سال‌ها بر خورد شنبه به نوروز

در گاهشماری و فرهنگ آیینی ما ایرانیان چگونگی تحویل سال نو و هزاران نکته مرتبط با آن، یعنی از ‌این‌که سال چه زمانی، چه ساعتی و چه روزی نو می‌شود، از اهمیت خاصی برخوردار است. البته این اهمیت بیشتر جنبه نمادین و سمبلیک داشته و همین نمادین بودن می‌تواند نشانه و فرصتی برای پیش‌بینی سال پیش رو باشد، به این معنی که در پرتو نماد‌ها حدس بزنیم که سالی را که در پیشرو داریم، سال تحقق آرزو‌ها و پایان ناامیدی‌های ما باشد یا نه؟ و ‌این‌که اساسا سال پیش رو خوب است یا ‌این‌که خوب نیست؟ ضربالمثل‌هایی چون «سالی که نکوست از بهارش پیداست» یا «سال‌ها برخورد شنبه به نوروز» از آن دست از ضرب‌المثل‌های فارسی است که می‌تواند موجب رمزگشایی از نماد‌ها و سمبل‌ها در فرهنگ گاه‌شماری و آیینی ما ایرانیان شود.

از منظر کارکردگرایی، به‌کارگیری مثل فارسی «سال‌ها برخورد شنبه به نوروز» هنگامی است که ما شاهد انجام کار و امری، بر خلاف عادت کسی یا مجموعه‌ای باشیم. به عبارت دیگر این مثل فارسی هنگامی کارآیی دارد که عادت و رویه انجام عمل از سوی کسی مشمول امر آشنایی‌زدایی و ساخت‌شکنی شده باشد. برای نمونه کسی که دیر رفتن به مدرسه و دیر حاضر شدن در کلاس درس، عادت او شده است یا ‌این‌که کسی به بد قولی شهرت دارد، اما ناگهان و بر خلاف انتظار وقتی ما شاهد حاضر شدن آن کس در سر وقت در مدرسه و کلاس و خوش‌قولی در کردار و اعمال شده است، می‌گوییم آفتاب از کدام در درآمده یا ‌این‌که مگر شنبه به نوروز افتاده است؟ به یاد دارم که وقتی من بعد از مدت‌ها سر وقت در سر کلاس‌های درس سوم دبیرستان حاضر می‌شدم، معلم ادبیاتم این مثل را درباره من به کار می‌برد.  حالا و در شرایطی که بعد از سال‌ها و مشخصا سال 1400 که قرار است روز شنبه نو شود، بسیاری از توجه‌ها به این سمت رفته است که با همزمانی تحویل سال در روز شنبه چه اتفاق خوشی قرار است برای ما ایرانیان رقم بخورد؟ آیا این سال بر خلاف سال‌های گذشته است که ما شاهد گرانی، فقر، تورم، بیکاری، مال‌باختگی و مریضی نباشیم؟ مثلا آیا قرار است که در سال جدید آمریکا و ایران به پای میز مذاکره بروند؟ مثلا ‌این‌که آیا قرار است در سال 1400 برجام به فرجام خوبی برسد؟ آیا قرار است سال پایان گرانی‌های لجام‌گسیخته، بیکاری ویرانگر، تورم رها شده باشد؟ قرار است پایان تحریم‌ها و سر فصل تازه‌ای برای فروش نفت ما باشد؟ و سر انجام ‌این‌که مثلا آیا قرار است سال 1400 برای ما ایرانیان با واکسیناسیون سال پایان کرونا باشد؟ و هزاران ابهامات و پرسش‌های دیگری که جامعه حال حاضر ایران درگیر آن است.  در پاسخ به این پرسش‌ها باید گفت که تقارن نوروز با شنبه، اگر چه می‌تواند برای ما امیدبخش و امیدآفرین و شروعی برای تغییر در رویه‌ها و عادات باشد، اما این تقارن و همزمانی فقط در حکم آمادگی شرایط ذهنی و ادراکی است، قطعا به صرف فراهم شدن شرایط ذهنی نباید زیاده از حد امیدوار و خوش‌بین بود. شکی نیست که در کنار این آمادگی ذهنی و ادراکی، فراهم شدن زمینه‌های عینی و مادی نیز نیاز است. به عبارت دیگر فراهم شدن شرایط عینی ممکن است شرط لازم باشد، اما قطعا شرط کافی نیست. این آمادگی عینی همان به کار بستن اراده و تصمیمات سازنده از سوی کارگزاران است و ‌این‌که باید دانست که کارگزاران و مسئولان ما تا چه اندازه نوروز به شنبه افتاده را می‌توانند به فرصت تبدیل و برای برون‌رفت از شرایط موجود، تلاش کنند. قراین و شواهد نشان می‌دهد که به نظر نمی‌رسد با شرایط و چشم‌اندازی که در پیش روست، اتفاقی بیفتد و اگر هم هزاران بار نیز شنبه به نوروز بیفتد، آبی از سوی این مسئولان برای مردم گرم نمی‌شود.