حل معضل زباله‌گردی کودکان با تغییر شکل مخازن!

مدیریت شهری در سال های گذشته مکررا بر موضوع ضرورت سامان‌دهی مخازن سطل زباله در راستای مقابله با زباله‌گردی به خصوص زباله‌گردی کودکان تاکید داشته است؛ با این حال سیاست های مدیریت شهری بر همان پاشنه سابق می‌چرخد و همچنان شاهد همان شیوه نسبتا سنتی جمع‌آوری زباله هستیم. آخرین آمارهای در دسترس درباره تعداد زباله‌گردان در تهران به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال 99 باز می‌گردد جایی که عنوان شده بود، حداقل 14 هزار نفر در تهران به زباله‌گردی مشغول هستند که حدودا 4 هزار و 700 نفر از آنها کودک هستند.  اخیرا سخنگوی شهرداری تهران از سامان‌دهی مخازن در جهت مقابله با مافیای زباله در برابر سودجویی از کودکان کار خبر داده که به نظر می‌رسد به نوعی قفل‌دار کردن سطل‌های زباله شهری و قرار دادن آنها در زیر زمین مدنظر است.
معضل زباله‌گردی و به‌خصوص حضور کودکان زباله‌گرد در سطح شهر، یکی از مشهودترین آسیب‌های اجتماعی تهران و البته برخی از کلان‌شهرهای دیگر کشور است که یکی از ریشه‌های آن به فقدان وجود سیستم جامع جمع‌آوری پسماند در شهرهای بزرگ باز می‌گردد، اما این مساله، تنها یکی از ریشه‌های وجود این معضل است. با وجود مسائل و مشکلات بسیار منتج به شکل‌گیری زباله‌گردی، اما معمولا متولیان مدیریت شهری پایتخت، در برنامه‌هایی که برای حذف زباله‌گردی کودکان از سطح شهر ارائه می‌کنند، تمرکز خود را روی مساله اول یعنی لزوم اصلاح سیستم جمع‌آوری پسماند می‌گذارند.
اخیرا در راستای همان رویکرد سابق مسئولان مدیریت شهری پایتخت، عبدالمطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران با اذعان به این که برخی کودکان کار گرفتار باندهای جمع‌آوری زباله هستند، گفته است که باید زمینه سودجویی از کودکان کار را از بین ببریم که یکی از این زمینه‌ها هم در پسماند است، پس سامان‌دهی مخازن را در دستور کار قرار دادیم تا یکی از ابعاد زمینه‌ساز کار کودک را سامان‌دهی کنیم، زیرا بررسی‌ها نشان داده است کودکان کار عمدتا اسیر باندهای جمع‌آوری زباله می‌شوند و اگر این فرآیند پسماند اصلاح شود در کاهش کار کودک موثر است.
نکته مهم در این زمینه این‌که تاکنون کارشناسان زیادی اعلام کرده‌اند که بخشی از مافیای زباله تهران، پیمان‌کاران خود شهرداری هستند. مهدی اقراریان، عضو فعلی شورای شهر تهران در تذکری در صحن علنی شورای شهر تاکید کرد که پیمان‌کاران شهرداری از کودکان سوءاستفاده کرده و آنها را برای جمع‌آوری زباله به‌کار می‌گیرند.
همچنین موضوع بعدی به درآمد قابل توجه آن‌ها باز می‌گردد که در صورت کم‌توجهی به مساله تفکیک زباله در هر صورت مجددا شاهد جولان زباله‌گردان خواهیم بود. طلایی، رئیس پلیس پیشین پایتخت و عضو سابق شورای شهر تهران اعلام کرده بود که درآمد مافیای پسماند روزانه بین 15 تا 20 میلیارد تومان است که مسلما از آن زمان تا امروز، درآمد مافیای پسماند بسیار بیشتر از این مقدار شده است. همچنین درباره به‌کارگیری کودکان به خصوص اتباع هم شاهد افزایش قابل‌توجهی هستیم. مدیرکل امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی در خرداد 1401 گفته بود که بیش از 80 درصد کودکان زباله گرد کشور از اتباع غیرمجاز هستند.
همچنین احمد احدی صدر، مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی نیز به تازگی گزارشی از فعالیت کودکان کار ارائه کرده که از رقم‌های عجیبی حکایت دارد. او گفته برخي از اين کودکان کار و خيابان به‌صورت خانوادگي کار مي‌کنند و 5 الي 6 نفر هستند که به‌همراه خانواده و پدر و مادر در سطح شهر تهران کار مي‌کنند. بعضا اگر هر بچه‌اي از يک خانواده 7 نفره، روزي 100 هزار تومان دربياورد درآمد خانواده روزي 700 هزار تومان مي‌شود و در ماه مي‌شود 21 ميليون تومان. من با يکي از اينها صحبت کرده‌ام و گفته است امروز 4ميليون تومان درآمد داشته‌ام.
احمدي‌صدر که پيش‌تر اعلام کرده بود کودکان کار و خيابان روزانه بين 400هزار تا يک ميليون تومان درآمد دارند، در اين خصوص که اين درآمد برچه اساسي برآورد شده است، توضيح داده: استثنائاتي وجود دارد اما ميانگين درآمد چنين خانواده‌‌هايي به 50ميليون هم مي‌رسد يک خانواده 7 الي 8 نفره در خيابان و در سرچهارراه‌ها پخش مي‌شوند و کار مي‌کنند و ما هرگز با درآمدي که اين‌ها دارند نمي‌توانيم اين‌ افراد را از کف خيابان خارج کنيم. ما نمي‌توانيم به اين‌ها ماهيانه 50ميليون تومان حقوق بدهيم؟
با اين اوصاف و با اين ديدگاه، بعید به نظر می‌رسد که اساسا معظل زباله‌گردی با درآمدهای چشم‌گیر بدون توجه به اصلاح سازوکارها از بین برود.
مهدی بابایی، نایب رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران در این باره به خبرآنلاین گفت: سیاست‌گذاری دوره جدید شورای شهر برای شهرداری تهران این است که ما به سمت دفن صفر پسماند در پایتخت حرکت کنیم که این کار حتما به کوتاه شدن دست باندهای مافیایی منجر می‌شود که از نظر برخی کارشناسان در حوزه پسماند پایتخت فعالیت می‌کنند؛ چراکه مافیای زباله براساس سیاست‌گذاری‌های اشتباه شهرداری تهران در سنوات گذشته ایجاد شده است و ما باید با اصلاح فرآیندها و مدیریت بهینه، این باندها را از حوزه پسماند تهران حذف کنیم.
وی افزود: طبیعی است که نمی‌توان صرفا با تغییر شکل مخازن پسماند و قفل دار کردن آنها، مساله زباله‌گردی و سوء استفاده از کودکان کار در این عرصه را حل کرد، بلکه ما باید تمام فرآیندهای نادرست سیستم مدیریت پسماند تهران را اصلاح کنیم. یکی از این موارد، هوشمندسازی جمع‌آوری زباله خشک از مبدأ است و قطعا اگر به جایی برسیم که تمام پسماندهای خشک از درب منازل جمع‌آوری شود، دیگر زباله خشک ارزشمندی در مخازن وجود نخواهد داشت که عده‌ای بخواهند از کارگران کودک یا بزرگ‌سال برای جمع‌آوری آنها سوء‌استفاده کنند.
بابایی در توضیح بیشتر درباره لزوم اصلاح فرآیند مدیریت پسماند در پایتخت گفت: اگر تمام زباله‌های خشک از مبدأ جمع‌آوری شود و دیگر پسماند ارزشمندی وارد مخازن سطح شهر نشود، می‌توان از کارگرانی که اکنون برای زباله‌گردی از آنها سوء استفاده می‌شود، برای جمع‌آوری زباله‌ها از درب منازل استفاده کرد. به این ترتیب، تغییر فرآیند جمع‌آوری پسماند، موجب بی‌کاری این افراد نخواهد شد، بلکه ما می‌توانیم از آنها در یک فرآیند قانونمند و سیستماتیک استفاده کنیم تا به این صورت، این افراد دیگر تحت استثمار افراد سودجو نباشند.