دولت در فضای مجازی «شاخ» شد

همدلی| تقریبا همه شبکه‌های اجتماعی خارجی در ایران فیلتر شده‌اند. دسترسی مردم به اینترنت بسیار دشوار است. سرعت اینترنت طبق گزارش‌های مختلف افت شدیدی پیدا کرده است. به‌علاوه فیلترشکن‌ها هم با محدودیت‌های زیادی مواجه شده‌اند. اما در همین حال مقامات دولتی دسترسی راحتی به اینترنت دارند و این روزها با وجود تأکید بر ادامه یافتن فیلترینگ گسترده بیشتر از همه در شبکه‌های اجتماعی فعال هستند. بیشتر مقامات دولتی و نمایندگان مجلس در توییتر حضور چشمگیری دارند و اخبار اصلی خود را از این شبکه اجتماعی فیلتر شده اطلاع‌رسانی می‌کنند. دولتی‌ها مهم ترین اخبار و اطلاعات دست اول خود را نه از طریق رسانه‌های داخلی بلکه از طریق صفحات شخصی خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند. این در حالی است که گفته می‌شود بخش مهمی از طرح صیانت از فضای مجازی با وجود همه انتقادات و مخالفت‌ها به تصویب رسیده و در حال اجرا است. 
بیشتر مقامات دولت از فعالان مهم فضای مجازی هستند. توییتر شبکه محبوب این مقامات است. دولتی‌ها در عمل نشان داده‌اند که توییتر را بهترین شبکه برای اطلاع‌رسانی اخبار خود می‌دانند. مقامات دولت با وجود آن که رسانه‌های متعددی را در اختیار دارند اما همه این امکانات را نادیده گرفته و فعالیت در توییتر را در اولویت گذاشته‌اند. دولت خبرگزاری‌های مختلفی در اختیار دارد. خبرگزاری ایرنا ارگان رسمی دولت است در کنار آن بسیاری از وزارت‌خانه‌ها هم خبرگزاری دارند. خبرگزاری برنا، خبرگزاری پانا و خبرگزاری شانا از جمله این رسانه‌ها هستند. جدای از این روزنامه ایران هم مجموعه مهمی است که در اختیار دولت قرار دارند. در کنار همه رسانه‌های رسمی که با بودجه مستقیم دولت اداره می‌شوند، رسانه‌های زیادی هم به عنوان حامیان دولت در حال فعالیت هستند که از ارگان‌های دولتی بودجه آن ها تهیه می‌شود. همه آن‌ها نیز از دولت حمایت می‌کنند و جزو رسانه‌های اصولگرایی محسوب می‌شوند که حامی دولت هستند. 
با این حال سپهر خلجی رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت از جمله چهره‌های دولتی است که در توییتر فعال است. او اخبار دولت را در توییتر اطلاع‌رسانی می‌کند. از جمله او هفته پیش در توییتر خود خبر داد که دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تغییر کرده است. سخنگوی دولت نیز همچون او در توییتر فعال است و تلاش می‌کند با انتشار توییت‌های متعدد حضور فعالی در این شبکه اجتماعی داشته باشد. 
«عیسی زارع‌پور» وزیر ارتباطات ابراهیم رئیسی نیز در اوایل مهرماه اعلام کرده بود که استفاده از فیلترشکن‌ها باعث ایجاد ناامنی در ابزارهای ارتباطی مردم خواهد شد و تلاش‌هایی برای جرم‌انگاری‌شدن آن درحال صورت‌گرفتن است. طبق تصمیم جدید قرار است تولید کنندگان، فروشندگان و توزیع کنندگان وی‌پی‌ان‌ها و فیلترشکن‌های غیرمجاز، از این پس مشمول مجازات ماده ۷۵۳ قانون مجازات اسلامی شوند. پرسشی که طرح می‌شود این است: رئیس جمهوری برای مکاتبه با اینستاگرام و توییتر، دو پلتفرمی که به طور رسمی فیلترند، برای اخذ تیک‌های آبی و خاکستری از کدام فیلترشکن استفاده کرده‌اند؟
با این وجود به نظر می‌رسد که دولتی‌ها بدون توجه به مسئله فیلترینگ و تأکید بر نهی مردم از استفاده از شبکه‌های اجتماعی خودشان به راحتی از این فضا استفاده می‌کنند . 
به گزارش ایسنا، احمد نادری، عضو هیات رییسه مجلس گفته: «چیزی به اسم طرح صیانت از فضای مجازی در مجلس وجود ندارد؛ با توجه به اختلاف نظر در مجلس ترجیح داده شد که این طرح کنار گذاشته شود لذا به شورای عالی فضای مجازی ارجاع داده شد.»
او اظهار کرد: «بخش‌هایی از این طرح در این شورا به تصویب رسید و قاعدتا وارد مرحله اجرا می شود. بخش‌هایی باقی مانده که در حال بررسی هستند ولی در نهایت ما چیزی به نام «صیانت» نداریم. البته ما به حکمرانی مجازی نیاز داریم. در تمامی دنیا حکمرانی مجازی اعمال می شود که نمونه آن را می توان در اروپا،‌ آمریکا، چین و روسیه دید بدین شکل که قواعدی برای استفاده از فضای مجازی در نظر گرفته شده اما در ایران نه تنها هیچ قاعده‌ای، بلکه سیاست‌گذاری درباره اینترنت نیز وجود ندارد؛ اینکه چه طور باید حکمرانی درباره فضای مجازی را اجرایی کرد، موضوع قابل بحثی است.»
نادری گفت: «باید فضای جامعه را آماده کرد و از نظرات متخصصان نیز بهره برد تا به اجماعی رسید؛ نکته مهم دیگر در این مورد اینکه حکمرانی صرفا به معنای اعمال محدودیت و بگیر و ببند نیست حتی باید در موارد مختلف تسهیلات و مشوق‌هایی نیز، داده شود پس حکمرانی دو جنبه سلبی و ایجابی دارد. ما حکمرانی فضای مجازی نداریم که باید به آن سمت حرکت کنیم. بخشی از آن قانون‌گذاری برای فضای مجازی است تا همه کنشگران و فعالان فضای مجازی بدانند که مثلا اگر علیه کسی موضعی به دروغ گرفتند و اظهارنظری کردند، باید هزینه آن را پرداخت کنند.»
وی افزود: «فیلترینگ فعلی ربطی به صیانت ندارد؛ در چند ماه اخیر در بستر فضای مجازی تحرکاتی رخ داد که به واسطه آن شرایط کشور خاص شد پس در چنین وضعیتی نباید کسی انتظار داشته باشد که دسترسی به فضای مجازی همچون شرایط عادی باشد. سیاست فیلترینگ فعلی ادامه فضای چند ماهه اخیر در کشور است منتها با توجه به آرام شدن فضا باید منتظر تصمیم مسئولان در نهادهای مربوطه بود.»
موضوع فعالیت دولتی‌ها در توییتر و اینستاگرام محدود به اعضای دولت نمی‌شود. رئیس دولت سیدابراهیم رئیس جمهوری نیز مانند دیگر همکاران خود با حضور در اینستاگرام و توییتر حاشیه‌ساز شده است. به گزارش فرازدیلی، پلتفرم اینستاگرام، در هفته‌های نخست اعتراضات مردمی به مرگ مشکوک مهسا امینی و در یک‌سالگی فعالیت دولت ابراهیم رئیسی فیلتر شد. دو ماه بعد، صفحه رییس جمهوری در همین پلتفرم «تیک آبی» گرفت. اخذ تیک آبی در اینستاگرام مستلزم نامه‌نگاری‌ها و مکاتبات فراوان و احراز هویت صاحب صفحه است. این فرایند در حالی توسط ابراهیم رئیسی طی شده که اینستاگرام در ایران به دلایلی که توسط مسوولان، «امنیتی» خوانده شد، فیلتر بود و دسترسی مردم و کسب‌وکارها به این پلتفرم بدون فیلترشکن همچنان غیر ممکن است.
روزنامه ایران در توجیه فعالیت پشت‌پرده حضور پرقدرت رئیس دولت در این دو پلتفرم گفته: «تیک آبی اینستاگرام رئیسی برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی صفحات جعلی است». این اما بهانه خوبی برای فعالیت دولت در پلتفرمی که در یک سالگی فعالیتش فیلتر شده نیست. روزنامه ایران همچنین نوشت: «یک بررسی ساده نشان می‌دهد صفحه رسمی آیت‌الله رئیسی پس از محدودیت‌های اخیر که به‌دلیل سوءاستفاده دشمنان از فضای مجازی صورت گرفته هیچ فعالیتی نداشته است». این بهانه حتی اگر در مورد فعالیت رئیسی در اینستاگرام صادق باشد، رسانه‌های وابسته به دولت، برای تیک خاکستری توییتر رییس جمهوری باید دنبال بهانه دیگری باشند.تیک خاکستری در حالی کنار نام «سید ابراهیم رئیسی» در توییتر نشسته که فعالیت او در این صفحه در تمام مدت ریاست جمهوری‌اش، به طور مستمر تا امروز ادامه داشته است. آخرین مطلب رئیسی در توییتر در تاریخ ۱۴ دی‌ماه منتشر شده است.
با این حال برخی از نمایندگان در مجلس تأکید می‌کنند که محدودیت‌های شبکه‌های اجتماعی باید حذف شود. جلال رشیدی کوچی، عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها در مجلس با اشاره به وضعیت اینترنت در سطح کشور، بیان کرد: «در شورای عالی امنیت ملی تصمیم گرفته شد که تا آرام شدن فضای جامعه دو پلتفرم مسدود شود؛ از نظر من اکنون زمان آن رسیده است که رفع مسدودیت شود چرا که فضای جامعه آرام است». رشیدی گفته: «این تبیین باید کجا صورت گیرد؟ از نظر بنده مهم‌ترین فضا برای تبیین مسائل جامعه، بسترهایی است که در فضای مجازی شکل می‌گیرد. بنده موافقم که امروز فضای مجازی نوعی فضای جنگی است، اما ما باید در آنجا حضور داشته باشیم. مهم‌ترین و راه‌گشاترین راه پیش روی ما فرمایش حضرت آقا است، یعنی ما باید مسائل را تبیین کنیم. بنده در خیلی موارد زمانی که با افراد معترض صحبت می‌کنیم، متوجه می شویم که نقاط مشترک زیادی داشته و زبان یکدیگر را به خوبی می‌فهمیم، این تبیین کردن است. ما باید اقدامات را بگوییم و اصلاحاتی که باید انجام دهیم را مطرح کنیم، خطاهای موجود را بپذیریم، راه‌کار ارائه دهیم.»
به گزارش ایسنا این نماینده تأکید کرده: «تعبیر بنده این است که فیلترینگ به شیوه کنونی، همان باتوم در فضای مجازی است. اینکه ما می‌گوییم شبکه های اجتماعی خارجی را فیلتر کرده و در پلتفرم های داخلی تبیین انجام می‌دهیم، خوب است اما در پلتفرم‌های داخلی برای چه کسی می‌خواهیم تبیین انجام دهیم؟ آیا افرادی که انتقاد و نقد دارند در پلتفرم های داخلی هستند یا اگر ما در فضای بین‌الملل حرفی برای گفتن داریم می‌توانیم در پلتفرم‌های داخلی بیان کنیم که حرف ما به خارج کشور برسد؟ این سوالات کلیدی است. نگاه بنده این است که باید به این مسئله نگاه دقیق مبتنی بر اقتضاهای امروز جامعه داشته باشیم. گذشته و عقبه فیلترینگ به این شیوه نشان داده که موفق نبوده است و جز نارضایتی چیزی به دنبال ندارد. ما باید مسیر خود را اصلاح کنیم. الان که شرایط آرام شده علی‌رغم اینکه عده‌ای فکر می‌کنند بهترین فرصت برای بستن شبکه‌های اجتماعی خارجی است بنده معتقدم بهترین فرصت برای سامان دادن درست و دقیق است.»