سلطه انسان بر طبیعت، زیست بشر را تهدید کرده است

احمدرضا حجارزاده- نمایشگاه گروهی عکس «زاستار»،که به تازگی در گالری ثالث برگزار شده، آثار عکاسی هنرمندانی نظیر مهرداد افسری،افشین شاهرودی،محمدرضا شریف‌زاده،کیارنگ علایی،محمود کلاری،رضا کیانیان، مهدی مقیم‌نژاد، سروش میلانی‌زاده، مهدی وثوق‌نیا و زنده‌یاد عباس کیارستمی را در خود جای داده است.نمایشگاه «زاستار» به همت دکتر«پژمان دادخواه» در مقام کیوریتور برگزار شده.دادخواه دارای مدرک دکترای تخصصی فلسفه هنر است و همچنین به عنوان استادیار علوم نظری هنر،هنرمند، نویسنده،پژوهشگر و مدیر هنری فعالیت دارد.به بهانه برگزاری این نمایشگاه گروهی عکس،با دکتر پژمان دادخواه،گفت‌وگوی خواندنی و مفصلی داشتیم.
ایده‌ی اولیه برگزاری نمایشگاه «زاستار»،چه زمانی و چگونه شکل گرفت؟
همیشه ارتباط طبیعت و هنر برایم جذاب و بااهمیت بود.وقتی به تحولات هنر در گذر تاریخ نگاه میکردم،همواره بخش زیادی از آثار هنری را در ارتباط و پیوند وسیع و وثیق با طبیعت میدیدم. از طرفی آثار هنری بازتاب مضامین مربوط به طبیعت است و از طرفی دیگر،مواد و مصالح شکل‌دهنده این آثار برآمده از طبیعت است.پس همواره این ارتباط از دوران باستان تا عصر حاضر وجود داشته است اما امروزه به واسطه بحران‌های زیست محیطی، هنرمندان زیادی در جهان به این امر مهم پرداخته و سعی کرده‌اند با خلق آثار هنری در راستای مسائل زیست محیطی و طبیعت، نقش مهمی در عرصه اجتماعی و فرهنگی ایفا بکنند.بخشی از این آثار مبین نقد تخریب‌های حوزه طبیعت و محیط زیست است و به نوعی شاهد رویکرد انتقادی هنرمندان رشته‌های مختلف هنری در این زمینه هستیم.بخش دیگر این آثار نیز سعی در ستایش طبیعت و یادآوری ارزش‌های طبیعت دارند.بنابراین با توجه به اینکه هنر همواره امری مهم و تاثیرگذار بوده و نقش مهمی در کیفیت زیست اجتماعی ما انسان‌ها ایفا میکند، سعی کردم نمایشگاهی با موضوع ارتباط طبیعت و هنر برگزار بکنم،چون همیشه بر این باورم که هنر سرگرمی و تفنن نیست و می‌تواند اهداف جدی و سازنده ای داشته باشد و بر انسان‌ها تاثیرات عمیقی بگذارد.پس از مطالعه و تحقیق در این حوزه،سال گذشته ایده این نمایشگاه نهایی شد و با هنرمندان و گالری در ارتباط بودم.سعی کردم برگزاری این نمایشگاه هم‌زمان با روز جهانی محیط زیست و متعاقباً هفته محیط زیست باشد که در نهایت خرداد امسال برگزار شد.
آیا عکس‌هایی که از هنرمندان حاضر در این نمایشگاه حضور دارند، انتخاب خودشان بوده یا شما به عنوان کیوریتور آنها را گزینش کرده‌اید؟*
در این نمایشگاه، دَه هنرمند برجسته معاصر ایران حضور دارند شامل مهرداد افسری،افشین شاهرودی، محمدرضا شریف‌زاده،کیارنگ علایی،محمود کلاری،عباس کیارستمی،رضا کیانیان، مهدی مقیم‌نژاد، سروش میلانی‌زاده و مهدی وثوق‌نیا که با رویکرد و نگاه خاص خود، آثاری در رابطه با طبیعت و محیط زیست ارائه داده‌اند.طی جلسات و گفت وگو با هنرمندان پیرامون موضوع،ضرورت پرداختن به این موضوع و در نهایت با ارائه طرح نامه و بیانیه نمایشگاه سعی شد آثاری مرتبط با این ایده انتخاب بشود.در این فرایند با هنرمندان در تعامل بودم و سعی داشتم اندیشه و نگاه هنریشان به بهترین شکل ممکن به نمایش درآید.هنرمندان این نمایشگاه ازجمله هنرمندان مولف با نگاه خاص خود هستند که به نوعی در عرصه هنر،سال‌هاست به‌طور منسجم و مستمر به فعالیت هنری مشغولند.همچنین تعدادی از هنرمندان علاوه بر فعالیت‌های هنری،در زمینه طبیعت و مسائل زیست محیطی فعالیت دارند.
میان هنرمندان این نمایشگاه، نام برخی سینماگران مطرح مثل رضا کیانیان،عباس کیارستمی و محمود کلاری به چشم می‌خورد که البته انتخاب هوشمندانه آنها کاملاً با مقوله عکاسی و طبیعت مرتبط بوده.چطور شد سراغ اهالی سینما رفتید و چرا فقط به حضور همین چند نفر اکتفا کردید؟با آن‌که سینماگران بسیاری در زمینه عکاسی و هنرهای دیگر فعالیت دارند!*
در خصوص هنرمندان حوزه سینما این نکته را بگویم که این هنرمندان عزیز در زمینه عکاسی نیز فعال بوده‌اند و اتفاقاً سوابق درخشانی دارند و نمایشگاه های موفقی برگزار کرده‌اند. قطعاً هنرمندان زیادی در این حوزه مشغول به فعالیتند و دارای آثار ارزشمندی هستند و در رویدادهای بعدی با همین موضوع از آنها نیز دعوت می‌کنم. باید بگویم رویداد حاضر،یک رویداد ادامه دار است و قطعاً این مسیر را ادامه خواهم داد و در حال برنامه‌ریزی برای رویداد بعدی هستم.
 چرا از میان انبوه سوژه‌هایی که برای عکاسی وجود دارند،سراغ طبیعت رفتید؟*
یکی از دغدغه های امروز بشر در دنیا، بحث محیط‌زیست است. با توجه به سلطه انسان بر طبیعت و تخریب طبیعت ـ به‌عنوان مهم‌ترین بستر و رکن زندگی ـ مشکلات زیادی زیست بشر را تهدید و معضلات جبران‌ناپذیری ایجاد کرده است.طی دهه‌های اخیر توجه به این مساله پررنگتر شده و کنشگران اجتماعی و فرهنگی، نظریه پردازان،منتقدان و هنرمندان به شکل های مختلفی در این زمینه مشغول به فعالیت هستند و تلاش دارند به آگاه‌سازی انسان‌ها توسعه اخلاق زیست محیطی و در نهایت ارتقای رابطه انسان ها با طبیعت دست بیابند.یکی از بسترهای مهمی که امروزه در زندگی فردی و اجتماعی ما انسان‌ها نقش بی‌بدیل دارد،هنر و ادبیات است.در واقع هنرمند با زبان و بیان هنرمندانه و تاثیرگذار خود سعی دارد آسیب ها، چالشها،ضعفها، معضلات و حتی نکات مثبت و والا را به نمایش درآورده و از طریق این مسیر بر مخاطبان تاثیر بگذارد.به نظرم نقش هنرمند در جهان کنونی بسیار بااهمیت است و رشته‌های هنری مختلف تاثیرات عمیق خود را در مقاطع تاریخی بر مخاطب داشته‌اند. در بیانیه نمایشگاه بر چند نکته تاکید داشته‌ام که به نظرم می‌تواند به روشنترشدن بحث کمک بکند: بازتاب پدیده‌های طبیعی،ارتقای رابطه ما با طبیعت،ستایش طبیعت،بازنگری رابطه فرهنگ و طبیعت، زمینه‌سازی نگرش جدید نسبت به طبیعت و بیان آموزه‌های اخلاق زیست محیطی ازجمله مواردی‌ست که به نوعی می‌تواند وجه اشتراک این آثار و سنگ بنای این نمایشگاه باشد.
 در واقع ستایش طبیعت و ارتقای رابطه انسان با آن،موجب شده شما این رویداد مهم را برای نمایشگاه عکس «زاستار»در نظر بگیرید.درست است؟*
بله، به نظرم اهمیت و ضرورت پرداختن به این موضوع مهم را می‌توان این‌گونه تبیین کرد:حفظ و حراست از طبیعت و محیطزیست،کمک به احیای محیط زیست آسیب دیده، ارائه یک نظام اخلاقی در خصوص بحران‌های زیست‌محیطی، ارتقای سواد و آگاهی بخشی در حوزه محیط زیست و ترویج اخلاق زیست محیطی،ایجاد بستری برای اندیشیدن در باب طبیعت و محیط زیست، ستایش طبیعت و تاکید بر نقش طبیعت در کیفیت زندگی انسان، تاکید بر نقش هنر و ادبیات در بیان ارزش‌های اخلاقی در خصوص طبیعت،تذکر و اصلاح رفتار انسان در برابر طبیعت و بیان نگرش جدید و دغدغه مندانه هنرمندان نسبت به طبیعت و محیط‌زیست.
 به نظرتان بین آثار هنرمندانی که در این نمایشگاه شرکت کرده‌اند با عکس‌های عکاسان مطرح در حوزه طبیعت و محیط‌زیست چه تفاوتی وجود دارد؟در انتخاب عکس‌ها، بیش‌تر زیبایی‌شناسی سوژه مدنظر بود یا نور و کادربندی و نگاه هنرمند؟*
به نظرم در عرصه هنر نگاه، اندیشه و تفکر خیلی اهمیت دارد.هنرمند فقط تکنیک ها و فنون را بلد نیست،بلکه با تکیه بر اصول فنی و شناخت مواد و مصالح سعی دارد اندیشه و دغدغه‌هایش را به بهترین شکل به نمایش بگذارد.اساساً آن‌چه باعث غنای یک اثر هنری میشود،نگاه و اندیشه هنرمند است.در غیر این صورت ما با یکسری آثار تکراری مواجه‌ایم که فقط به لحاظ تکنیک در اوج هستند اما هیچ نقطه متمایز یا دغدغه غایی ندارند.در این پروژه فرهنگی،هنری سعی داشتم از هنرمندانی دعوت بکنم که به نوعی صاحب‌سبک هستند و هر کدام نگاه خاص خود را دارند.در این نمایشگاه به هیچ‌وجه کار مشابه یا تکراری وجود ندارد و می‌توانم بگویم در واقع شاهد 10نگاه از 10هنرمند معاصر ایرانی هستیم.آثار هر کدام از هنرمندان حتی در نحوه چاپ و ارائه،نوع قاب،رنگ قاب، ابعاد و...کاملاً متمایز و خاص هستند که تمامی این انتخاب‌های هنرمندانه یک متن منسجم و معنادار را شکل می‌دهند که در نهایت به تفسیر منتهی می‌شود.
 با توجه به دانش و شناخت شما از فلسفه هنر و نظام آموزشی هنر،وضعیت عکاسی ایران امروز در چه جایگاهی قرار دارد؟آیا آثار عکاسی ما با کیفیت هنری عکاسان جهان قابل مقایسه است یا هنوز از استانداردهای جهانی دوریم؟*
این بحث خیلی گسترده و مهمی‌ست و می‌توان ساعت‌ها در این خصوص صحبت کرد اما به عنوان یک فرد دانشگاهی می‌توانم به چند مورد مهم اشاره بکنم.یکی از مسائل حائز اهمیت در این زمینه که منجر به رشد کیفی آثار می‌شود ترجمه و نشر کتب و مقالات متعدد است.همچنین مقطع تحصیلات تکمیلی در حوزه عکاسی و مطالعات نظری هنر،انتشار مجلات تخصصی و علمی پژوهشی،وجود نهادهای هنری و گالری‌های متعدد،دسترسی به آثار عکاسان و هنرمندان جهان همه و همه توانسته‌اند به ارتقای هنر عکاسی نسبت به گذشته کمک کنند.خوشبختانه امروز منابع غنی زیادی در اختیار دانشجویان و هنرجویان است و طبیعتاً همین امر منجر به پرورش هنرمندانی می-شود که نگاه و اندیشه دارند و آثاری متمایز و منحصر به‌فرد خلق می‌کنند. باید به این نکته اشاره بکنم که امروزه بسیاری از عکاسان ایرانی در مقیاس جهانی شناخته‌شده و در مجامع هنری معتبر حضور داشته و جوایز و دستاوردهای ارزشمندی را کسب کرده‌اند که در نهایت سبب افتخار ایران عزیزمان هستند.
 انتخاب گالری ثالث برای برگزاری نمایشگاه بر چه مبنایی بود؟*
گالری ثالث یکی از گالری‌های فعال و نامدار شهر تهران است که نمایشگاه‌های موفقی برگزار کرده است.کما اینکه مجموعه ثالث یک مجموعه فرهنگی و شامل انتشارات و کتابفروشی نیز است.فکر می‌کنم می‌توان این مجموعه را یک نهاد فرهنگی،هنری تاثیرگذار تلقی کرد.طی اولین گفت وگوها با مدیریت گالری ثالث،آقای سینا جعفریه و طرح موضوع،موافقت خود را با این ایده اعلام و نسبت به موضوع طبیعت و محیط‌زیست ابرازعلاقه و حمایت کردند.
استقبال از نمایشگاه چطور بود؟آیا بازدیدکنندگان این نمایشگاه، فقط جامعه عکاسان و علاقه‌مندان به هنر عکاسی بودند یا عموم مردم نیز از نمایشگاه دیدن کردند؟*
به واسطه اهمیت موضوع و حضور هنرمندان برجسته در این نمایشگاه، خوشبختانه استقبال از نمایشگاه خوب بود و مخاطبان زیادی از نمایشگاه بازدید کردند.در این مدت میزبان هنرمندان،نویسندگان و اهل قلم،منتقدان،اساتید دانشگاه،دانشجویان رشته هنر،فعالان محیط زیست،اصحاب رسانه و عموم مردم بودیم.
در پایان،اگر نکته ناگفته‌ای مانده، بفرمایید.*
خیلی ممنونم از شما و رسانه خوبتان برای انجام این گفت‌وگو. نکته نهایی این‌که وظیفه تک تک ما انسان‌هاست از طبیعت و محیط زیست حفاظت و از تخریب آن جلوگیری بکنیم.طبیعت مثل مادر ماست و مادامی که طبیعت و زمین شرایط مساعدی داشته باشند،زندگی ما هم در کمال آرامش خواهد بود اما هر آسیب و معضلی در طبیعت، متوجه زندگی ما هم می‌شود.باید سعی بکنیم بیش‌تر با طبیعت دوست باشیم.