توافق مبهم

همدلی| سال 1400 با قرارداد 25ساله همکاری بین ایران و چین برای سیاست خارجی ایران آغاز شد. قراردادی که از قبل وقتی زمزمه انعقاد آن مطرح شده بود، با واکنش منفی افکارعمومی مواجه شد. موضوعات مختلفی درباره این قرارداد محور انتقادات قرار گرفته است. 
محرمانه بودن و عدم انتشار جزئیات این قرارداد بین‌المللی، حضور مخفیانه و مضر چینی‌ها در سال‌های گذشته در پروژه‌های مختلفی در ایران از جمله صید ترال در خلیج فارس و دریای مکران، مخالفت جدی با گسترش ارتباط با غرب در عین تمایل زیاد برای گسترش ارتباط با شرق از جمله محورهای انتقاد به این قرارداد بوده است. 
بعد از رایزنی‌ها و مذاکرات روز ٧ فروردین ١۴٠٠ محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و وانگ ایی عضو شورای دولتی و وزیر امور خارجه جمهوری خلق چین «برنامه همکاری جامع فیمابین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین» را در تهران امضا کردند. آن گونه که مقامات وزارت امورخارجه می‌گویند این سند ظرفیت‌ها و چشم‌انداز همکاری دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین در زمینه‌های مختلف از جمله اقتصادی، فرهنگی و غیره را مورد بحث قرار داده است.
ایران و چین در جریان سفر رسمی شی جی‌پینگ به تهران در بهمن ماه ۱۳۹۴ با صدور بیانیه‌ای سطح روابط خود را به روابط راهبردی ارتقا دادند. در بند ۶ این بیانیه دو طرف آمادگی خود را برای رایزنی و مذاکره جهت انعقاد سند همکاری بلندمدت اعلام کردند.
در ادامه دستگاه دیپلماسی در یک همکاری نزدیک با سایر نهادهای کشوری در نهایت نسخه پیش‌نویس برنامه همکاری جامع را تهیه و در شهریور ۱۳۹۸ و در جریان سفر محمدجواد ظریف به چین این پیش‌نویس تحویل دولت چین شد. دولت چین چند ماه بعد و در بهار ۱۳۹۹ به‌صورت رسمی نظر خود را پیرامون پیش‌نویس پیشنهادی طرف ایرانی اعلام کرد. بعد از آن وزارت امور خارجه با همکاری نهادهای کشوری ضمن بررسی سند، فرآیندهای قانونی را طی کرد و در نهایت هیات دولت سوم تیر ۱۳۹۹، مجوز رسمی آغاز مذاکرات و امضای برنامه همکاری جامع بر اساس منافع متقابل بلندمدت را به وزارت امور خارجه اعطا کرد.
مهرماه ۱۳۹۹ محمدجواد ظریف در جریان سفر رسمی به پکن نظرات اصلاحی و تکمیلی ایران را به اطلاع طرف چینی رساند.حدود پنج ماه بعد، یعنی در نیمه اسفند ۱۳۹۹، طرف چینی نظرات خود پیرامون سند مذکور را به اطلاع وزارت امور خارجه ایران رساند و در نهایت این سند در ابتدای سال جاری شمسی به امضای وزیران خارجه ایران و چین رسید. ‌
با انعقاد این قرارداد، موجی از اعتراض عمومی نسبت به آن به راه افتاد. برخی می‌گویند این‌که جزئیات این قرارداد منتشر نمی‌شود نگرانی‌ها را نسبت به مفاد آن بیشتر می‌کند. آنان تأکید دارند که چنانچه مفاد این قرارداد به نفع ایران بود احتمالا خیلی زود از سوی دولت به عنوان یک دستاورد بزرگ اطلاع‌رسانی می‌شد. درباره علت عدم انتشار آن توضیحات مختلفی از سوی مسئولان داده شده است. 

  چینی‌ها اجازه انتشار نمی‌دهند

علی ربیعی سخنگوی دولت در پاسخ به سوالی درخصوص علت عدم انتشار سند جامع همکاری میان ایران و چین، در نشست خبری خود گفت: «وزارت امور خارجه گزارش برگ این سند را که حاوی تمامی سرفصل‌ها، رئوس و محتوای توافق است منتشر کرده و به‌راحتی در دسترس همگان قرار دارد. انتشار متن کامل مشروط به موافقت طرفین است. ما هیچ ملاحظه‌‌ای برای انتشار آن نداریم اما شاید نظر طرف چینی متفاوت باشد.» سخنان ربیعی با واکنش‌های منفی زیادی روبه‌رو شد. کاربران شبکه‌های اجتماعی سخنان ربیعی را این گونه تفسیر کردند که احتمالا چینی‌ها در این قرارداد دست برتر را دارند که حتی اجازه انتشار آن را به دولت ایران نمی‌دهند.
کمال خرازی رئیس شورای راهبردی روابط خارجی نیز در پاسخ به سوالی درباره این که چرا متن کامل این سند منتشر نمی‌شود، گفته:«کشورهای دیگری نیز هستند که مشابه این سند را با چین امضا کرده‌اند و ابداً آن را منتشر نمی‌کنند، زیرا اسناد همکاری راهبردی مرتبط با امنیت ملی کشورهاست و این یک پروتکل جا افتاده است که کشورها چنین اسنادی را منتشر نکنند. البته وقتی براساس اسناد راهبردی موافقتنامه یا قراردادهایی در هر یک از زمینه‌های مندرج سند راهبردی بین دو کشور منعقد می‌شود، طبعاً باید در مجلسین آن دو کشور به تصویب برسد و نتیجتاً متن آن موافقتنامه‌ها برای اطلاع عموم منتشر خواهد شد.»
در این باره همچنین رضا زبیب مدیرکل شرق آسیای وزارت امور خارجه در توئیتر خود درباره علل منتشر نشدن متن سند همکاری‌های ایران و چین نوشته است:‌ «انتشار موافقتنامه‌ها، الزامی قانونی دارد، اما انتشار اسناد غیرتعهدآور چندان متداول نیست. تحریم هم مانع دوچندان است.»
زبیب در یک رشته توئیتی درباره قرارداد چین توضیح داده: «دو پرسش مطرح شده این است که برنامه همکاری جامع با چین چه چیزی نیست!؟ و ابعادی از این برنامه توسط وزارت خارجه و کارشناسان توضیح داده شده یا می‌شود اما نگرانی‌ها و پرسش‌ها چیست؟ امتیاز مشخص و احیانا بزرگی واگذار شده است؟ که زبیب در پاسخ به این دو پرسش نوشت:«دو سوال اول، با ذهنیت و برداشت «قرارداد» از این سند مطرح می‌شود. اما اصولا این سند، ماهیت و حتی شکل قرارداد/موافقتنامه ندارد بلکه صرفا یک نقشه راه و چارچوب روابط بلند مدت است. آنچه اکنون به‌صورت غیر مدون بین دو کشور وجود دارد، با یک افق بلند مدت تثبیت و تقویت شده است.»
وی در ادامه این توئیت آورده است: «همکاری‌ کشورها به ۲ شکل آغاز و گسترش می‌یابد؛ اول ‌‌این‌که توافق کلان سیاسی می‌کنند تا حوزه‌های ممکن برای همکاری اجرایی را پیدا کنند و دوم ‌‌این‌که برای دستیابی به توافق اجرایی مهم، به‌دنبال وجود بستر سیاسی می‌گردند. این سند، هر ۲ کار را کرده است؛ اراده سیاسی را به نمایش گذاشته و حوزه‌های همکاری را هم مشخص کرده است.»
با وجود آن که مقامات دولت و دیگر مسئولان مرتبط با سیاست خارجی تلاش کرده‌اند در هفته گذشته درباره این قرارداد توضیح بدهند و تأکید کنند که این توافق به نفع ایران است، اما همچنان به نظر می‌رسد که افکار عمومی در این باره نگران است و در این زمینه یک صف‌آرایی تمام‌عیار صورت گرفت. برخی از نیروهای موسوم به ارزشی و با حمایت تمام قد از این توافق و البته برخی از گروه‌های نزدیک به اصلاح‌طلب و اعتدال‌گرا و حتی برخی از گروه‌های مخالف نظام با انتقاد از این سند همکاری به رویارویی رسانه‌‌ای پرداختند. این در حالی است که تاکنون هیچ سند قابل اتکایی از این توافق منتشر نشده است و موافقت‌ها و مخالفت‌ها عمدتا کلی و پیرامون موجودیت این توافق است و نه جزئیات و مفاد آن.