خاموشی صدای پناهنده شاه خراسان

همدلی| علی نامجو:محمدعلی کریم‌خانی، خواننده پیشکسوت آثار آیینی مذهبی شامگاه روز سی‌ام خردادماه بعد از مدت‌ها بیماری دار فانی را وداع گفت. این خواننده و مداح پیشکسوت آثار آیینی مذهبی کشورمان که طی سال‌های اخیر با اجرای قطعه «آمدم ای شاه پناه بده» در تجلیل از مقام والای امام هشتم حضرت رضا (ع) در میان مردم شناخته‌شده بود، شامگاه روز سی‌ام خردادماه بعد از مدت‌ها بیماری دار فانی را وداع گفت. محمدعلی کریم‌خانی ازجمله هنرمندان پیشکسوت موسیقی آیینی کشورمان است که به سال ۱۳۲۹ در شهر قزوین به دنیا آمد.
او از کودکی به مداحی و مؤذنی علاقه‌مند بود و در ایام محرم و ماه مبارک رمضان به تمرین مناجات‌خوانی و مداحی می‌پرداخت. محمدعلی اولین مداحی خود را در 16سالگی در حرم امام رضا(ع) تجربه کرد و پس‌ازآن زیر نظر مرحوم حسین صبحدل این راه را در رادیو به‌صورت حرفه‌ای طی کرد.
سال‌ها بعد به‌واسطه تجارب ارزشمندی که در حوزه‌های مختلف مداحی و خوانندگی داشت قطعه «آمدم ای شاه پناهم بده» را با همراهی آریا عظیمی نژاد تولید کرد. اثری که در تجلیل مقام والای حضرت امام رضا (ع) تولید و بعد از پخش تبدیل به یکی از ماندگارترین نواهای مذهبی پیرامون شخصیت بزرگوار امام هشتم شیعیان است. آلبوم «ساقی» به آهنگسازی آریا عظیمی نژاد نیز یکی از آثار ماندگار مرحوم کریم‌خانی است که در رثای حضرت سیدالشهدا منتشر شده و منجر به تولید و پخش آثاری شد که به‌شدت مورد استقبال مردم قرار گرفت. روانشاد محمدعلی کریم‌خانی در آذرماه سال ۱۳۹۲ بود که در بخشی از آیین نکوداشت خودش گفته بود: طی سال‌های اخیر که غیر از مداحی افتخار حضور در تهیه و تولید آثار موسیقایی مذهبی را داشتم مفتخر به تولید اثر موسیقایی «قطعه‌ای از بهشت» (آمده‌ام، ای شاه پناهم بده) با شعری از استاد حبیب‌الله چایچیان (حسان)، اجرای قطعه‌ای در حسینیه کربلائی‌ها با همکاری نزار القطری و صادق آهنگران و آلبوم «ساقی سرمست» به آهنگسازی آریا عظیمی نژاد شدم که برای من دارای ارزش‌های فراوانی هستند. او با اشاره به روند تولید آلبوم «ساقی سرمست» تصریح کرد: من برای تولید این آلبوم زحمت بسیار فراوانی کشیدم. ضمن اینکه باور دارم در طول ضبط این کار آریا عظیمی نژاد زحمات شبانه‌روزی زیادی برای اینکه بتوانم با معیارهای مدنظر موسیقی کاری را بخوانم، متحمل شد به‌طوری‌که یادم می‌آید برای تولید یک قطعه بیش از ۲۰روز در استودیو بودم. البته امیدوارم تمام این زحمات موردقبول ارباب ما حضرت سیدالشهدا قرار بگیرد. روزنامه همدلی، درگذشت این هنرمند ارزنده عرصه موسیقی آیینی و مذهبی را به خانواده ایشان و جامعه هنری کشور تسلیت می‌گوید و دعوت می‌کند یکی از آخرین گفت‌و‌گوهای این هنرمند فقید را بازخوانی کنید. متن زیر مشروح گفت‌وگو با این استاد نغمه‌های آیینی است:
 استاد در چه حالی هستید؟ شنیده‌ایم کمی کسالت داشتید...
الحمدالله بهترم، به‌هرحال پیری است و گاهی کسالت سراغ آدم می‌آید و مجبورم قرص قلب بخورم. همیشه از ائمه می‌خواهم عنایت کنند و دردهایم را دوا کنند، البته کارهای خدا حکمت دارد. گاهی از خودم می‌پرسم چرا احمد عزیزی که این‌همه شعر برای ائمه دارد شش هفت سال است روی تخت بیمارستان افتاده؟ اگر آدم بدی است که نمی‌تواند این‌همه شعر مذهبی گفته باشد، اگر هم آدم خوبی است چرا باید مستحق این باشد؟ کار خداست، لابد حکمت دارد.
 ان‌شاءالله که همیشه سلامت و تندرست باشید. پارسال در اختتامیه جشنواره امام رضا(ع) که خیلی با نشاط اجرا کردید...
بله واقعاً هیچ سالی مثل پارسال حس و حال نداشتم. به جمعیت نگاه می‌کردم و می‌دیدم اکثراً دارند گریه می‌کنند. البته این یک حس دوطرفه است، یعنی مستمع، خواننده را سر ذوق می‌آورد. شنونده باید اهل‌دل و اهل معرفت باشد، مثلاً شب نوزدهم ماه رمضان امسال در مراسمی بودم، مخاطبان توجه زیادی نداشتند، ذوق من هم گرفته شد، پرده صدا را پایین آوردم و برای خودم زمزمه کردم.
 از نقش مخاطب گفتید، به نظرتان شعر چقدر در ایجاد شور و سر ذوق آوردن خواننده نقش دارد؟
شعر خیلی در من اثرگذار است، شعر که خوب باشد بااینکه در این سن حافظه‌ام یاری نمی‌کند اما باز سعی می‌کنم آن را حفظ کنم اما خیلی وقت‌ها شعر نیست و به‌قول‌معروف «معر» است! شعر که خوب باشد، سر ذوق می‌آیم، با شنونده پاس‌کاری می‌کنم و بخشی از شعر را می‌خوانم و بخشی را از مردم جواب می‌گیرم. شعر که خوب باشد، مردم را خسته نمی‌کند. آقای انسانی یک‌بار در هیاتش گفت سخنران باید حرف تازه بزند، چیزی که مردم بدانند گفتنش فایده ندارد. باید متناسب با مجلس باشد، مثلاً در میلاد امام حسین(ع) روضه قتلگاه می‌خوانند که اشتباه است.
 الان که دستگاه‌های صوتی پیشرفت کرده‌اند، بسیاری با صداهای معمولی و حتی ضعیف‌تر از آن خواننده می‌شوند...
برای داشتن صدای خوب دستگاه فایده ندارد، باید زحمت کشید. باید تمرین کرد. البته که دستگاه هم خیلی مهم است، اما منظورم در دست‌کاری صدای خواننده نیست. اتفاقاً صدابردار نباید موقع خواندن صدا را بالا و پایین کند، من اگر همان ابتدای خواندنم صدابردار این کار را بکند کل تمرکز و شوقم گرفته می‌شود. این هنر خود خواننده است که فاصله دهانش را با میکروفون تنظیم کند. مرحوم صبحدل به من می‌گفت وقتی می‌خواهی اوج بگیری باید سی چهل سانتی‌متر از میکروفون فاصله بگیری تا صدایت جیغ نشود. خب ما خودمان این‌ها را می‌دانیم، دیگر نیازی نیست صدا را کم کنند.
 از توصیه‌های مرحوم استاد صبحدل گفتید، چیز دیگری هم به یاد دارید؟
خدا رحمتش کند، خیلی چیزها به من یاد داد. به یادم هست مرا از خواندن اشعار و نوحه‌های عربی نهی می‌کرد، می‌گفت باید سوادش را داشته باشی، بدون مطالعه نخوان، باید 20سال دوره ببینی تا بتوانی صحیح بخوانی.
 الآن که دیگر برای خواندن اشعار عربی مشکلی ندارید؟
من از نوجوانی زیر نظر استادم تعزیه می‌خواندم و دو سه قصیده عربی هم حفظ بودم، اما نمی‌دانم اعراب کلمات را درست ادا می‌کردم یا نه. بعدها برای اینکه بهترین و صحیح‌ترین ادای کلمات را داشته باشم از علما و اساتید کمک می‌گرفتم. مثلاً اخیراً شبکه اول سیما از من خواسته است «حبّ الحسین(ع)» را بخوانم. این شعر عربی را روی کاغذ نوشته‌ام و اعراب کلمات را با دکتر اسماعیل آذر چک کردم تا مطمئن باشم درست می‌خوانم و به‌زودی آن را در آواز افشاری اجرا می‌کنم. همین‌جا بگویم برنامه مشاعره را نگاه می‌کنم و وقتی این برنامه شروع می‌شود همه اعضای خانواده‌ام پای تلویزیون می‌آیند.
 غیر از حب الحسین(ع) دیگر چه‌کار جدیدی دارید؟
جشنواره امام رضا(ع) از من دعوت کرده است صلوات خاصه امام رضا(ع) را در مراسم اختتامیه بخوانم و اکنون در حال کار کردن روی آن هستم. من برای خواندن صلوات خاصه سبک خاص خودم را دارم و قصد دارم آن را در دستگاه سه‌گاه بخوانم، ضمن اینکه روی هر کلمه باید آهنگ مخصوصی را ادا کرد. البته سال‌های قبل هم در جشنواره امام رضا(ع) خوانده‌ام اما امسال برای اولین بار است که می‌خواهم صلوات خاصه را اجرا کنم.
 گفتید در خواندن سبک خاص خودتان را دارید. موقع خواندن چه عادت‌ها یا تکنیک‌هایی دارید؟
من برای خواندن باید زمان کافی داشته باشم، چون صدای من طوری هست که یک ربع طول می‌کشد تا گرم شود و فضا را گرم کند. گاهی حتی قبل از ضبط می‌روم در اتاق و دو سه دقیقه ممتد داد می‌زنم تا صدایم باز شود و هنگام خواندن نگیرد. من از شما یک سؤال می‌کنم، آیا می‌توان در پنج دقیقه شاهنامه را تعریف کرد و زیبایی و عظمت آن را هم نشان داد؟ خواندن هم به همین صورت است، باید کمی زمان داشت. البته نه اینکه بگویم زیاد بخوانم و مردم خسته شوند، نه منظور این نیست. یک نکته هم بگویم، هر وقت خواستم برای آقا علی‌بن موسی‌الرضا(ع) بخوانم، خود ایشان عنایت کرده‌اند و حتی قبل از گرم کردن صدا توانسته‌ام با حنجره باز و با پرده بالا بخوانم. به نظرم هیچ سالی مانند پارسال حس و حال نداشتم و دیدم اکثر حاضران در سالن هم گریه می‌کنند، شاید شعر هم خیلی تأثیر داشت، آنجا شعر «من دست‌خالی آمدم، دست من و دامان تو» را می‌خواندم و از مردم جواب می‌گرفتم.
 استاد به‌عنوان آخرین سؤال بفرمایید سبک یا صدای چه کسی را می‌پسندید؟
خیلی‌ها هستند، چه ایرانی، چه آذری و چه عرب. در آذری‌ها صدای سلیم موذن‌زاده اردبیلی حرف ندارد، واقعاً نقص ندارد. سلیم با آن صدا اگر سمت موسیقی می‌رفت، دنیا را تسخیر می‌کرد!