بحران قزاقستان، میدان جدید منازعه واشنگتن و مسکو

همدلی| محسن رفیق: شهر آلماتی همچنان کاملاً تحت محاصره ایست‌های بازرسی با ماشین‌های زرهی و نیروهای نظامی است. این در حالی است که بر اساس گزارش‌ها، در جریان ناآرامی‌ها تا کنون ۵۱۰۰تن بازداشت‌شده و بیش از ۲۰۰میلیون دلار خسارت به قزاقستان واردشده است. در حال حاضر،‌ در خروجی آلماتی، ماشین‌ها بازرسی و اسناد و مدارک بررسی می‌شوند و گاه‌به‌گاه صدای شلیک شنیده می‌شود. گزارشگران تلویزیونی مکرراً از مردم خواسته‌اند در مناطقی که نیروهای مسلح با تظاهرات‌کنندگان درگیر هستند، از پنجره خانه‌هایشان فاصله بگیرند. برخی از فروشگاه‌های موادغذایی بازگشایی شده‌اند اما شهروندان می‌گویند که هنوز نان در دسترس نیست. همچنین هنوز مشکلاتی مربوط به پول نقد در این شهر وجود دارد. موازی با این بحران در قزاقستان، روسیه بهانه خوبی برای وارد کردن نیروهای نظامی به این کشور به دست آورده است. امری که البته با واکنش مخالفت آمیز آمریکا روبرو شده است. اتاق ملی کارآفرینان قزاقستان اعلام کرد، ناآرامی‌های گسترده قزاقستان در روزهای اخیر مجموعاً بیش از ۲۱۲میلیون دلار خسارت به بار آورده است. پیش‌تر، یرلان تورگومبایف، وزیر کشور قزاقستان گفت که معترضان بیش از ۱۰۰تأسیسات تجاری و بانکی را در قزاقستان تخریب کرده و بیش از ۲۰۰میلیون دلار خسارت به بار آورده‌اند. همچنین به گفته وزیر کشور قزاقستان، حدود ۳۰۰تن در تلاش برای خروج از مرزهای قزاقستان بازداشت شدند. طبق اطلاعات تورگومبایف، تعداد بازداشتی‌ها ناآرامی‌های اخیر از ۵۱۰۰نفر عبور کرده است. این مقام قزاق گفت: «حدود ۳۰۰تن در تلاش برای خروج از کشور با پای پیاده یا با خودرو، بازداشت شدند. سلاح گرم، اقلام مسروقه ازجمله تلفن همراه و حجم زیادی از پول به واحدهای داخلی و خارجی، از آن‌ها ضبط شد.»
روسیه به اظهارنظر اخیر وزیر خارجه آمریکا درباره اینکه قزاقستان احتمالاً در رها شدن از سربازان روسی به مشکل بر خواهد خورد، واکنشی خشمگینانه نشان داده و تأکید کرد او باید به‌جای آن به فکر کردن درباره مداخله نظامی آمریکا در سراسر جهان بپردازد. به گزارش خبرگزاری رویترز، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در اظهارنظری توجیه روسیه برای اعزام نیروهای صلحبانش به قزاقستان بعد از وقوع چند روز ناآرامی در این کشور حوزه آسیای مرکزی را به چالش کشیده و گفت: «یک درسی که تاریخ معاصر ارائه کرده این است که وقتی روس‌ها به خانه شما بیایند، وادار کردنشان به ترک آنجا بسیار سخت می‌شود.»
وزارت امور خارجه روسیه این صحبت بلینکن را اظهارات توهین‌آمیز مرسوم و توصیف و او را متهم به تمسخر رخدادهای غم‌انگیز قزاقستان کرد. این وزارتخانه تصریح داشت، واشنگتن باید به سراغ تحلیل سوابق مداخلات خودش در کشورهایی نظیر ویتنام و عراق برود. این وزارتخانه در کانالش در پیام‌رسان تلگرام نوشت: «اگر آنتونی بلینکن این‌قدر عاشق درس‌های تاریخ است باید این را نیز حساب کند که وقتی‌که آمریکایی‌ها در خانه شما هستند زنده ماندن و حفاظت از خود در برابر دزدی و تجاوز می‌تواند دشوار شود. این درس را نه‌فقط تاریخ معاصر بلکه کل مدت 300سالی که از تشکیل کشور آمریکا گذشته به ما یاد می‌دهد.»
این وزارتخانه خاطرنشان کرد که استقرار اخیر نیروهای صلحبان در قزاقستان یک پاسخ مشروع به درخواست قزاقستان از سازمان پیمان امنیت مشترک، سازمانی متشکل از کشورهای متعلق به اتحاد شوروی سابق و روسیه، برای پشتیبانی است. این تحولات در ضمن بالا گرفتن تنش‌ها در روابط مسکو و واشنگتن همچنان که دو کشور خودشان را برای شروع مذاکرات مقاماتشان از فردا دوشنبه درباره بحران اوکراین آماده می‌کنند، رخ داده‌اند. در همین حال به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، وزارت دفاع روسیه اعلام کرد، نیروهای صلحبان روس اعزامی به قزاقستان در قالب صلحبانان نیروهای سازمان پیمان امنیت مشترک، اکنون از تأسیسات حیاتی و زیرساخت‌های کلیدی در قزاقستان محافظت می‌کنند. وزارت دفاع روسیه امروز یکشنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد: «واحدهایی از نیروهای حافظ صلح روسیه که قبلاً وارد خاک جمهوری قزاقستان شده‌اند، شروع به انجام وظایف محوله برای حفاظت از تأسیسات حیاتی، فرودگاه‌ها و تأسیسات زیرساختی اجتماعی مهم کرده‌اند.» این وزارتخانه تأکید کرد که وظایف کلیدی نیروهای حافظ صلح سازمان پیمان امنیت مشترک شامل حفاظت از تأسیسات مهم دولتی و نظامی در قزاقستان و کمک به مجریان قانون در این کشور در زمینه باثبات سازی وضعیت و بازگرداندن آن به عرصه قانونی است. همچنین مرکز مدیریت بحران در وزارت خارجه روسیه نیز ابراز امیدواری کرد، تدابیر اتخاذشده از سوی مقامات قزاقستان برای باثبات کردن وضعیت در این کشور به‌زودی با حمایت نیروهای صلحبان اعزامی از سوی سازمان پیمان امنیت مشترک، نتایج مثبتی به همراه داشته باشد. یک نماینده این مرکز مدیریت بحران به خبرگزاری اسپوتنیک گفت: «امیدواریم اقدامات مقامات برای با ثبات کردن وضعیت با حمایت نیروهای سازمان پیمان امنیت مشترک و صلحبانان ما در آینده نزدیک به نتیجه برسند.» ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه هم اظهار کرد: «اعزام نیروهای صلحبان سازمان پیمان امنیت مشترک به قزاقستان با رعایت تمامی مراحل قانونی لازم انجام‌شده و پاسخ آمریکا به آن توهین‌آمیز و گستاخانه بود.» زاخارووا در مصاحبه‌ای با برنامه اینترنتی سولویوف لایو گفت: «این یک پاسخ شفاف و کاملاً قانونی به یک درخواست قانونی بود. مهم‌ترین چیز این است که این درخواست از سوی یک رئیس‌جمهور منتخب بر اساس قانون در قزاقستان مطرح شد. نحوه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در قزاقستان جای هیچ سؤالی باقی نگذاشته است. همه نتایج آن را به رسمیت شناخته و با دولت منتخب این کشور کارکرده و روابط ایجاد کرده‌اند. جای هیچ‌گونه شکی نیست که رئیس‌جمهور قزاقستان یک رئیس‌جمهور قانونا منتخب و دولتش نیز یک دولت مشروع است و آن‌ها برای طرح درخواست کمک به سراغ سازمانی که این کشور عضو آن است، رفته‌اند.» او خاطرنشان کرد که طرف قزاقستانی تنها پس‌ازآنکه واقعیت‌ها وجود تهدید خارجی علیه این کشور را نشان دادند، روند درخواست کمک از سازمان پیمان امنیت مشترک را آغاز کرد. این سخنگو بیان کرد: «تز موردعلاقه غرب مبنی بر اینکه اتفاقی غیرقانونی در حال وقوع است، کارایی ندارد؛ بنابراین، شرکای غربی ما غرولند می‌کنند، خود را در چنین حالت کاملاً غیرحرفه‌ای و فاجعه باری نشان می‌دهند و حرف یکدیگر را نقض می‌کنند. من این تصور را دارم که آن‌ها به دلیل ناتوانی کامل به توهین رو می‌آورند. توهین گستاخانه اخیر بلینکن نشان‌دهنده فقدان استدلال و شکست کامل در ایجاد یک موضع سیاسی در مورد این موضوع است.» سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، هم‌چنین اظهارات بلینکن درباره تصمیم روسیه برای اعزام نیرو به قزاقستان را حرف‌های کودکانه و یاوه خواند. زاخارووا در ادامه مصاحبه مذکور گفت: «شما گفتید این حرف‌ها روس هراسی است؛ و من فکر می‌کنم که این‌ها نشان‌دهنده استیصال و بی استدلالی است. یا بهتر است بگوییم استیصال ناشی از فقدان استدلال. می‌بینید که اکنون وقتی از نمایندگان آمریکا در مورد قزاقستان سؤال پرسیده می‌شود آن‌ها گیج می‌شوند. آن‌ها نمی‌دانند چه بگویند. به این حرف‌های کودکانه و یاوه‌هایی که آن‌ها سر می‌دهند نگاه کنید.» سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه همچنین گفت که برخی از نمایندگان آمریکایی آنچه را در قزاقستان اتفاق می‌افتد درک نمی‌کنند و این عدم درک را به‌عنوان موضع رسمی واشنگتن مطرح می‌کنند. به گزارش خبرگزاری ایتارتاس، این اظهارنظر ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، در واکنش به اظهارات جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید مطرح شد که گفته بود برای آمریکا قانونی بودن درخواست مقامات قزاقستان جهت استفاده از نیروهای سازمان پیمان امنیت مشترک در این کشور جای سؤال است. زاخارووا در کانال تلگرامی خود نوشت: «همه به این واقعیت عادت کرده‌اند که برخی از نمایندگان واشنگتن درحالی‌که قادر به درک همه‌چیز نیستند، این عدم درک خود را به‌عنوان موضع آمریکا جا می‌زنند.» جمعیت معترضان در شهرهای ژانائوزن و آکتائو واقع در منطقه مانگیستائو در جنوب غربی قزاقستان، در تاریخ دوم ژانویه به خیابان‌ها آمده و به قیمت بالای سوخت اعتراض کردند. دو روز بعد این تظاهرات شهر آلماتی، در جنوب شرقی این کشور و همچنین شهرهای دیگر، از جمله آتیراو، آکتوبه (در غرب)، اورالسک (در شمال غربی)، تاراز، شیمکنت، کیزیلوردا (در جنوب)، کاراگاندا (در شمال شرقی) و حتی نورسلطان پایتخت قزاقستان را نیز فرا گرفت و نیروهای پلیس در این شهرها از بمب صوتی برای متفرق کردن جمعیت استفاده کردند. رئیس‌جمهور قزاقستان در ادامه وضعیت اضطراری به مدت دو هفته در منطقه مانگیستائو و در منطقه آلماتی و همچنین شهر آلماتی، بزرگ‌ترین شهر این جمهوری و شهر نورسلطان پایتخت قزاقستان اعلام کرد. او همچنین استعفای دولت قزاقستان را قبول کرد، درحالی‌که اعضای این دولت به اجرای وظایفشان تا زمانی که یک کابینه جدید تشکیل شود ادامه می‌دهند. در همین حال رئیس‌جمهوری چین بار دیگر حمایت قاطعانه خود را نسبت به رئیس‌جمهوری قزاقستان که با شورش سراسری مواجه شده است، نشان داد و گفت که او اقدامات قاطع و مؤثری را در یک‌لحظه حساس برای آرام کردن سریع وضعیت انجام داده است. به گزارش روزنامه هندوستان تایمز، شی جینپینگ، رئیس‌جمهوری چین، در پیامی شفاهی به قاسم جومارت توکایف، رئیس‌جمهوری قزاقستان گفت که چین به‌شدت هرگونه تلاش نیروهای خارجی برای تحریک ناآرامی و برانگیختن انقلاب‌های رنگی در قزاقستان و همچنین هرگونه تلاشی برای صدمه زدن به دوستی بین چین و قزاقستان و برهم زدن همکاری بین دو کشور را رد می‌کند. حمایتِ صریح و بی‌چون‌وچرای شی جینپینگ از توکایف در روزی انجام شد که این رئیس‌جمهور موردحمایت روسیه گفت که به سربازانش دستور شلیک جهت کشتن و سرکوب معترضان را داده است. شی جینپینگ اظهار کرد که توکایف، حس مسئولیت خود را به‌عنوان یک سیاستمدار نشان داده و رویکرد بسیار مسئولانه‌ای را در قبال کشور و مردمش اتخاذ کرده است. شی جینپینگ به همتای قزاق خود اطمینان داد که چین به‌عنوان یک «همسایه و شریک دائمی و جامع استراتژیک قزاقستان»، آماده ارائه حمایت‌های لازم برای کمک به این کشور جهت غلبه بر مشکلات موجود است. او اضافه کرد که چین، قاطعانه و با هر نیرویی که ثبات قزاقستان را تضعیف و امنیت کشور را تهدید کند و سعی در تخریب زندگی مسالمت‌آمیز مردم قزاقستان داشته باشد، مخالف است. رئیس‌جمهوری چین تأکید کرد: «مهم نیست که قزاقستان با چه چالش‌ها و خطراتی مواجه است، چین همیشه دوست قابل‌اطمینان و شریک معتمدِ قزاقستان به‌حساب می‌آید و مردم چین همیشه در کنار مردم قزاق خواهند ماند.» پیش‌ازاین وانگ ونبین، سخنگوی وزارت امور خارجه چین، عنوان داشت که چین متوجه شده است که مقامات قزاقستان در حال انجام یکسری اقدامات قدرتمند برای مبارزه با خشونت و تروریسم و حفظ ثبات اجتماعی هستند. وانگ اضافه کرد که چین از هر نوع تلاشی جهت آرام کردن اوضاع قزاقستان در سریع‌ترین زمان ممکن حمایت و همچنین به مقامات این کشور در این راستا کمک خواهد کرد و از هرگونه ایجاد ناآرامی به‌صورت عمدی و تحریک خشونت در قزاقستان توسط نیروهای خارجی مخالف است.