کاهش ضریب‌جینی یا توزیع عادلانه فقر؟

همدلی| «محمدرضا فرزین» رئیس کل بانک مرکزی، «صولت مرتضوی» وزیر رفاه و «احسان خاندوزی» وزیر اقتصاد دولت سیزدهم در روزهای گذشته کاهش ضریب جینی را از دستاوردهای دولت سیزدهم خوانده و  افزایش یارانه‌های نقدی و توزیع کالابرگ را زمینه اصلاح شکاف طبقاتی در کشور اعلام کرده‌اند اما آیا واقعا شکاف طبقاتی در ایران بهبود یافته است؟
«وحید شقاقی شهری» اقتصاددان در گفت‌وگو با اقتصادآنلاین می‌گوید: ضریب جینی، معیاری از پراکندگی آماری در اقتصاد است که برای نشان دادن نابرابری درآمد یا ثروت در یک کشور یا هر گروه دیگر از مردم در نظر گرفته می‌شود.وی افزود: ضریب جینی شاخصی اقتصادی برای محاسبه نحوه توزیع ثروت در میان اقشار مختلف مردم یک جامعه است. این شاخص در سال ۱۳۹۹ معادل ۰.۴۰۰۶ شد ولی طی دو سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ با افزایش قابل توجه یارانه‌های نقدی (۳۰۰هزار تومان به دهک‌های ۴ تا ۹ و ۴۰۰هزار تومان به دهک‌های ۱ تا ۳) ضریب جینی به ترتیب به ۰.۳۹۳۸ و ۰.۳۸۷۷ کاهش یافت. با اینکه هنوز آمار ضریب جینی سال 1402 توسط مرکز آمار اعلام نشده، با این حال احتمال می‌رود در این سال نیز به دلیل اثرات ترکیبی تداوم یارانه نقدی در کنار طرح کالابرگ، ضریب جینی حدود ۰.۳۸ شود.
این اقتصاددان تاکید کرد: معتقدم اثرات حمایتی افزایش یارانه نقدی و طرح کالابرگ در بهبود حداقلی معیشت دهک‌های کم‌درآمد بی‌تاثیر نیست با این حال این موضوع یک روی سکه است درحالی‌که روی دیگر سکه مهم و البته نگران‌کننده است.وی افزود: بدیهی است با فقیرترشدن جامعه و نابود شدن تدریجی طبقات متوسط و دهک‌های میانی، ضریب جینی کاهش پیدا کند؛ پدیده‌ای که از آن با عنوان «توزیع عادلانه‌ فقر» (در برابر توزیع نابرابر ثروت) یاد می‌شود.
سقوط جمعیت طبقه متوسط در ایران
این اقتصاددان گفت: تحلیل‌های اقتصادی حکایت از این دارد که اندازه طبقه متوسط ایران در اوایل دهه ۹۰ بین ۶۵ تا ۷۰درصد بوده، درحالی‌که در سال‌های اخیر اندازه طبقه متوسط به شدت سقوط کرده و به کمتر از ۵۵درصد کاهش یافته است. به‌عبارت دیگر چیزی حدود ۱۰ تا ۱۵درصد طبقه متوسط ایرانی طی دهه ۹۰ از بین رفته و به طبقات پایین تنزل یافته و بالعکس اندازه طبقه فقیر به بیش از ۳۰درصد افزایش یافته است.
شقاقی‌شهری اضافه کرد: لذا کاهش ضریب جینی با این نگرش، اتفاقاً نگران‌کننده است. شاخص دیگر یعنی سهم ۲۰درصد کم‌هزینه‌ترین جمعیت نیز همین موضوع یعنی افزایش طبقه فقیر جامعه را تایید می‌کند، طوری‌که در سال ۱۳۸۵ حدود پنج درصد بوده ولی طی سال‌های اخیر این شاخص افزایش داشته و به ۵.۸۸ و ۶.۰۱ درصد رسیده است. از این رو کاهش ضریب جینی دو رو دارد که هر دو روی سکه را باید در تحلیل‌ها درنظر گرفت. تحلیل کلی بنده این است که طی سال‌های اخیر اولاً از طبقه متوسط کاسته شده و به طبقه فقیر جامعه افزوده شده است. لذا با وجود کاهش ضریب جینی، همچنان نگرانی رو به تزاید است و مسئولان نباید بیش از حد مسرور شوند. عنوان این پدیده بیشتر با توزیع عادلانه‌ فقر قرابت دارد.