تخریب زاگرس به طمع سنجاب

همدلی|  ستاره لطفی- زنده‌گیری «سنجاب» نیز به لیست بلندبالای عوامل تخریب جنگل‌های زاگرس اضافه‌شده است. این روزها زنده‌گیری و فروش سنجاب برای برخی شکارچیان مناطق زاگرس نشین تبدیل به کسب‌وکار جدید و همچنین تجارت پرسودی شده است. فعالان این بازار می‌گویند قیمت هر سنجابی که زنده گیری شود، یک و نیم میلیون تا دو میلیون تومان است. به گفته آنان برخی از افراد ماهانه بیش از صدمیلیون تومان از فروش سنجاب به دست می‌آورند. فروش سنجاب در مناطق زاگرس نشین به‌ویژه استان‌های غربی آن‌چنان گسترش پیداکرده است که مسئولان استانی به آن واکنش نشان داده‌اند. چند روز پیش «عطاالله قادری»، رئیس اداره محیط‌زیست شهرستان جوانرود استان کرمانشاه در گفت‌وگو با رسانه‌های محلی در مورد زنده‌گیری سنجاب‌ها و قاچاق آن به کشور عراق ابراز نگرانی کرده بود. علاوه» بر وی «خیرالله مرادی»، مدیرکل محیط‌زیست استان کردستان نیز به‌تازگی نسبت به خطر انقراض این جوندگان زیبا به دلیل قاچاق و فروش آن هشدار داد.
 قصه پردرد به دام انداختن سنجاب‌های زاگرس
به دام انداختن و زنده‌گیری سنجاب‌ها نیز قصه پردردی است. سودجویان ابتدا یک گونی یا توری بر در لانه سنجاب نصب می‌کنند تا راه فراری نداشته باشد، سپس حفره‌ای پایین‌تر از لانه این حیوان ایجاد می‌کنند و آن را به آتش می‌کشند تا لانه سنجاب پر از دود و آتش شود و هنگامی‌که سنجاب نگون‌بخت برای فرار از سوختن یا خفه شدن با دود از لانه‌اش فرار می‌کند در تور سودجویان گرفتار می‌شود. دردناکی قصه زنده‌گیری سنجاب‌ها اینجاست که بارها بلوطستان به خاطر طمع این سودجویان سنجاب‌گیر تبدیل به خاکستر شده است، گاهی نیز به‌غیراز بلوط‌ها، سنجاب‌هایی که حاضر به خروج از لانه نشده‌اند نیز در آتش آز و طمع آنان سوخته‌اند. موضوع زنده‌گیری سنجاب‌ها برای اولین بار در خرداد 98 به‌صورت رسمی مطرح شد. در خرداد 98 جمشید محبت خانی ضمن اعلام رسمی این موضوع، به ایسنا گفت: «آتش زدن جنگل‌های زاگرس برای به دام انداختن سنجاب‌ها موضوع جدیدی است که ما هم شنیده‌ایم و در حال بررسی ابعاد مختلف آن هستیم. به یگان محیط‌زیست استان تهران‌ هم اعلام کرده‌ایم که نسبت به خریدوفروش سنجاب هوشیارانه عمل کنند. قطعاً با متخلفان این حوزه برخورد مقتضی صورت می‌گیرد. » اگرچه محبت خانی در قبال خبر آتش زدن جنگل‌ها باهدف به دام انداختن سنجاب موضع‌گیری خاصی نکرد و آن را خبری دانست که به‌تازگی به گوش آنان خورده است، اما همان زمان نیز این موضوع برای بسیاری از زاگرس‌نشینان موضوع جدیدی نبود، بسیاری از آنان از زمانی که عده‌ای به نگهداری حیوان خانگی از جمله سنجاب‌ها علاقه نشان داده‌اند، گاه‌وبیگاه اسارت این بلوط‌کاران کم‌حافظه زاگرس را به چشم دیده و صدای کمک خواهی آنان را از میان شعله‌های آتش شنیده‌اند.
 آتش‌سوزی جنگل برای شکار سنجاب بازی دو سر باخت است
درد آتش زدن جنگل‌های بلوط باهدف به دام انداختن سنجاب از جایی عمیق‌تر می‌شود که بدانیم که سنجاب‌ها که به کشاورزان زاگرس معروف‌اند نقش اساسی در زایش مداوم جنگل‌های بلوط دارند. در واقع این گونه جانوری از روی غریزه مقاوم‌ترین میوه‌های بلوط را برای دفن کردن انتخاب می‌کنند و جهت ذخیره‌سازی میوه بلوط برای فصل زمستان آن را در عمق مناسبی دفن می‌کنند، فراموش کردن جای برخی از این میوه‌ها توسط سنجاب‌ها باعث می‌شود که در بهار سال بعد بلوط‌های دفن شده، جوانه بزنند. ازآنجاکه سنجاب‌ها میوه‌های مقاوم و سالم بلوط را برای ذخیره غذایی خود دفن می‌کنند، احتمال سالم ماندن میوه در زیر خاک و جوانه زدن آن در سال بعد بسیار بالا می‌رود. این‌گونه درختان قرن‌هاست به دست کوچک سنجاب‌ها حفظ‌شده است. ناگفته پیداست آتش‌سوزی جنگل برای شکار سنجاب بازی دو سر باخت است. چراکه از یک‌سو جنگل زاگرس با تمام کارکردهای آن‌که از آن به‌عنوان ریه زمین نام‌برده می‌شود، نابود می‌شود، از طرف دیگر نسل سنجاب‌ها در خطر انقراض قرار می‌گیرد. سنجاب‌های باقی‌مانده نیز پس از به مخاطره افتادن زیستگاه‌شان و تخریب بلوطستان فرار را بر قرار ترجیح می‌دهند و با کوچ سنجاب‌ها امکان زایش طبیعی جنگل‌های بلوط کاهش پیدا می‌کند. البته داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود، چراکه سنجاب به‌عنوان یک عضو مهم و تأثیرگذار در چرخه اکوسیستم، طعمه‌ای مناسب برای دیگر پستانداران مانند روباه، گرگ و پرندگانی مانند عقاب و شاهین محسوب می‌شود. بدیهی است با حذف این موجود از اکوسیستم، تنشی جدی به چرخه غذایی سایر جانداران وارد می‌شود که موجب خساراتی جبران‌ناپذیر در اکوسیستم جانوری می‌شود.
 علاقه به داشتن سنجاب به‌عنوان حیوان خانگی، علت زنده‌گیری این حیوان است
آتش‌سوزی جنگل باهدف به دام انداختن سنجاب و تجارت آن، از شکل‌گیری علاقه عمومی برای نگهداری سنجاب نشات می‌گیرد. در دهه‌های اخیر که مردم به داشتن حیوان خانگی روی آورده و علاقه‌مند شده‌اند، یکی از حیوانات پرطرفدار سنجاب بوده و برخی حاضرند بابت داشتن این حیوان زیبا و بازیگوش پول‌های هنگفتی خرج کنند. همین موضوع سودجویان را به طمع انداخته است که با آتش زدن درخت‌های بلوط که قدمت برخی از آنان گاه به بیش از صدسال می‌رسد، زندگی این ‌گونه جانوری را نیز در معرض خطر قرار بدهند. علاوه به علاقه‌مندی برای نگهداری سنجاب، فروش پوست سنجاب به بازارهای جهانی نیز برای عده‌ای ایجاد انگیزه می‌کند تا به جنگل‌های زاگرس هجوم ببرند و برای مشتی پول سنجاب‌های بی‌پناه را از لانه‌هایشان بیرون آورند و قربانی طمع خود کنند. پیشتر خریدوفروش حیوانات حیات‌وحش از جمله سنجاب در بازارهای محلی انجام می‌شد، اما امروزه این بازار به فضای مجازی انتقال پیداکرده است. کافی است جستجوی ساده‌ای در اینترنت انجام بدهید تا با حجم زیادی از تبلیغات خرید سنجاب مواجه شوید.
 خریدوفروش سنجاب غیرقانونی است
با وجود دست‌درازی عده‌ای به طبیعت و شکار سنجاب، جالب است بدانیم سنجاب در فهرست نگرانی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت IUCN قرار گرفته است و خریدوفروش آن نیز غیرقانونی است و جرائم نقدی نیز به همراه دارد، اما باوجوداین متخلفان برای زنده‌گیری این سنجاب، درختان چند صدساله بلوط را به آتش می‌کشند و زیستگاه گونه‌های جانوری مختلف زاگرس را در معرض تهدید جدی قرار می‌دهند. گفتنی است خرید، فروش و نگهداری حیوانات وحشی طبق ماده 10 قانون صید و شکار، جرم محسوب می‌شود.  حکایت این روزهای سنجاب و درختان بلوط، حکایت تلخی است. اگر جریان به دام انداختن سنجاب‌ها با این روند پیش رود بدون تردید روزی فرامی‌رسد که برای سنجاب ایرانی و بلوطستان گس نیز به سوگ بنشینیم و جز افسوس چیزی برای گفتن نداشته باشیم.
بدیهی است با توجه به خشک‌سالی، معضل ریزگردها، آفت پروانه‌های سفید برگ‌خوار بلوط و سایر تنش‌های اعمال‌شده به جنگل‌های بلوط، حذف سنجاب عامل اصلی احیا و گسترش آن، تیری خلاص بر پیکره جنگل‌های بلوط است.