اماواگرهای دلارهای آزادشده

همدلی|  فاطمه آقایی‌فرد: خبر آزادسازی منابع بلوکه شده ایران در کشورهای خریدار نفت، فعالان و حتی سرمایه‌گذاران در چهارراه‌استانبول را دست‌پاچه کرده است. سه‌شنبه بود که سخنگوی دولت اعلام کرد که یک میلیارد دلار منابع ارزی ایران در کره جنوبی آزاد می‌شود. علی ربیعی یک روز بعد از آنکه رئیس‌کل بانک‌مرکزی و سفیر کره‌جنوبی در ایران، در جلسه‌ای که به درخواست سفارت کره جنوبی برگزار شد، در خصوص نحوه جابه‌جایی و مصرف بخشی از منابع بانکی ایران در کره جنوبی توافق کردند، به رسانه‌ها گفت: «با کشورهای کره‌جنوبی و ژاپن برای دسترسی به منابع ارزی بلوکه شده کشورمان توافق شده؛ با عراق و عمان مذاکره شده تا بتوان از منابع بانک‌مرکزی برای تامین نیازهای ضروری کشورمان استفاده کرد». پیش از این رئیس‌جمهور هم گفته بود در صورتی که منابع ارزی بلوکه شده در اختیار بانک مرکزی قرار بگیرد، قیمت دلار به 15تا 16هزار تومان می‌رسد. حسن روحانی در توضیح روند رو به بالای قیمت ارز در بازار آزاد هم گفته بود: «قیمت دلار در سامانه نیما و بازار واقعی نیست و بانک مرکزی برای اعمال سیاست دستش بسته است». حالا با چنین ماجراهایی بازار ارز در انتظار آزادسازی منابع ارزی بلوکه شده کشور در کشورهایی چون کره جنوبی، عراق، عمان و... است که به اعتقاد کارشناسان اقتصادی با تحقق این امر و افزایش عرضه ارز در بازار، قیمت دلار می‌تواند برای مدتی به ۱۵هزار تومان یا کمتر از آن هم برسد. البته اظهارنظرها در این زمینه متفاوت است و به باور عده‌ای از کارشناسان کاهش قیمت دلار به دلیل این که ایران هنوز نتوانسته به بازارهای جهانی نفت برگردد و فروش خود را به ارقام قبل از تحریم بازگرداند، رویایی بیش نیست. 
 

فعالان ارز دستپاچه‌اند

در این میان خبرهایی که از چهارراه‌استانبول نیز می‌رسد حکایت از هجوم عده‌ای از سرمایه‌گذاران برای فروش ارز دارد. البته نگاهی به قیمت دلار از هفته‌های اخیر نشان می‌دهد که هنوز این خبرها نتوانسته دلاری را که در کانال 24 هزار تومانی پرسه می‌زند به عقب براند، اما با این همه به دلیل اظهارنظرهای متفاوتی که از سوی آگاهان اقتصادی و حتی برخی فعالان باتجربه بازار ارز مطرح شده، دستپاچگی در میان سرمایه‌گذاران کاملا مشهود است. بازار ارز که مدتی درگیر نوسانات انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بود، طی مدت زمان کوتاهی پس از انتخاب بایدن و کاهش انتظارات تورمی با روند نزولی مواجه شد و دلار به کانال ۲۰هزار تومان بازگشت، اما طولی نکشید که این بازار به انتظار نتیجه روابط خارجی کشورمان با آمریکا نشست. در این مدت، مجدد نوسانات در این بازار شدت  گرفت و روند افزایشی قیمت دلار آغاز شد. زمانی که بازار ارز متاثر از انتخاب بایدن و کاهش انتظارات تورمی در پی آن کمی به آرامش رسیده بود، اقتصاددانان تنها عامل تثبیت این آرامش را تزریق ارز به بازار می‌دانستند که آزادسازی منابع ارزی بلوکه شده از نظر آن‌ها بهترین گزینه‌ها بود و حالا همان اتفاق افتاده است. البته به باور آگاهان اقتصادی آزادسازی منابع ارزی بلوکه شده در کشورهای دیگر تنها یکی از شرایط لازم برای بازگشت ارز به کانال‌های پایین‌تر است و زمینه‌های دیگر از قبیل بازگشت به روند قبل از تحریم‌ها در فروش نفت، یکی از مهم‌ترین دلایل سقوط نرخ دلار است که هنوز محقق نشده است. 

 بازگشت دلار موقتی است

حدود یک ماه پیش بود که یک تحلیل‌گر اقتصادی در این زمینه به ایسنا گفته بود: «اگر تمام منابع ارزی کشور در بازار ارز تزریق شود، دلار به کمتر از ۱۵هزار تومان می‌رسد اما در خوش‌بینانه‌ترین حالت این قیمت حداکثر دو تا سه ماه می‌تواند حفظ شود و بعد از آن، جهش پیدا می‌کند». این کارشناس اقتصادی در پاسخ به این که دلار تا چه حدی می‌تواند با کاهش قیمت مواجه شود؟ گفته بود: «پاسخ من به این سوال که آیا دلار می‌تواند به زیر ۱۲ هزار تومان برسد، بله است و این تنها با تزریق تمام منابع ارزی به بازار ارز عملیاتی می‌شود؛ اما در این زمینه مسئله این است که کاهش قیمت پایدار نمی‌ماند. اگر دلار به هر صورتی به کمتر از ۱۵هزار تومان برسد، در خوش‌بینانه‌ترین حالت این قیمت حداکثر دو تا سه ماه می‌تواند حفظ شود بعد از آن به سمت قیمت تعادلی، جهش پیدا می‌کند».
 از سوی دیگر، رئیس کل بانک مرکزی پیش از این اعلام کرده بود که نرخ ارز به سمت تعادل و ارزش اقتصادی خود حرکت خواهد کرد و  رئیس جمهوری نیز مطرح کرده بود که با آزادسازی منابع ایران از کشورهایی همچون کره جنوبی و عراق، قیمت دلار به ۱۵هزار تومان خواهد رسید. قیمت دلار از آنجا که تاثیر مستقیمی روی کالاهای اساسی دارد، برای خیلی‌ها خبر خوش و امیدوارکننده‌ای است، اما واقعیت این است که به باور آگاهان اقتصادی رشد عجیب این ارز در سال‌های اخیر تنها متاثر از سیاست‌های اقتصادی نبوده، که اتفاقات سیاسی و گرفتاری‌های بین‌المللی قیمت دلار و در نتیجه تورم را به شدت درگیر کرده است. 
هر چه که هست، نتیجه دیدار سفیر کره جنوبی با همتی بیانگر این است که معادل یک میلیارد دلار از هفت میلیارد دلار منابع ارزی کشورمان در کره جنوبی  قرار است به صورت نقدی به حساب بانک‌های ایرانی واریز شود. همچنین رئیس‌کل بانک مرکزی معتقد است که وضعیت بازار ارز خوب می‌شود و برای آزادسازی منابع ارزی بلوکه شده مذاکرات خوبی با عمان، کره جنوبی و ژاپن شروع شده است. همه این‌ها در حالی است که هفته گذشته آمریکا نیز با آزادسازی بخشی از منابع ارزی بلوکه شده ایران موافقت کرد که بنابراین، آزادسازی این منابع قطعی شده است و طبق گفته تحلیل‌گران اقتصادی می‌توان با تحقق این امر در انتظار شروع کاهش قیمت‌ها در بازار ارز باشیم. از آنجا که اقتصاد کشورمان متکی بر دلار است، روند کاهش قیمت در بازار ارز بر سایر بازارها هم تاثیر می‌گذارد. البته لازم به ذکر است که بازار ارز یکی از بازارهایی است که بیش از سایر بازارها از مسائل سیاسی، روابط بین‌المللی چون برجام تاثیر می‌پذیرد و در این روزها که موضوع برجام نقل محافل شده است، چگونگی آینده روابط ایران و آمریکا و برجام از جمله مسائل مهی است که در نوسانات و تحولات این بازار هم نقش دارد. 

 صعود نرخ ارز تنها ریشه اقتصادی نداشت

مجیدرضا حریری، رئیس اتاق ایران و چین درباره چشم‌انداز قیمت دلار بعد از حواشی اخیر به «همدلی» می‌گوید: «چند مسئله حول و حوش قیمت دلار وجود دارد که در تعیین قیمت ارز تاثیر قابل‌توجهی دارند. طی سال‌های اخیر دلیل افزایش قیمت ارز صرفا اقتصادی نبوده و عموما به دلیل مسائل سیاسی رشد ارز صورت گرفته است». 
حریری افزود: «واقعیت این است که ما به دلیل تحریم‌ها نتوانستیم به اندازه کافی نفت بفروشیم، یا حتی ارزهای حاصل از آن مقداری را که نفت فروخته بودیم به کشور بازگردانیم، بنابراین بخش زیادی از منابع ارزی ما در دسترس خارجی‌ها قرار گرفت و از دسترس ما خارج شد، این موضوع تاثیر قابل‌توجهی را در بالا بردن نرخ ارز داشت». 
رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در ادامه به «همدلی» گفت: «مسائل سیاسی به اضافه مشکلات اقتصادی باعث شد تا آینده بدی برای نرخ ارز تصور شود و دلار تا 30 هزار تومان هم پیشروی کند، بخشی از این افزایش قیمت به دلیل این بود که ترس از آینده وجود داشت و دلار تا رقم‌های 22 هزار و 23 هزار تومان به دلیل این ترس پیشروی کرد». حریری افزود: «از سوی دیگر یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش قابل‌توجه نرخ ارز عدم توانایی در فروش نفت بود که باعث شد تا منابع ارزی ما محدود شود، این محدودیت‌ها به دلیل موانعی بود که از سوی آمریکا ایجاد شد و حتی عدم اطمینان از سیاست‌های آمریکا در زمان دونالد ترامپ و انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده بر این ترس‌ها دامن زد». 
رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در ادامه توضیحات خود به «همدلی» گفت: «همه مسائلی که در افزایش نرخ ارز تاثیر داشتند، به اندازه خود قابل‌اهمیت هستند، باید دید اهمیت هر یک از این مسائل در کاهش نرخ ارز چه اندازه است تا بتوان در این‌باره به صورت قطعی اظهارنظر کرد، اما به نظر می‌رسد که بازگشت به شرایط عادی و فروش نفت دو میلیون و 500 هزار بشکه‌ای نفت یا حتی در دسترس بودن فعالیت‌های تجاری ایران با سایر کشورها می‌توان به کاهش با ثبات نرخ ارز امیدوار بود». حریری ادامه داد: «در سال‌های گذشته، وقتی قیمت ارز سه یا چهار هزار تومان بود، بدترین سناریوها از سوی آن دسته از افرادی که معتقد بودند که قیمت دلار به صورت دستوری در این محدوده قرار گرفته، این بود که قیمت ارز به پنج هزار تومان می‌رسد، با افزودن نرخ تورم 30درصدی دلار حداکثر باید دو تا 2.5 برابر بر قیمت ارز افزوده شود، اما با اتفاقاتی که در حوزه سیاسی افتاد، دلار تا 30 هزار تومان هم پیشروی کرد که این نشان می‌دهد تنها مسائل اقتصادی در افزایش قیمت دلار تاثیرگذار نبود و مسائل سیاسی نیز بر آن دامن زد، بنابراین آزادسازی منابع ارزی ایران یکی از مسائلی است که از اهمیت ویژه‌ای در کاهش نرخ ارز برخوردار است و می‌تواند قیمت دلار را کاهش دهد». 
حریری در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان با آزادسازی منابع ارزی ایران منظر وعده رئیس‌جمهور در زمینه رسیدن دلار به 15 هزار تومان بود، این‌توضیح را به «همدلی» داد: «در صورت از بین رفتن موانع سیاسی و بازگشت ایران به بازارهای جهانی، حتی می‌توان منتظر ارقام پایین‌تر برای نرخ ارز بود. 
اما واقعیت این است که در واقع کسی به صورت قطعی نمی‌داند که چه مقدار از منابع ارزی ما در کشورهای خارجی وجود دارد؟ چه مقدار از این منابع به داخل کشور بازمی‌گردد؟ و حتی چه مقدار از این منابع از سوی بانک مرکزی قابل‌استفاده است؟ چرا که بخشی از این ارزها توسط بانک مرکزی به ریال تبدیل شده و امکان دارد که دیگر نتوان این دلارها را به ریال تبدیل کرد و در نتیجه بخشی از این منابع آزاد شده حتی در صورت بازگشت قابل مصرف نیست».