مدرسه پریزاد مشهد؛ پرماجرا از عصر تیموریان تا دوران معاصر

قدیمی‌ترین مدرسه باقی‌مانده در مشهد «مدرسه پریزاد» است. این مدرسه از جنوب با مسجد گوهرشاد و از غرب با بازار بزرگ هم‌جوار بوده است. مدرسه پریزاد ازجمله بناهای چهار ایوانی عصر تیموری است که در عین تغییر و تحولات هنوز از زیبایی و جذابیت برخوردار است. بسیاری از پژوهشگران ازجمله «جیمز بیلی فریزر»بنای این مدرسه را به بانویی به نام «پریزاد خانم» ندیم گوهرشاد همسر شاهرخ تیموری نسبت داده‌اند.«برنارد اوکین» به دلایلی احداث بنا را جدیدتر و در انتساب آن به پریزاد تردید دارد و بعید می‌داند پریزاد که کنیز گوهرشاد بوده، امکان و هزینه ساخت چنان بنایی را داشته است.اوکین در اثبات دلایلش نوشته:«در کتیبه‌های بنا نامی از پریزاد مشاهده نمی‌شود و اگر فرض شود که گوهرشاد آن بنا را هم در کنار مسجد گوهرشاد (و بنا به قولی با استفاده از مصالح معماری مازاد مسجد) ساخته باشد باید با مسجد گوهرشاد و دارالسیاده تناسب بیشتری می‌داشت.»ایوان ورودی در غرب با پوشش نیم‌گنبدی مقرنس و گچ‌کاری مربوط به دوران صفوی است.برنارد اوکین حدس زده است که بدنه بیرونی مدرسه پریزاد مانند مدرسه بالاسر مزین به طاقچه‌های تزیینی بوده است.در داخل و بر دیوارهای بلند علاوه بر چهار ایوان ۲۲غرفه و حجره در دوطبقه ساخته‌شده است، از گوشه‌های پخ صحن مدرسه پلکانی به بام منتهی می‌شوند. بااینکه نمای درونی مدرسه دگرگون‌شده،هنوز در برخی نقاط آثاری از گذشته برجای‌مانده است.ایوان جنوبی یا ایوان اصلی برخوردار ازمحرابی بی‌پیرایه و تزییناتی به شیوه معقٓلی یا بنایی است که سطح دیوارهای جانبی ایوان تا پاکار سقف را پوشانیده‌اند، ایوان شمالی ازنظر ابعاد قرینه ایوان جنوبی اما ساده است.ایوان غربی با عمق بسیار کم با تلفیق آجرو کاشی با اشکال لوزی و چهارخانه به شیوه مدرسه غیاثیه خرگرد زینت یافته و امکان دارد بازمانده از عصر تیموریان باشد.زیباترین نمونه تزیینات بنا که عمده آن از دوره تیموریان برجای‌مانده، تزیینات ایوان شرقی است.بدنه و طاق این ایوان با نقش گل، برگ و ترنج که با کاشی معرق در میان قاب‌های آجری شکل‌گرفته‌اند، آراسته‌شده و رنگ‌های آبی تیره و روشن، سبز تیره، سیاه، بنفش، کهربایی و سفید آن‌ها را زینت داده‌اند.در مورد کاربری بنا نظرهای گوناگونی ابرازشده و در طول زمان تعمیرات و دخل و تصرفات زیادی در مدرسه پریزاد صورت گرفته که در سال ۱۳۵۴ضمن تخریب و توسعه حرم آسیب‌های جدی به آن واردشده است.در سال ۱۳۶۳ آستان قدس رضوی مرمت و بازسازی آن را آغاز و در سال ۱۳۶۸پایان داده است. مدرسه پریزاد در تاریخ ۲۰بهمن ۱۳۱۸به شماره ۳۳۳در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.