بازتاب اقتصادی توافق تهران و پکن در جهان

همدلی| فاطمه آقایی‌فرد: صحبت از قرارداد 25ساله ایران و چین به گفت‌وگوی‌های شبکه کلاب‌هاوس هم رسیده است. چند روز پیش بود که وزیر امور خارجه کشور به پرسش‌های مطروحه در این زمینه پاسخ داد؛ از موانعی که با عدم پذیرش اف‌ای‌تی‌اف و تحریم‌ها بر سر راه پیشبرد موضع ایران در تجارت با شرق دارد تا لزوم نگاه تعاملی با دنیا در حوزه سیاست خارجی، آن‌طور که وزارت امور خارجه متن جزئیات قرارداد ایران و چین را در اختیار رسانه‌ها قرار داده، دو تمدن کهن آسیایی، در پی این توافق، به فصل جدیدی از مناسبات در عرصه‌های تجاری، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خواهند رسید. بر اساس اهداف اساسی این قرارداد، طرف‌ها برای گسترش توسعه همکاری جامع در زمینه نفت خام، پتروشیمی، انرژی‌های تجدیدپذیر و انرژی هسته‌ای غیرنظامی در حرکت هستند، از سوی دیگر همکاری‌های بانکی، مقابله با پولشویی، ریشه‌کن کردن فقر و بهبود وضعیت معیشت در مناطق کمتر توسعه‌یافته از جزئیات دیگر مطرح شده در متننی است که رسانه‌ها در چند روز اخیر منتشر کرده‌اند؛ با این همه هنوز هم ذهن مخاطبان خبرهای اقتصادی پر از سوالات بی‌پاسخ است. قرارداد ایران و چین علاوه بر آنکه از بعد سیاسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، برای اقتصاد نیز با حاشیه‌های مهمی همراه شده و صحبت از وضعیت اشتغال، خام‌فروشی منابع زیرزمینی و رکود بازارهای مالی پایتخت در پی تحریم‌ها، تبدیل به یکی از جنجالی‌ترین مباحث در رسانه‌‌های داخلی و حتی خارجی در  زمینه چالش‌های خاورمیانه، شده است. 
چین به عنوان دومین غول اقتصادی دنیا و ایران به عنوان کشوری که سال‌ها تحت تاثیر تحریم‌های بین‌المللی و البته چالش‌های اقتصادی داخلی، حالا در حالی تبدیل به داغ‌ترین سوژه رسانه‌ها شده‌اند که اظهارنظرهای مختلفی درباره تاثیر این قرارداد جنجالی بر وضعیت رشد اقتصادی هر دو کشور مطرح است. عده‌ای از کارشناسان بر این باورند که قرارداد 25ساله راهی برای دور زدن تحریم‌ها و ورود نفت ایران به بازارهای جهانی است، عده‌ای از تاثیر تفاهم تهران و پکن بر قیمت ارز می‌گویند و خیلی‌ها هم نگران بازار سرمایه هستند. در این میان برخی دیگر از آگاهان اقتصادی نیز بر این باورند که یکی از نتایج تلخ این قرارداد پابرجا ماندن عادت خام‌فروشی در ایران است که همواره یکی از نتایج آن کاهش اشتغال و افت رشد اقتصادی است. چین سال‌هاست رشد اقتصادی خود را بر خرید خام مواد اولیه و فراوری آن پیش می‌برد. در مقابل ایران کشوری است که دهه‌هاست خام‌فروشی می‌کند. حالا امضای قرارداد ۲۵ساله ایران و چین یک پیام نگران‌کننده دیگر هم دارد، روند خام‌فروشی در ایران همچنان ادامه خواهد داشت. این در حالی است که کارشناسان اقتصادی سال‌هاست درباره عواقب خام‌فروشی هشدار می‌دهند. 
صحبت از توسعه همکاری‌های تهران و پکن در حالی است که بسیاری از کارشناسان سرعت‌گیری روند خام‌فروشی در دو دهه اخیر را ناشی از توسعه روابط ایران و چین می‌دانند. طی همین دو دهه بود که ایران چه در روز‌های تحریم و چه دیگر روزها، یار و شریک اصلی تجاریش چین بود.  هرچند این رابطه متقابل نبوده و ایران منبع اصلی تامین نفت چین نبوده است. بلومبرگ در این‌باره نوشته که چین در تحریم اخیر هم منجی ایران نبوده است. سال گذشته تجارت دوجانبه بین ایران و چین حدود یک سوم کاهش یافت. در هشت ماه نخست امسال، واردات چین از ایران ۶۲ درصد کاهش یافته و از ۱۰/۱ میلیارد دلار به ۳/۹ میلیارد دلار کاهش یافته است. صادرات چین به ایران کمی بهتر حفظ شده و فقط ۷ درصد افت کرده است؛ نتیجه این که ایران هنوز به کالا‌های ساخت چین متکی است، حتی اگر چین نیاز چندانی به نفت ایران نداشته باشد. هر چند تحلیل‌های رسانه‌های خارجی در این زمینه متفاوت است؛ چند روز پیش نیویورک تایمز، درباره این قرارداد در تارنمای خود نوشت، ایران و چین بی‌سروصدا مشارکت گسترده اقتصادی و امنیتی را به امضا رسانده‌اند که این قرارداد می‌تواند میلیاردها دلار سرمایه‌ از چین در حوزه انرژی و سایر بخش‌های اقتصادی ایران سرریز کند؛ قراردادی که تلاش دولت ترامپ برای منزوی کردن ایران در زمینه هسته‌ای و تجهیزات نظامی را بی‌نتیجه می‌کند. بر اساس روایت روزنامه نیویورک تایمز، جزئیات 18صفحه‌ای این قرارداد حکایت از این دارد که بر اساس جزئیات 18صفحه‌ای این قرارداد، پکن می‌تواند حضور خود در حوزه‌‎های بانکی، ارتباطات دور برد، بنادر، راه‌آهن و هزاران بخش دیگر اقتصادی ایران را گسترش دهد، در ازای آن، چین می‌توان طی 25 سال آینده به طور منظم و با تخفیف، نیازهای نفتی خود را برطرف کند. بر اساس آماری که از سوی این روزنامه منتشر شده، چین با 400میلیارد دلار، نفوذ خود در خاورمیانه را افزایش خواهد داد. بر اساس تحلیل‌های کارشناسان در رسانه‌های خارجی، با این قرارداد دو طرفه، ایران می‌خواهد صادرات نفتی خود را افزایش دهد. آن طور که اس‌اندپی گلوبال پلاتس در تارنمای خود به نقل از تحلیل‌گران نوشته، متن اصلی این قرارداد منتشر نشده، اما آن‌طور که تسنیم جزئیاتی از محتویات این قرارداد منتشر کرده، در ازای دسترسی پکن به منابع نفتی ایران، چین در بخش‌های مختلف انرژی از جمله سوخت‌های فسیلی، انرژی‌های پاک و هسته‌ای سرمایه‌گذاری‌ می‌کند؛ از سوی دیگر گفته می‌شود که چین به عنوان واردکننده ثابت نفت از ایران طی این سال‌ها خواهد بود. 
کارشناسان با اشاره به دیگر بخش‌های این قرارداد در زمینه همکاری چین در مسائل بانکی، مالی و بیمه‌ای، از پکن به عنوان بزرگترین شریک تجاری ایران نام برده و به فعالیت تجاری این دو کشور در زمینه خرید و فروش نفت با وجود تحریم‌های آمریکا طی سال‌های اخیر اشاره کرده‌اند. هر چه که هست، آن طور که از جزئیات متن منتشر شده از سوی وزارت خارجه و حتی صحبت‌های کارشناسان برمی‌آید، قرارداد همکاری ایران و چین بر پایه منابع نفتی چیده شده است، اما هیچ گونه شفاف‌سازی در زمینه دور شدن ایران از خام فروشی از سوی مسئولان مطرح نیست، از آنجا که خام‌فروشی همواره بزرگ‌ترین خسارت‌های اقتصادی را به کشور وارد کرده، به نظر می‌رسد باید چنین قرارداد مهمی باید تحت نظارت و توصیه کارشناسان اقتصادی به سرانجام برسد.