2023؛ سال ادامه بحران‌های جهانی

همدلی|  محسن رفیق: فارغ از همه پیش‌بینی‌های بدبینانه، جهان بین‌الملل در سال 2023 همچنان آبستن حوادثی قابل توجه است که به مانند گذشته ناشی از قدرت‌نمایی بازیگران بزرگ و جاه‌طلبی حاکمان آن بوده است. در این روند، دور از ذهن نخواهد بود که افزایش رویارویی رسانه‌ای غرب و شرق و خط و نشان کشیدن‌های کنونی آنها بر روی کاغذ، در آینده‌ای نزدیک جهان را تبدیل به صحنه آوردگاه جدیدی از زیاده‌خواهی آنان نماید. انسجام بیش از گذشته در جبهه شرق، به رهبری دو بازیگر اصلی یعنی روسیه و چین و دنباله‌روهای بدون انتخاب دیگر آنان در برابر اتحاد همیشگی غرب به زعامت آمریکا، بریتانیا و اتحادیه اروپا، چشم انداز سال نکویی را در برابر چشم جهانیان، پدیدار نساخته است. این در حالی است که استمرار لشگرکشی روسیه در قلب اروپا، تنش‌های واشنگتن و پکن، افزایش قدرت نمایی‌های هسته‌ای کره‌شمالی و تنش در شبه جزیر کره، ادامه اختلاف‌ها بین چین و تایوان، سیاست‌های قلدرمابانه اردوغانی در مدیترانه و همچنین تغییرات مولفه‌های قدرت در خاورمیانه، هرکدام به مثابه انبار باروتی است که تنها جرقه‌ای بر آن می‌تواند بحرانی عظیم را در سال 2023 موجب شود.
در همین حال، تنها در جبهه اوکراین، با گذشت ۱۰ ماه جنگ خونین بین اوکراین و روسیه و ده‌ها هزار تلفات از طرفین، هنوز هم تصور توافق ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی بسیار دشوار است. اوکراین خواستار تشکیل دادگاه بین‌المللی جرایم جنگی، دریافت غرامت از روسیه و خروج نیروهای روس از تمامی قلمرو اوکراین است، در حالی که پوتین به این خواسته‌ها تن نخواهد داد. به عقیده ناظران سیاسی، آنچه احتمال روی دادنش بیشتر از توافق است، آتش‌بس است. احتمال اینکه دو طرف که از جنگ هم خسته شده‌اند، اعلام آتش‌بس کنند، چندان پایین نیست. به گزارش ایسنا، اگر قرار باشد با توجه به مواضع فعلی اعلام آتش‌بس شود، پوتین خشنود و زلنسکی ناراضی خواهد بود. اوکراین می‌خواهد با یافتن نقاط ضعف روسیه، به آن‌ها حمله کند و زمستان پیش‌رو بهترین فرصت است. از طرف دیگر، بر خلاف ابراز نگرانی‌های اوکراین از ضدحملات احتمالی روسیه، انتظار می‌رود که تلاش‌های روسیه در زمستان پیش‌رو شدت کمتری داشته باشد. نقطه عطف جنگ آنجا رخ خواهد داد که توان جنگی اوکراین کاهش یابد، که احتمالا در تابستان یا پاییز ۲۰۲۳ شاهد آن خواهیم بود. آن وقت است که غرب از خود خواهد پرسید که تا چه زمانی باید به کمک‌ به اوکراین ادامه دهد.
از سوی دیگر، بحران انرژی در اروپا یکی دیگر از مشکلات اروپاییان در سال جدید است. کارشناسان باور دارند که تورم کم‌سابقه در اروپا و بحران انرژی که در پی جنگ روسیه و اوکراین به وجود آمده، احتمالا در ۲۰۲۳ نه تنها بهبود نمی‌یابد، بلکه تشدید خواهد شد. به گزارش ایسنا، اروپا رفته‌رفته از بزرگترین تامین‌کننده انرژی خود یعنی روسیه، فاصله می‌گیرد. هزینه این جدایی برای اروپا بسیار سنگین بوده و بهای انرژی در این قاره افزایش شدیدی یافته است. دولت‌های اروپایی هم در تخصیص صدها میلیارد دلار یارانه سوخت برای خانواده‌ها و تجارت‌ها با مشکل مواجه هستند. اگر چه تلاش‌هایی برای بهبود شرایط در جریان است، اما انتظار نمی‌رود که انرژی در اروپا تا سال ۲۰۲۵ به قیمت معقولی برسد و اقتصادهای بزرگ این قاره تا آن زمان با مشکل مواجه خواهند بود. در این بین، هرچه زمان می‌گذرد، کار اروپا برای تحریم روسیه بدون آسیب زدن به خودش، دشوارتر خواهد شد. در این وضعیت، سیاست باج‌گیری مجارستان هم شرایط را دشوارتر کرده است. مجارستان و لهستان هر دو بر سر حاکمیت قانون با اتحادیه اروپا به مشکل خورده‌اند.
در شرق اما، چین دوباره تجدید قوا کرده است. شی جینپینگ در سالی که گذشت، قدرت خود را در حزب کمونیست چین بیش از پیش تثبیت کرد و سومین دوره ریاست جمهوری خود را آغاز کرد. در ۲۰۲۲ فشارهای چین بر جزیره خودگردان تایوان افزایش یافت. برخلاف مقاومت گسترده این جزیره، پکن آن را بخشی از خاک خود خوانده و حمله نظامی را یکی از راه‌های پس گرفتنش می‌داند. احتمالا این فشارها در ۲۰۲۳ افزایش یابد. از سوی دیگر، چین نتیجه جنگ اوکراین را دیده و از آن درس گرفته است. شی جینپینگ از متحدان نزدیک پوتین است، اما برخلاف او، خواستار رهبری جهانی است، نه انزوا. به همین دلیل است که در حمایت خود از مسکو محتاطانه رفتار کرده است. چین در حال گسترش روابط خود با دیگر کشورهاست. اقتصاد این کشور هم به دلیل سیاست‌های سفت و سخت شی جینپینگ در مقابل کرونا، رونق سابق را نداشته است.
با این وجود، مهم‌ترین مسئله چین در ۲۰۲۳ نه جنگ اوکراین است و نه استقلال تایوان. بیشترین چیزی که چین را در ۲۰۲۳ آزار خواهد داد، ویروس کروناست. سیاست‌های سابق چین در برابر ویروس اومیکرون ضعف نشان داده و قرنطینه‌های شدید و ابهام‌آمیزی را در پی داشت. در نتیجه همین سختگیری‌ها بود که چین اخیرا شاهد بزرگ‌ترین اعتراضات مردمی خود از سال ۱۹۸۹ بود. پکن فشارها را کاهش داد و کرونا در سرتاسر این کشور گسترش یافت. مقامات این کشور پیش‌بینی کرده‌اند که مبتلایان کرونا در اوایل ژانویه به اوج رسیده و در اواسط سال جاری وضعیت عادی خواهد شد. اما تجربیات دیگر کشورها نشان می‌دهد که مردم چین ۲۰۲۳ سختی را در پیش خواهند داشت. چین واردات واکسن را ممنوع کرده و افراد مسن بسیار کمی در این کشور واکسینه شده‌اند.
در سوی دیگر دنیا، سال 2023 زمینه‌ساز انتخاباتی مهم در آمریکا خواهد بود.در این مسیر، ایجاد دو دستگی در کنگره، تهدید رکود بر اقتصاد و احتمال بازگشت دونالد ترامپ، از مهمترین معظلات سیاست داخلی در آمریکا خواهد بود. با وجود آنکه جو بایدن از زمان ورود به کاخ سفید، ۱۱ میلیون شغل ایجاد کرده که نسبت به تمامی اسلاف خود عملکرد بی‌سابقه‌ای داشته و میلیاردها دلار را به مقابله با کرونا، تولید و تغییرات اقلیمی اختصاص داده، اما همچنان با انتقادهای زیادی روبروست. از ابتدای سال ۲۰۲۳ جمهوری‌خواهان کنترل کنگره را در دست می‌گیرند و از قبل گفته‌اند که ضمن مخالفت با طرح‌های پیشنهادی جو بایدن دموکرات، تحقیقاتی را درباره رسیدگی او به خروج آمریکا از افغانستان، همه‌گیری کرونا و ماجرای لپتاپ پسرش، هانتر بایدن آغاز خواهند کرد. از سوی دیگر، گرچه بایدن با ۸۰ سال سن پیرترین رئیس‌جمهوری آمریکاست و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که مردم این کشور چهره‌های جوان‌تر را ترجیح می‌دهند، اما عملکرد نسبتا مطلوب دموکرات‌ها در انتخابات میاندوره‌ای اخیر نشان می‌دهد که شاید بایدن نامزد حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ باشد.
در این بین، کشورهای آفریقایی نیز با بسیاری از مشکلات در سال جدید روبرو خواهند بود.در این بین اثر دوگانه حمله روسیه به اوکراین و آسیب‌های همه‌گیری کرونا، باعث افزایش قیمت‌ غذا شده و زنگ خطر سوءتغذیه و ناآرامی اجتماعی را بیش از هر جا در آفریقا به صدا درآورده است. به گزارش ایسنا، این دو بحران بی‌شک از مضامین انتخابات‌های کنگو و نیجریه در ۲۰۲۳ خواهند بود. علاوه بر این، بدهی‌های بین‌المللی هم مشکل دیگری است. از جیبوتی گرفته تا آفریقای جنوبی، که قوی‌ترین اقتصاد این قاره را دارد، همگی از مشکلات عمیقی رنج می‌برند. در همین حال، افراط‌گرایی اسلامی از دیگر چالش‌های بزرگ این قاره است که همچنان در منطقه ساحل، پیشروی می‌کند و انتظار نمی‌رود به این زودی‌ها عدم ثبات سیاسی و ناتونی دولت‌ها در مهار افراط‌گرایی کنترل شود.
به عقیده ناظران سیاسی، مناقشات امروزی در آفریقا میان قدرت‌های بزرگ اتفاق میافتد. الکس وینز، مدیر برنامه آفریقا در یک اندیشکده لندنی می‌گوید که این قاره امروز بیش از هر زمان دیگری در دهه‌های گذشته رنگ و بوی جنگ سرد دارد. به عقیده او، نه تنها آمریکا، روسیه و چین بر سر منابع این قاره درگیری دارند، بلکه اتحادیه اروپا و گروهی از کشورها از جمله فرانسه، ترکیه، ژاپن و کشورهای حاشیه خلیج فارس هم به دنبال حمایت دیپلماتیک در عرصه جهانی هستند. او می‌گوید: «امروز هم مانند دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی، رای کشورهای آفریقایی در رای‌گیری‌های سازمان ملل به اندازه طلا و اورانیومی که در خاکشان وجود دارد، ارزشمند است.»