فرهنگستان انقلاب؛ پرهزینه و کم فروغ!

می‌گویند شخصی که از اساس با پالایش و پیرایشِ زبان و ادب پارسی مخالف بود، به یکی از فرهنگستانی‌های قبل از انقلاب گفته بود: «در زبان فارسی کلمه؛ قدح=عربی، کاسه=سریانی، قاشق و بشقاب=ترکی، دُوری=عربی، دیس= فرنگی، قوری و استکان =روسی، پیاله=یونانی و نعلبکی هم معلوم نیست که از کجا آمده است، اگر قرار باشد که همه این‌ها را شما ازما بگیرید، پس ما بعد از این در چه غذا بخوریم؟» (نقل به مضمون از: مقاله آقای علی کافی در مجله نشر دانش. سال پنجم.شماره اول. ۱۳۶۳) خیلی‌ها به خاطر دارند، هنگامی که موبایل وارد کشور شد، شرکت مخابرات به مثابه یگانه متولیِ فروش و واگذاری آن، دفترچه‌‌ای را ضمیمه گوشی‌های موبایل به مشترکین تحویل می‌داد که در آن اسم موبایل را گذاشته بودند «تلفن سیّار». (نامی عربی که مردم آن را ابداً تحویل نگرفتند!) پس از آن عنوان «تلفن همراه» مطرح شد که حضور و رواج کم‌فروغی دارد. کاوش در ویژگی‌های کلماتی که راحت و سریع بر دل می‌نشینند و مقایسه آن‌ها با واژگانی که هرگز دلنشین نمی‌شوند‌ ما را به این واقعیت سوق می‌دهد که اگر چه «خوش فرم» و «خوش آهنگ» بودن لازمه واژگان برگزیده‌اند، اما این دو ویژگی شرط کافی برای شاکله کلمات و اصطلاحات منتخب نیستند زیرا واژه در ساختمان جمله است که جلوه می‌نماید و زشت و زیبایی و گویایی و قابلیت خود را نشان می‌دهد! براین اساس واژگان جانشین پیش از تصویب نهایی می‌بایست در مقصد (جمله) آزموده شوند تا معلوم شود کاربری مفید دارند یا خیر؟ فی‌المثل هرگاه عنوانِ «همراه» را برای موبایل در نظر گرفته باشند، آیا می‌شود از کسی پرسید که: «همراه‌تان، همراه‌تان هست یا خیر؟». از سویی برخی تولیداتِ علمی و صنعتی از چنان اشتهار و معروفیتی برخوردارند که در تمام جوامع آن‌ها را به یک نام می‌شناسند. این فن‌آوری‌ها اساساً نیازی به نام‌گذاری مجدد ندارند و تلاش جهت واژه‌آفرینی و برابریابی اسم و عنوان برای دستاوردهایی که دارای عنوان جاافتاده بین‌المللی هستند نتیجه‌‌ای جز وقت تلف کردن و آب در‌ هاون کوبیدن در پی ندارد! از دیگر سو باید پذیرفت که بیشترینه این ابداعات فنی و اختراعات و اکتشافات علمی محصولِ خرد جمعی و دانش همگانی است و به مجموعه بشریت تعلق دارند؛ بنابراین امتیاز و افتخار این دستاوردها را نمی‌بایست نادانسته به حساب زمامداران غربی واریز کرد! در همین ارتباط اقدام آنان که واژه جهانی آمبولانس را پذیرفتند و عنوان مخوف و بدترکیب «نعش‌کش» را حذف کردند، جای سپاس و تقدیر دارد. جا دارد از همین منظر به اصطلاحات علمی نیز نگریسته شود.