زنگ آخر برای معلمِ بازی

همدلی| چند روز قبل به علت سکته قلبی در یکی از بیمارستان‌های تهران بستری شد. بی‌خبری فراگیر عموم مردم در این روزها به بی‌اطلاعی جامعه فرهنگ و هنر از او دامن زد تا سرانجام شنبه دوم مهرماه خبر برسد که از دنیا رفته است. امین تارخ متولد مردادماه سال ۱۳۳۲ در دهه ۵۰ از دانشکده هنرهای نمایشی دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد و در طول حدود نیم‌قرن فعالیت در عرصه بازیگری نقش‌های ماندگاری را در سینما، تئاتر و تلویزیون خلق کرد. او همچنین در سال‌های گذشته با تأسیس یک موسسه آموزشی در حوزه بازیگری چهره‌های مطرحی را به سینمای ایران معرفی کرد.
ازجمله آثار تارخ در سینمای ایران به «مرگ یزدگرد» بهرام بیضایی، «پرنده کوچک خوشبختی» به کارگردانی پوران درخشنده، «پاییزان» به کارگردانی رسول صدرعاملی، «سرب» مسعود کیمیایی، «مادر» به کارگردانی علی حاتمی، «مجسمه» ساخته ابراهیم وحیدزاده و «سارا» به کارگردانی داریوش مهرجویی می‌توان اشاره کرد. او در تلویزیون هم در سریال‌های زیادی بازی کرده ‌که یکی از نقش‌های ماندگارش در نقش ابن‌سینا بوده است.«سربداران»، «شیخ مفید»، «آپارتمان»، «سفر سبز»، «معصومیت ازدست‌رفته» و «جراحت» از دیگر سریال‌های شاخص این بازیگر است که در خاطر بسیاری از علاقه‌مندانش ثبت شده است. زمانی که سال ۱۳۷۰ در ساخت فیلم «دلشدگان» ـ اثر زنده‌یاد علی حاتمی ـ باهم همکاری داشتند، شاید هیچ‌گاه گمان نمی‌کردند که تولد و مرگ‌شان تنها بافاصله یک روز در تقویم رقم بخورد و بدین گونه مرگ امین تارخ در حوالی زادروز شجریان سیلی از خاطرات قطعه «گلچهره» را به خاطرمان بیاورد.دوم مهرماه ۱۴۰۱ در تاریخ هنر به نام امین تارخ؛ بازیگر سرشناس ایرانی  ثبت شد که در سن ۶۹ سالگی از دنیا رفت. بازیگری که در دهه‌ی ۷۰ درحالی‌که هنوز جوان بود و رعنا، در نقش هنرمندی جوان، مقابل دوربین علی حاتمی رفت و نقش یک خواننده را با صدای محمدرضا شجریان ایفا کرد؛ کاراکتری که در جریان داستان همان فیلم هم اجل مهلتش نداد.«دلشدگان» را می‌توان فیلمی در رثای موسیقی دانست. برداشتی آزاد و شخصی از سه داستان واقعی در زمان قاجار که در آن گروهی از نوازندگان سازهای ایرانی برای پر کردن صفحه موسیقی به خارج از کشور سفر می‌کنند.نخستین داستان به سفر نوازندگان مشهور موسیقی ایران به شهر پاریس در سال ۱۲۸۶ خورشیدی در دوران محمدعلی‌شاه قاجار به سرپرستی  آقاحسینقلی برای ضبط صفحه موسیقی مربوط می‌شود. دومین داستان نیز سفر گروهی از هنرمندان برای ضبط صفحه به شهر لندن با پشتیبانی یک بازرگان ارمنی به نام هامبارسون است که پس از بازگشت از لندن میان وی و هنرمندان مشکلاتی به وجود می‌آید و قرارداد ضبط فسخ می‌شود.
سومین داستان نیز سفر گروهی دیگر از موسیقی‌دانان به همین منظور به شهر تفلیس در سال ۱۲۹۳ خورشیدی است. 
 خاطرات دوران دانشجویی
رضا بابک که در دوره دانشجویی چند همکاری با امین تارخ داشته است، با ابراز تأسف فراوان از درگذشت این هنرمند، از خاطرات خوش دوران دانشجویی‌شان سخن گفت؛ از دورانی که دکتر محمد کوثر، ریاست گروه تئاتر را بر عهده گرفت و از روزگاری که امین تارخ با بازی درخشانش، ستاره‌ای در دنیای بازیگری به شمار می‌آمد.
بابک با به یادآوردن روزهای پر تب‌وتاب دانشکده هنرهای زیبا به ایسنا گفت: من و امین تارخ هم‌دانشکده‌ای بودیم. البته ایشان از ما جوان‌تر بود و سال پایینی ما بود ولی از همان دوران باهم چند نمایش در خدمت دکتر محمد کوثر ـ استاد شناخته‌شده تئاتر ـ کار کردیم.رضا بابک از امین تارخ به‌عنوان بازیگری قدرتمند یاد کرد و گفت: متأسفم که بازیگری توانا را از دست دادیم که هم در کار بازی چیره‌دست بود و صدای زیبا و چهره دوست‌داشتنی‌اش، حضورش را گرم‌تر هم کرده بود. زمانی که زنده‌یاد دکتر کوثر آموزش را در دانشکده هنرهای زیبا بر عهده گرفت و کارهایی متفاوت درزمینه تئاتر را آغاز کرد، با امین تارخ در دو نمایش «لورنزاچیو» و «هنری چهارم» که برای تلویزیون ضبط کردیم، در خدمت ایشان بودیم. امین تارخ بسیار بازیگر خوبی بود، خوش‌برخورد، باهوش و توانمند. او از آن بازیگرانی بود که صحنه را از آن خود می‌کرد و حضورش چه روی صحنه و چه مقابل دوربین، تماشایی بود.بابک از تلاش‌های امین تارخ در پرورش بازیگران جدید هم به‌خوبی یاد کرد: او درزمینه آموزش هم بسیار فعال بود و در مؤسسه آموزشی خود بازیگرانی خوب و توانا تحویل جامعه داد. امین تارخ همواره در کار هنر بسیار زنده و پویا بود، چه در مقام بازیگری و چه در حیطه آموزش. یادش خوش! بابک درگذشت امین تارخ را به خانواده این هنرمند، جامعه هنری و مردم کشورمان تسلیت گفت و ابراز تأسف کرد: به همسر و فرزندان این هنرمند تسلیت می‌گویم و به مردم ایران درود می‌فرستم که این غم بزرگ را به همراه دیگر غم‌های بزرگی که به ما هجوم آورده، تحمل می‌کنند. 
تئاتر؛ معلم اول
تئاتر آغازگر راهی بود برایش که به‌سرعت به تلویزیون کشیده شد و چند سال بعد در سینما هم امتداد یافت، اما درنهایت این مسیر در تلویزیون پایان یافت. امین تارخ ـ بازیگر مطرح کشورمان ـ عصر شنبه ـ دوم مهرماه ـ در حالی چشم‌هایش را برای همیشه به روی دنیای بازیگری بست که در حدود نیم‌قرن فعالیت، چشم‌های بسیاری از بینندگان تلویزیونی را مسحور هنر و نقش‌هایش کرده بود.آغاز حضور تارخ در تلویزیون، به چند کار محدود قبل از انقلاب برمی‌گردد که آن‌ها هم باز با تئاتر و ساختارهای تئاتری فصل مشترک بسیار داشتند. با پیروزی انقلاب اسلامی اما سریال تاریخی «سربداران» به ناگاه جولانگاهی شد برای عرضه هنرِ بازیگری که تا آن روز استعدادش برای بیننده تلویزیونی نهفته مانده بود. در آن سال‌های ابتدایی دهه ۶۰ ، امین تارخ، سوسن تسلیمی، علی نصیریان و محمدعلی کشاورز «سربداران» را به‌عنوان اثری ماندگار برای صداوسیما ثبت کردند و ایفای نقش «شیخ حسن جوری» سکوی پرتابی شد برای بازیگرش تا کمتر از دو سال بعد نقش «بوعلی سینا» را در سریال کیهان رهگذر بازی کند. 
 سریال سربداران 
محمدعلی نجفی ـ کارگردان «سربداران» ـ  در این زمینه یادآور شده است که کیهان رهگذر در سریال «سربداران» انتخاب بازیگران را به عهده داشته است. گویا رهگذر با امین تارخ آشنا بوده و او را در ابتدا برای نقش «محمدبیک» به نجفی پیشنهاد می‌دهد.
نجفی درباره علت انتخاب تارخ برای نقش «شیخ حسن جوری» به یکی از رسانه‌های تخصصی سینمایی چنین گفته است: «در جلسه‌ای با این بازیگر در حال گفت‌وگو بودیم که یک‌دفعه از بیرون صدایی آمد و امین تارخ به سمت صدا برگشت. حالت و نگاهی که به‌یک‌باره در چهره‌اش دیدم نظرم را تغییر داد و به مرحوم رهگذر گفتم او را برای نقش شیخ حسن می‌خواهم.»
در آن زمان افراد بسیاری برای نقش شیخ حسن تست داده بودند اما هیچ‌کدام باب میل محمدعلی نجفی نبودند. از طرفی تفاوت فاحشی بین شخصیت محمدبیک با شیخ حسن وجود داشت و همین باعث شده بود تا قانع کردن رهگذر برای این تغییر تصمیم سختی باشد؛ «حتی زمانی که به تارخ پیشنهادش را دادم کمی جا خورد، اما به‌تدریج او نیز موافقت کرد. امین تارخ را با تئاتر می‌شناختم، ولی در آن لحظه چیزی وجود داشت که پیش از این ندیده بودم. او از آن دسته بازیگرانی است که آن دارد. این ویژگی خاص در کنار صدای تأثیرگذار و نوع نگاهش قطعاً او را شایسته بازیگری کرده است.»(نجفی، سوره سینما)
 سریال بوعلی سینا
پس از «سربداران» و بازی در سریال محمدعلی نجفی، امین تارخ در سریال خودِ کیهان رهگذر در نقش بوعلی سینا بازی کرد. یک مجموعهٔ تلویزیونی ایرانی که در سال ۶۴ با محوریت زندگی ابن‌سینا، دانشمند ایرانی، در شهرستان اردستان و مسجد جامع تاریخی آن ساخته شد.کیهان رهگذر و امین تارخ زمانی با هم آشنا شدند که تارخ در نمایش «اتللو» نقش یاگو را بازی می‌کرد. این آشنایی به همکاری آن‌ها در سریال «شهر من شیراز» و بعد هم «سربداران» انجامید.رهگذر معتقد بود، چهره امین تارخ به نقاشی‌هایی که از چهره ابن‌سینا حکیم موجود است شباهت دارد و این ویژگی، یکی از دلایل انتخاب تارخ برای بازی در این نقش بود؛ به همین دلیل امین تارخ برای بازی در این سریال گریم بسیار سنگینی نداشت، گریمی که درعین‌حال چندان هم ساده نبود.امین تارخ درباره‌ی سریال بوعلی سینا گفته بود: «در آغاز راه بودیم، همه جوان و پرانرژی و می‌خواستیم هرروز بهتر از روز قبل، کارهای بهتر و باکیفیت‌تری بسازیم. گمان می‌کردیم قرار است به‌جاهای فوق‌العاده‌ای برسیم!»او بازی در نقش بوعلی را یک بُرد پیش از بازی برای خود دانسته و تأکید کرده بود: «نقش‌هایی هست که بازیگر قبل از ایفای آن نیمی از بازی را برده است.»پس از بوعلی سینا، سریال‌های شیخ مفید و معصومیت ازدست‌رفته، اولی به کارگردانی سیروس مقدم و دیگری ساخته داوود میرباقری ازجمله سریال‌های تاریخی هستند که با نقش‌آفرینی امین تارخ در قاب جادو تماشایی شدند.
 معصومیت ازدست‌رفته 
تارخ در «معصومیت ازدست‌رفته» نقش اول و شخصیتی به نام شوذب را بازی می‌کرد. مردی از یاران امام علی (ع)  که پس از مدتی خزانه‌دار کوفه و امویان می‌شود. میرباقری شوذب را در میانه عشق بین دو زن ترسیم می‌کند. تارخ برای ایفای این نقش جایزه بهترین بازیگر مرد درام تلویزیونی از جشن حافظ را از آن خود کرد. او در این سریال ایفاگر نقشی بود که البته در اسناد و واقعیت‌های تاریخی اساساً هیچ ریشه‌ای ندارد و داستان او، برآمده از تخیل سازندگان سریال «معصومیت ازدست‌رفته» ازجمله داوود میرباقری بود. حتی علی‌رغم اینکه نام یکی از شهدای کربلا شوذب است، ولی این شخصیت ارتباطی با او ندارد.«معصومیت ازدست‌رفته» ساخته شده در سال۱۳۸۲، پایانی بود بر سریال‌های تاریخی امین تارخ و پس‌ازآن بود که او را صرفاً در داستان‌های معاصر تلویزیونی می‌دیدیم.«اغما» به کارگردانی سیروس مقدم ازجمله مجموعه‌های پرسر و صدایی بود که این بازیگر ایفا کرد. این سریال برای رمضان سال ۸۶ در ژانر ماورایی ساخته شد و بسیاری از بیننده‌ها را پای تلویزیون نشاند.عزت‌الله ضرغامی در اظهارنظری درباره سریال اغما گفته بود: «اغماء به‌عنوان یک سریال تأثیرگذار و موفق موردتوجه مقام رهبری بود و حتی چند روز گذشته نیز که امین تارخ با رهبری دیدار داشتند ایشان تأکید کردند که این سریال یکی از سریال‌های مطلوب است و باید ساخت چنین سریال‌هایی بیشتر شود.»
 تارخ در جراحت
«جراحت» ساخته محمدمهدی عسگرپور دیگر سریال موفقی بود که امین تارخ در نقش «بزرگ» مقابل دوربین آن رفت. این سریال هم برای رمضان ساخته شد و سال ۸۹ روی آنتن رفت. همکاری عسگرپور با امین تارخ هشت سال بعد در سریالی دیگر با نام رهایم نکن تکرار شد که اتفاقاً این مجموعه هم مناسبتی بود.«رهایم نکن» که در رمضان ۱۳۹۷ از شبکه سه پخش شد، آخرین سریالی است که امین تارخ در آن بازی داشته است.البته او دو سال بعد در سریال‌های «آقازاده» و سپس «خسوف» هم بازی کرد اما هردوی این مجموعه‌ها که آخرین کارهایش هم محسوب می‌شوند، در شبکه نمایش خانگی شکل گرفت.«گاهی به پشت سر نگاه کن» مازیار میری، خسته‌دلان سیروس الوند، سفر سبز محمدحسین لطیفی، باران عشق احمد امینی و فریدون حسن‌پور دیگر مجموعه‌های تلویزیونی است که ثبت‌کننده تصویر و هنرمندی امین تارخ در قاب تصویر یک سریال بوده‌اند.