادامه داد: «فعلا چند قدم جلو رفتیم؛ بحث غیر قابل توجیه که آنها اول شروع کنند یا ما اول شروع کنیم و این‌که از چنین مرحله‌ای عبور کردیم، نویدبخش است. وقتی وارد مرحله فنی می شویم، یعنی مسئله دارد به گونه‌ای مدیریت می شود که آن بحث «اول تو، اول تو»، دارد دور زده می شود.»
در همین حال ابوالفضل عموئی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از تصمیم نمایندگان برای بررسی نشست مشترک کمیسیون برجام خبر داد. بر این اساس قرار است این جلسه، امروز و پیش از برگزاری نشست علنی مجلس با حضور اعضای کمیسیون برگزار شود.
شاید بتوان واکنش‌های بین‌المللی نسبت به دور جدید نشست‌های برجامی را حاکی از اهمیت ویژه آن دانست. در همین زمینه سرگئی ریابکوف معاون وزیر امورخارجه روسیه با تاکید بر این‌که هیچ جایگزینی برای برجام وجود ندارد، از تمامی طرف‌های این توافق خواست تا برای بازگشت هرچه زودتر به برجام همه تلاش خود را به کار گیرند. همچنین وزارت امورخارجه روسیه در بیانیه‌ای درباره این نشست آورده است: «شرکت کنندگان در نشست روز جمعه روی اقداماتی که می بایست از سوی ایالات متحده برای رفع موارد نقض نقض برجام در گذشته و رفع تحریم‌های وضع شده علیه ایران صورت گیرد و به علاوه اقدامات متقابل ایران برای بازگشت به تعهدات خود چه از نظر شکل برنامه هسته‌ای و چه از نظر اطمینان از شفافیت آن، توجه ویژه‌ای داشتند.»
سفارت آلمان در ایران نیز روز گذشته در توییتی نوشت: «زمانی برای از دست دادن نداریم، پیشرفت خوبی به دست آمده و توافق کردیم که هفته آینده برای اجرای کامل برجام به نتیجه برسیم.» در ادامه این توئیت آمده است:‌«آلمان، انگلیس و فرانسه در هفته‌های  گذشته برای رسیدن به این هدف خیلی کار کردند. حرکت، برکت است.»
هوا چونینگ سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز تاکید کرد که چین از بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای استقبال کرده و درخواست لغو تمامی تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران را دارد. چونینگ ادامه داد: «چین نقش سازنده‌ای در زمینه برجام داشته است، در حالی که آمریکا تنش‌ها را به خاطر این که از برجام خارج شده است، افزایش داده است.»
اتحادیه اروپا نیز در بیانیه‌ای پس از جلسه کمیسیون مشترک برجام، در بیانیه‌ای نوشت:«طبق برجام، کمیسیون مشترک مسئول نظارت بر اجرای توافق است. شرکت کنندگان نشست، چشم انداز بازگشت کامل آمریکا به برجام را مورد ملاحظه قرار داده و بر آمادگی‌شان برای پرداختن موثر به این موضوع در طی اقدامی مشترک تاکید کردند. شرکت کنندگان همچنین بر تعهدشان نسبت به حفظ برجام تاکید کرده و درباره چگونگی اطمینان یافتن از بازگشت به اجرای کامل و موثر آن گفت و گو کردند.»
در بخش دیگری از بیانیه اتحادیه اروپا آمده است:‌ «حاضران در نشست توافق کردند که این جلسه کمیسیون مشترک هفته بعد در وین به منظور مشخص کردن اقدامات لغو تحریم‌ها و اجرای (توافق) هسته‌ای به طور شفاف، ادامه یابد که شامل برگزار کردن نشست‌های گروه‌های تخصصی مرتبط می شود. همچنین در این زمینه، هماهنگ کننده کمیسیون مشترک(جوزپ بورل) تماس‌های جداگانه در وین را با تمامی اعضای برجام و آمریکا افزایش خواهد داد.»
در همین حال روز گذشته، وزارت خارجه فرانسه از گفت‌وگوی تلفنی محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران و ژان ایو لودریان وزیر خارجه فرانسه خبر داد. بر اساس این گزارش، وزیر خارجه فرانسه در این گفت‌وگو از تهران خواست تا از نقض بیشتر برجام خودداری کند. همچنین به نقل از شبکه الجزیره، ژان ایو لودریان وزیر امور خارجه فرانسه درباره مذاکرات آتی اعضای کمیسیون مشترک در وین گفت: « ایران نباید هیچ تخطی جدیدی از توافق هسته‌ای انجام دهد که امکان به خطر انداختن روند فعلی مذاکرات را در بر داشته باشد. از تهران می خواهیم رویکرد سیاسی سازنده‌ای در مذاکرات آتی، در راستای آمادگی برای پایبندی کامل به توافق هسته‌ای داشته باشد.»