سفری که رضاشاه را دگرگون کرد

در ۱۲ خرداد ماه 1313، رضاشاه تنها مسافرت خارجی خود را با حرکت به سمت ترکیه آغاز کرد. او در رأس یک هیأت 17 نفره که اکثرشان نظامی بودند، به این سفر مبادرت کرد. در میان رهبران کشورهای جهان رضاشاه نخستین کسی بود که به محض اعلام جمهوریت در ترکیه، تغییر حکومت را به آتاترک تبریک گفت. سردار سپه که در آن زمان به تازگی به نخست‌وزیری منصوب شده بود، در ‌آبان 1302 یک جلد کلام‌الله مجید و یک قبضه شمشیر مرصع به عنوان هدیه برای آتاترک فرستاد و به او تبریک گفت. این امر مقدمه‌ای برای ایجاد روابط دوستانه میان دو کشور شد. اما حوادث مرزی و اقداماتی که ترک‌‌‌ها در سرکوبی عشایر کرد مرزنشین به عمل آوردند باعث وقفة این مذاکرات شد. در مهر 1306 ترک‌‌‌ها به گمان اینکه یک ستون از ارتش آنان که به دست کردها اسیر شده بود به ایران آورده شده و تحت اختیار مقامات ایرانی است، سفیر خود را از تهران احضار کردند و روابط بین دو کشور تیره شد. اما پس از توضیحاتی که دولت ایران داد، بحران برطرف و مذاکرات از سر گرفته شد و منجر به امضای موافقتنامه گمرکی در خرداد 1309 و موافقتنامه تعیین خط سرحدی در دی 1310 شد. به موجب موافقتنامه اخیر بخشی از اراضی مجاور کوه آرارات به ترک‌‌‌ها واگذار شد و در عوض قطعه زمین وسیعی در کردستان به ایران تعلق گرفت. در 14 آبان 1311 نیز دو عهدنامه مودت و امنیت و رفع اختلاف مرزی در آنکارا بین دو کشور به امضا رسید. مسافرت رضاشاه به ترکیه در 1313 فصل جدیدی در روابط دو کشور گشود. باقر کاظمی وزیر امور خارجه، حسین سمیعی رئیس تشریفات داخلی، حسین شکوه رئیس دفتر مخصوص، قره‌گوزلو رئیس تشریفات، امیر لشکر امان ‌الله جهانبانی، سرتیپ عبدالرضا افخمی، سرتیپ صادق کوپال، سرهنگ حسن ارفع، سروان محمود خسروانی، سروان حسینقلی اسفندیاری، سروان عبدالله ظلی، سروان علی‌اصغر مزینی، ستوان یکم محسن قدیمی، عباس فروهر معاون تشریفات وزارت خارجه، حسین قدسی منشی وزیر خارجه، یوسف شکرانی عضو دربار و اسدالله ارفع رئیس بخش رمز ستاد ارتش، اعضای هیأت همراه رضاشاه را در سفر به ترکیه تشکیل می‌دادند. علت آنکه رضاشاه، بیشتر افراد هیأت خود را از میان نظامیان برگزید، گزارش‌‌‌هایی بود که طی آن آتاترک رئیس جمهور ترکیه قصد داشت در جریان سفر شاه به ترکیه، قدرت نظامی کشورش را به رخ وی بکشد. به همین دلیل بازدید از مکان‌‌‌های نظامی، تأسیسات ارتش و رژه یگان‌‌‌های زمینی، هوایی و دریایی ترکیه در برنامه سفر شاه ایران از ترکیه گنجانده شده بود. رضاشاه و هیأت همراه از طریق تبریز، خوی و ماکو وارد خاک ترکیه شد و پس از عبور از مسیرهای قارص، ارزروم، طرابوزان و سامسون وارد آنکارا پایتخت این کشور شد. او روز 21 خرداد وارد ترکیه و روز 26 خرداد وارد آنکارا شد، 38 روز در آن کشور ماند و روز 20تیر به تهران بازگشت، مقر حزب خلق، ساختمان ریاست جمهوری و وزارت خارجه و مجلس ملی ترکیه، سربازخانه‌ها، رژه‌های هوائی، دریایی و زمینی،‌ استحکامات تنگه‌های داردانل و بسفر، قصرهای سلاطین عثمانی، میدان اسب‌دوانی، مدرسه پیشاهنگی دختران و پسران و چند مجلس موسیقی و رقص و آواز، از مهم‌ترین مراکزی بود که شاه ایران و همراهانش طی اقامت خود در ترکیه مورد بازدید قرار دادند. سفر به ترکیه تأثیر عمیقی بر روحیات رضاشاه گذاشت. او به ویژه در بخش بی‌حجابی زنان بیش از سایر مشاهدات خود تحت تأثیر قرار گرفته بود و همین تاثیر باعث موضوع کشف حجاب شد که او به آن دست زد.