تهران و واشنگتن در مدار مدارا

همدلی| آفاق فقیهی: بعد از جنگ هفتم اکتبر و تنش‌هایی که چند بار ایران و آمریکا، ایران و اسرائیل را تا مرز یک جنگ تمام‌عیار و ادامه‌دار پیش برد، اما دیپلماسی پنهان در همه رویدادهای اخیر برنده میدان بود. در آخرین مورد تنش‌های سخت، بعد از حمله ایران به اسرائیل گمانه‌ها بر این بود هر پاسخی از طرف ایران به چرخه‌ای از انتقام بدل خواهد شد که ممکن است شعله جنگی مستمر را در منطقه روشن کند. ورود آمریکا و بازیگران منطقه‌ای به این مناقشه به حل و فصل مقطعی مسئله انجامید. پس از آن نیز چندین بار دو طرف اذعان کرده‌اند خط گفت‌و‌گوی ایران و آمریکا باز است و این میز قرمز در عین حال که می‌خواهد فضای آرامی را تا انتخابات ایالات متحده حفظ کند، منجر به تبادلات سیاسی هم خواهد شد.
ادامه مذاکرات غیرمستقیم
دیروز کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در پاسخ به گمانه‌زنی‌های مطرح شده درباره حضور وزیر امور خارجه عمان در ایران و احتمال رد و بدل شدن پیام‌های جدید میان ایران و آمریکا اینگونه اظهارنظر کرده که: «تبادل پیام میان ایران و طرف آمریکایی برای مذاکرات رفع تحریم‌ها همواره در جریان بوده و قطع نشده و مذاکرات درباره رفع تحریم و موضوع هسته‌ای بوده و هرگز از این چارچوب خارج نشده است.» وی البته این نکته را هم اضافه کرد: «مفاد خبرهای منتشره در رسانه‌های غربی درباره این گفت‌وگوها معتبر و دقیق نیست.»
کنعانی با بیان اینکه سفر وزیر امور خارجه عمان به تهران در چارچوب عزیمت به‌منظور ابراز تسلیت و ابلاغ مراتب همدردی با ایران صورت می‌گیرد، گفته: «وزیر امور خارجه عمان به‌دنبال حضور نداشتن در مراسم شهدای خدمت و نوع رابطه نزدیک با همتای ایرانی تصمیم به سفر به تهران گرفت.»
اختلاف بر سر مسئله هسته‌ای ایران
در همین حال دوشنبه(دیروز) نشریه «وال‌استریت ژورنال» نوشت، دولت جو بایدن به متحدان اروپایی فشار می‌آورد تا قطعنامه پیشنهادی خود در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران را پس بگیرند.این نشریه به نقل از دیپلمات‌ها گفته است؛ در حالی که بریتانیا و فرانسه مشغول تهیه طرحی علیه تهران هستند، جو بایدن مخالف چنین اقدامی است، زیرا می‌خواهد از تشدید تنش‌ها با تهران قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در پائیز امسال جلوگیری کند.به گفته آن‌ها، ایالات متحده همچنین تعدادی دیگر از کشورها را تحت فشار قرار داده تا از رای به این قطعنامه خودداری کنند و به آن‌ها گفته این همان کاری است که واشنگتن انجام خواهد داد.
از سوی دیگرمقامات کشورهای اروپایی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران ابراز نگرانی کرده‌‌اند، زیرا طبق داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این کشور هم‌اکنون به اندازه کافی اورانیوم غنی‌شده برای ساخت سه سلاح هسته‌ای را در اختیار دارد.
وال استریت ژورنال گفته است؛ دیپلمات‌های اروپایی ظاهراً «مستأصل» شده‌اند، زیرا احساس می‌کنند که ایالات متحده در تلاش است تا در رویکرد آنها مانع ایجاد کند.
با این‌حال، یک مقام آمریکایی این موضوع را تکذیب کرده و گفته است که واشنگتن با شرکای اروپایی خود پیش از نشست ماه آینده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی «به شدت هماهنگ است.»این مقام مسئول با بیان اینکه آمریکا در حال افزایش فشار بر ایران از طریق تحریم و انزوای بین‌المللی است، گفت: «هرگونه گمانه‌زنی در مورد تصمیم‌‌ها زود است».
یک مقام دیگر آمریکایی نیز به این نشریه گفته این «کاملاً نادرست» است که واشنگتن می‌خواهد تا قبل از انتخابات آمریکا از تنش با ایران جلوگیری کند.
آمریکا زمان می‌خرد
اما روز یکشنبه رویترز به نقل مقام‌های اروپایی نوشته بود که دیپلمات‌های اروپایی می‌گویند که ایالات متحده و سه متحد اصلی اروپایی اش ( انگلیس، فرانسه و آلمان) بر سر فشار بر ایران از طریق آژانس بین المللی انرژی اتمی اختلاف نظر پیدا کرده‌اند.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آخرین بار در نوامبر ۲۰۲۲ قطعنامه‌ای را در توبیخ ایران تصویب کرد. در آن زمان به ایران ابلاغ شد تا فورا با بازرسی‌های چندین ساله آژانس درباره ذرات اورانیوم کشف‌شده در سه سایت اعلام‌نشده همکاری داشته باشد.
از آن زمان بدین‌سو مقامات آمریکایی و اروپایی هشدار داده‌اند؛ در صورتی که تهران پیشرفت‌های هسته‌ای خود را مهار نکند و همکاری با آژانس را افزایش ندهد، اقدام خواهند کرد. با این وجود بیانیه دیگری تا کنون صادر نشده است.هفته گذشته یک دیپلمات ارشد اروپایی گفت: «[کنار آمدن] با ایران بسیار چالش‌ برانگیز و سطح تخلفات بی‌سابقه است... برنامه هسته‌ای آنها هیچ نشانه‌ای از کند شدن ندارد و ایران تمایل واقعی برای همکاری با آژانس از خود نشان نداده است.» وی اضافه کرد: «همه سیگنال‌های ما علائم هشداردهنده بحرانی را نشان می‌دهند.»
وی با اشاره به جان باختن رئیس‌جمهور ایران در سانحه سقوط بالگرد گفته بود: «تحلیل ما این است که مرگ رئیسی چیزی را تغییر نمی‌دهد. ما باید با این قطعنامه جلو برویم... آمریکایی‌ها معضل شده‌اند و ما در گفت وگوهایمان هر کاری انجام می‌دهیم تا آنها را متقاعد کنیم.»
ایالات متحده می‌گوید؛ در صدد تهیه گزارشی جامع است که در آن همه آنچه در مورد عدم همکاری ایران می‌داند آمده است. با این حال مقامات اروپایی مدعی هستند این گزارش تنها پس از انتخابات آمریکا در ماه نوامبر ارائه خواهد شد .در طرف مقابل، ایران می گوید اهدافش «کاملا صلح‌آمیز» است.
*شمخانی، مسئول مذاکرات رفع تحریم؟
در همین حال بعد از حادثه بالگرد شهید رئیسی در روزهای گذشته، زمزمه‌هایی مبنی بر واگذاری پرونده هسته‌ای به “علی‌شمخانی” واکنش‌هایی را به همره داشت. بعد از فقدان وزیرامور خارجه ایران “علی باقری کنی” سکان هدایت را به دست گرفته است، اما او اغلب به عنوان نفر دوم در سیاست خارجی نقش بازی کرده و این گمانه‌زنی را ایجاد کرد فرد با تجربه‌ای همچون شمخانی که سال‌ها مسئولیت در شورای عالی امنیت ملی را بر عهده داشته بار دیگر در راس هدایت تیم مذاکره یا حداقل مسئول هماهنگ‌ کننده راهبرد کلی ایران در گفت‌گوها باشد.
اما ناصر‌کنعانی دیروز در پاسخ به خبرنگاران اینگونه بیان کرد که:« در خصوص این ادعای غیرمستقیم در برخی از شبکه‌ها نکات خاصی برای عرض ندارم.»ناصر کنعانی درباره ذکر نام شمخانی به عنوان مسئول مذاکره رفع تحریم‌ها از فروردین امسال گفت: «هیئت مذاکره کننده ایران درباره رفع تحریم‌ها با اشراف و راهنمایی مقام‌های بالادستی نظام به پیش برده می‌شود و این هیئت در این چارچوب از همه ظرفیت‌ها برای موفقیت استفاده کرده است و رایزنی‌های خود را در جهت رفع تحریم‌ها ادامه خواهد داد.»آنچه که به نظر می‌رسد ایران، ایالات متحده از ظرفیت‌های موجود در گفت‌وگوهای پشت پرده بهره‌برداری خود را دارند. ایالات متحده در آستانه انتخابات با تحریم‌ها و معافیت‌های مقطعی سیاست بایدن در منطقه را دنبال می‌کند و ایران نیز در تنگناهای اقتصادی از هرگونه گشایش در فروش نفت و احیانا بازی در زمین بایدن را بر تقویت احتمالی ترامپ ترجیح داده است. رویترز روز یکشنبه بر همین نکته اشاره داشته که ایران در وضعیت روابط حداقلی و پایدار با آژانس قرار دارد. آمریکا در واقع خواهان حفظ وضعیت موجود است و نمی‌خواهد با اروپا در صدور قطعنامه‌ای جدید علیه ایران همراه شود. رویترز به این موضوع نیز اشاره کرده که در همین شرایط ایران نیز می‌تواند به صادرات نفت خود ادامه دهد، صادراتی که به گفته‌ مقام‌های ایرانی در دولت رئیسی رکوردهای جدیدی را در شرایط تحرمی زده است.